بهرام اصلی زاده

 گروه تروریستی تکفیری «داعش» به عنوان شاخه ای از جریان القاعده، یکی از رادیکال ترین گروه های افراط گرا در منطقه غرب آسیا می باشد که در اواسط سال 2013م اعلام موجودیت کرد و توانست به سرعت بر بخش های قابل توجهی از خاک دو کشور مهم سوریه و عراق سیطره پیدا کند. سرانجام سیطره سرزمینی این «توده سرطانی و مهلک» در اواخر سال 2017م با آزادسازی شهر بوکمال در سوریه پایان پذیرفت. به دنبال شکست داعش در سرزمین های عربی، افغانستان به عنوان یکی از مستعدترین کشورها برای حضور تروریست های داعش، مورد توجه قرار گرفت. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی می کوشد تا به این سؤال اساسی پاسخ دهد که اساساً عوامل مؤثر بر قدرت یابی داعش در افغانستان و تأثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران چیست؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که «موقعیت ژئوپلیتیک افغانستان»، «زمینه های اقتصادی»، «شکاف های قومی و مذهبی»، «ضعف ساختاری و حاکمیت مرکزی»، «تأمین منافع عربستان سعودی به عنوان حامی داعش»، «جنگ نیابتی آمریکا علیه ایران» از جمله مهم ترین عوامل حضور داعش در افغانستان و «ضدیت داعش با تشیع»، «تهدید امنیتی مرزهای شرقی ایران»، «توسعه نفوذ عربستان سعودی»، «پیاده سازی الگوی عراقی سوری در شرق ایران» و ... از مهم ترین تأثیرات حضور داعش در افغانستان بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران می باشد.

بررسی عملکرد و الگوی رفتاری داعش در نظم منطقه ای غرب آسیا، به خوبی نشان دهنده این واقعیت است که با توجه به اینکه داعش خود را یک پدیده هویتی در محیط ژئوپلیتیکی غرب آسیا تعریف می کند؛ سودای تشکیل حکومت و خلافت اسلامی را در همه سرزمین های اسلامی در سر دارد. از این رو، چگونگی نقش آفرینی داعش به عنوان یکی از مهم ترین گروه های فرقه ای– مذهبی در مناسبات سیاسی و امنیتی خاورمیانه، سؤال اصلی بسیاری از پژوهشگران حوزه مطالعات نهضت های اسلامی و غرب آسیا است. داعش که گروهی برآمده از القاعده با خط مشی سلفی - تکفیری است، براساس ادعای رهبرانش به دنبال احیای خلافت بوده و صف بندی سنی– شیعی مهم ترین رکن فکری داعش است و انگیزه آن ها برای انتقام و رویارویی، با این عنوان به پیش می رود. در این میان، محیط پرآشوب کشور یمن به عنوان یکی از خاستگاه های اصلی القاعده، به دلایل مختلف می تواند زمینه ها و بسترهای مناسبی برای قدرت یابی داعش بعد از شکست در کشورهایی نظیر عراق و سوریه فراهم کند. در این مقاله، نگارندگان با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی به دنبال پاسخ به این سؤال هستند که چه عواملی در قدرت یابی داعش در عرصه روندهای سیاسی و نظامی یمن مؤثر هستند؟. یافته های پژوهش نشان می دهد که عواملی نظیر تهاجم ائتلاف نظامی به رهبری عربستان به یمن، از دست دادن مرزهای جغرافیایی داعش در عراق و سوریه، تداوم حاکمیت دولت های ورشکسته در یمن، قرابت ایدئولوژی سلفی- تکفیری داعش و القاعده یمن و سیاست عربستان در تضعیف شیعیان یمن در امتداد تقابل با جمهوری اسلامی، از مهم ترین متغیرهای مؤثر بر ظهور و قدرت یابی داعش در کشور یمن می باشند.

مؤسسه تحقیقاتی «رند» یکی از مؤثرترین و با نفوذترین مراکز تحقیقاتی در حوزه سیاست گذاری و تصمیم گیری کاخ سفید و مافیای تجارت جهانی (صهیونیسم بین الملل) محسوب می شود. سیاست مداران و مقامات بلندپایه کاخ سفید، همواره نتایج پژوهش ها و تحقیقات این مؤسسه را مدنظر داشته و در سطح بالایی این نتایج را در تصمیم گیری های خود به کار می بندند. خانم «دارا ماسیکوت» یکی از محققین ارشد این مؤسسه است. او در سال ۲۰۱۹ م، با نگارش مقاله ای تحت عنوان «پیش بینی دکترین جدید نظامی روسیه در سال ۲۰۲۰ م» به تحلیل و پیش بینی دکترین نظامی جدید روسیه در ۲۰۲۰ م پرداخته است. ازآنجا که روسیه از جمله بازیگران مهم منطقه و جهان محسوب می شود؛ پیش بینی دکترین نظامی این کشور از سوی مؤسسه تحقیقاتی رند، قابل توجه و حائز اهمیت است. از این رو، این پژوهش کوشیده است تا با روش کیفی و با تکیه بر ترجمه مقاله دارا ماسیکوت به دیدگاه و پیش بینی این مؤسسه از دکترین نظامی روسیه پی برده و به سؤال اساسی «چیستی تحلیل و پیش بینی مؤسسه رند از دکترین نظامی روسیه در سال ۲۰۲۰» پاسخ دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد که «تأکید و تمرکز مداوم بر روش های غیرنظامی قبل از درگیری نظامی و حین وقوع آن»، «استراتژی دفاع فعال (مؤثر)»، «استراتژی اقدام محدود»، «میادین نبردهای متراکم و نقش رو به رشد شرکت های نظامی خارجی»، «آینده ناخوشایند و دشوار کنترل تسلیحات»، «عدم تغییر اساسی در سیاست هسته ای روسیه»، «اهمیت انواع سلاح بالارونده، ربات های رزمی و هوش مصنوعی در دکترین جدید»، «انتقادات پرحجم علیه ایالات متحده برای رقابت با کشورهای بزرگ»، «عدم ارتقاء ایالات متحده آمریکا به دسته تهدید نظامی» از مهم ترین موضوعات و نکات دکترین جدید روسیه است.

از زمان شروع جنگ داخلی سوریه در سال 2011 م، شهر حلب به عنوان یکی از قطب های اقتصادی و جمعیتی این کشور از اهمیت استراتژی در روند سیاسی-نظامی این بحران برخوردار بوده است. از این رو طرفین جنگ اعم از دولت سوریه و جبهه مقاومت از یک طرف و معارضین و حامیان آن ها از سوی دیگر، عملیات های نظامی متعددی به منظور تصرف این شهر استراتژیک طراحی و اجرا نموده اند. جنگ در حلب به قدری از اهمیت و محوریت برای طرفین رسیده که از آن به عنوان مادر جنگ ها یا استالینگراد سوریه یاد شده است. این پژوهش در پی پاسخگویی به این مسئله است که چرا مسلحین در تصرف شهر استراتژیک حلب با وجود انجام عملیات های متعدد نظامی ناکام ماندند؟ نگارنده با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی تلاش کرده است تا ضمن اشاره به مراحل مختلف عملیات های مسلحین برای تصرف شهر حلب(عملیات جاده کاستلو-عملیات بازپس گیری جنوب حلب- عملیات ابراهیم یوسف -عملیات ابوعمر سراقب یا عملیات خروج ازمحاصره شرق حلب)در قالب مطالعه موردی،عملیات ابوعمر سراقب را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد که عواملی چون فقدان رهبری واحد، وجود اختلاف در بین گروه های مختلف مسلحین،تکیه بر شیوه تکراری استفاده از انتحاری، برآورد نادرست سازمان رزم با توجه جغرافیای منطقه عملیات و... در ناکامی مسلحین در تصرف شهر حلب موثر بوده است

وقوع بحران سوریه در سال 2011 م و تداوم جنگ داخلی در این کشور بین نظام سوریه و مسلحین و گروه های تروریستی، پیامدهای گوناگونی در موازنه قدرت در نظم منطقه ای غرب آسیا را به دنبال داشت. در واقع در نتیجه این بحران، کنشگران دولتی محور مقاومت با محوریت ایران و روسیه از یک طرف و کنشگران غیر دولتی آن به ویژه جنبش حزب الله لبنان توانستند با حمایت از نظام سیاسی سوریه، توازن منطقه ای را به نفع محور مقاومت حفظ نموده و زمینه ساز تغییرات ژئوپلیتیکی وسیعی در نظم منطقه ای غرب آسیا شوند. در این میان حزب الله لبنان به عنوان یک کنشگر نامتقارن ،با ورود به عرصه جنگ داخلی سوریه با فرصت ها و چالش های متعددی در سطح تاکتیکی و استراتژیکی به ویژه در حوزه تاکتیک های رزمی خود مواجه شد. از این رو در این پژوهش نویسندگان با مفروض قراردادن این گزاره که فرصت های پیش روی حزب الله در ورود به جنگ سوریه بیش از چالش های آن بوده است و همچنین اینکه حزب الله توانست در طول این بحران ضمن بازنگری در تاکتیک های رزمی خود به یک نیروی نامتقارن موثر در عرصه معادلات منطقه ای و حتی بین المللی تبدیل شود، به دنبال پاسخ گویی به این سوال اساسی است که کنشگری حزب الله در بحران سوریه چه تاثیری بر تاکتیک های رزمی آن داشته است.یا فته های پژوهش نشان می دهد که حزب الله بعداز ورود به بحران سوریه تغییراتی را در تاکتیک های رزمی خود از جمله: کسب توانمندی های فنی و تسلیحاتی نوین، کسب توانمندی های تاکتیکی جدید و ... ایجاد کرده است.