مطالعات دفاع مقدس و نبردهای معاصر

فرهنگ دفاع مقدس با داشته های ارزشی مبتنی بر آموزه های دینی، انقلابی و ملی بخش قابل توجهی از فرهنگ عمومی جامعه ایرانی محسوب می شود؛ به طوری که بزرگان انقلاب همواره به بهره گیری از آن به عنوان یک فرصت اثرگذار تأکید کرده اند و مورد مطالبه ایشان بوده است. با پیشرفت فناوری های ارتباطی و رسانه ای، زمینه های بهره گیری بیشتر از داشته های فرهنگی دفاع مقدس فراهم شده است. در این مقاله با رویکرد کاربردی و با روش توصیفی – تحلیلی تلاش شده است با توجه به کارکردهای متنوع فضای مجازی به طور عام و شبکه های اجتماعی مجازی به گونه ای خاص، بخش هایی از قابلیت ها و توانمندی های موجود برای اشاعه و انتشار فرهنگ دفاع مقدس به رشته تحریر درآید. نتایج حاصل از بررسی محتوای شش شبکه اجتماعی مجازی در دو قالب کانال و گروه نشان دهنده توانمندی این شبکه ها در نهادینه سازی فرهنگ دفاع مقدس است و غفلت از این مهم آثار غیر قابل جبرانی بر پیکره فرهنگی کشور بر جای خواهد گذاشت.

از آنجا که فرمایش امام خمینی(ره)، مبنی بر «قبول این مسئله برای من از زهر کشنده تر است، ولی راضی به رضای خدایم و برای رضایت او این جرعه را نوشیدم»، در جریان پذیرش قطعنامه 598، ممکن است این شائبه را ایجاد کند که جنگ با پیروزی خاتمه نیافته است، ضرورت دارد که واقعیت مورد تحقیق و بررسی قرار گیرد. این مقاله که به روش توصیفی – تحلیلی انجام شده است، شرایط زمانی و موقعیت جبهه ها و نیز موضع ایران و عراق در زمان صدور قطعنامه 598 و محتوا و تفاوت های آن با سایر قطعنامه های صادره در خصوص جنگ تحمیلی از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد و همچنین حوادث و اتفاقات پیش آمده در مقطع پایانی جنگ را از طریق مطالعه کتابخانه ای و اسنادی مورد مطالعه قرار داده و از طریق تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده روشن کرده است که جمهوری اسلامی ایران با پیروزی کامل جنگ را به پایان برده و جنگ با تحمیل شکستی سخت بر رژیم بعثی عراق و بر همه حامیان آن خاتمه یافته است.

پدیده جنگ در کلیه منابع، اشاره به منازعه مسلحانه دارد و با پیشرفت تکنولوژی شیوه های جنگ نیز تغییر کرده است. تفاوتی که دفاع مقدس با سایر جنگ ها داشت در انتخاب شیوه ها و تاکتیک منحصربه فرد است. مؤثرترین تاکتیک در صحنه نبرد نیز استفاده از تک شبانه است. این پژوهش با عنوان «نقش عملیات شبانه در پیروزی عملیات های هشت سال دفاع مقدس و کارکرد آن در جنگ با آمریکا» مورد توجه محقق قرار گرفته است. سؤال اصلی عبارت است از «تک های شبانه چه تأثیری در پیروزی عملیات های هشت سال دفاع مقدس داشته است؟». این تحقیق به لحاظ هدف کاربردی و روش تحقیق توصیفی، تحلیلی و پیمایشی است. در بخش گردآوری اطلاعات درباره هشت سال دفاع مقدس و تک شبانه، با استفاده از روش کتابخانه ای و مراجعه به اسناد و مدارک موجود در حد مقدور تلاش شده است اطلاعات مورد نیاز گردآوری و تحلیل محتوا شود. نتایج حاصل نشان داده که تک شبانه توانسته با محدود کردن توانایی های رزمی، توپخانه ای و زرهی دشمن و نفر و تجهیزات انسانی کارامد، خود را جایگزین تک روزانه کند، در واقع تک شبانه می تواند در شرایط نامتقارن جایگزین تک روزانه شود.

جنگ نرم یکی از گسترده ترین و پیچیده ترین راهبردهای آمریکا و متحدان غربی آن برای ایجاد تغییرات سیاسی در جمهوری اسلامی ایران است. رهبر معظم انقلاب در دو دهه اخیر، مهم ترین راهبرد دشمن علیه جمهوری اسلامی را، جنگ نرم معرفی کرده اند. ایشان در این زمینه، به منظور شناخت بیشتر جامعه و نخبگان، جنگ نرم را با ادبیات مختلف معرفی و به خوبی تبیین فرموده اند. معظم له در دیدار با جمع زیادی از بسیجیان کشور در سال 1388 فرمودند: جنگ نرم، یعنی جنگ به وسیله ابزارهای فرهنگی و پیشرفته. همچنین در دیدار با خانواده های شهدای استان کردستان در سال 1388 فرمودند: جنگ نرم، یعنی تهاجم به مرزهای ایمانی، عقیدتی و فرهنگی. رهبر معظم انقلاب اسلامی در پی حوادث بعد از انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری، از به راه افتادن جنگ نرم دشمنان علیه جمهوری اسلامی سخن گفتند و اولویت کنونی کشور را مقابله با جنگ نرم دشمنان اعلام کردند. در جنگ نرم، دشمنان از قدرت نرم استفاده کرده، با استفاده از ابزارهای فرهنگی و رسانه های گروهی درصدد دستیابی به اهداف خود هستند. لذا برای مقابله با جنگ نرم باید از قدرت نرم استفاده کرد؛ که یکی از اصلی ترین این سازوکارها ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در جامعه است. این فرهنگ بایستی با جدیت در برنامه ریزی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور مدنظر قرار گیرد؛ تا اینکه فضای عمومی جامعه ما از وجود این فرهنگ متعالی بهترین و بیشترین تأثیر را بپذیرد.

یکی از مسائلی که در خصوص جنگ ها، به ویژه بعد از خاتمه آنها مطرح می شود، این است که کدام یک از طرف های درگیر جنگ پیروز شد و کدام یک از آنها شکست خورد. بدون تردید، این مسئله در مورد جنگ تحمیلی هشت ساله که در آخرین روز شهریور ماه 1359 با تهاجم سراسری رژیم بعثی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران آغاز شد، نیز قابل طرح است. در این مقاله که به روش توصیفی- تحلیلی انجام می گیرد، در پی آن هستیم ضمن استدلال این نکته که جمهوری اسلامی ایران در این جنگ پیروز بوده، عواملی را هم که موجب این پیروزی شده است، مورد بررسی قرار دهیم. سؤال اصلی این بررسی عبارت است از اینکه آیا ایران در جنگ تحمیلی رژیم بعثی عراق پیروز شد. با چه دلیل یا دلایلی می توان این پیروزی را ثابت کرد و عوامل آن چه بوده است. نتیجه حاصل از این بررسی حاکی از این است که جمهوری اسلامی ایران در جنگ تحمیلی پیروز شده و اصلی ترین عوامل این پیروزی هم ایمان، نوع رهبری و فرماندهی و اتحاد ملت و گستره مردمی در دفاع مقدس بوده است که در واقع، سه ویژگی اساسی و منحصربه فرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران بوده اند.

موضوع این تحقیق، بررسی نقش عشایر استان ایلام در دفاع مقدس وحفظ امنیت مرزهای استان است. هدف کلی در قالب این سؤال اصلی مطرح شده است: «آیا عشایر استان در دفاع مقدس و امنیت مرزی نقش داشته اند؟». متغیر مستقل: عشایر استان ایلام و شناخت عوامل مؤثر در توانمندی های عشایر در ارتباط با امنیت مرزها و متغیر وابسته «امنیت و دفاع مرزی عشایر استان ایلام» است. تحقیق حاضر از نوع کاربردی است وبا روش توصیفی، تحلیلی و پیمایشی انجام نشده است. در این تحقیق جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته و از ابزار مطالعه اسناد و مدارک، فیش برداری، بررسی نقشه ها و تصاویر و نیز مصاحبه، پرسش نامه و مشاهده استفاده شده است. در اسناد کتابخانه ای، از اسناد سازمان ها و نهادهای امنیتی، جزوات و کتاب های منتشره، مستندات لازم جمع آوری شده و مصاحبه به عنوان یکی از ابزارهای معتبر با دعوت از فرماندهان، بزرگان طوایف و افراد مؤثر در سازماندهی و حضور عشایر به صورت تیمی در قالب سؤالات مشخص، انجام شده و بعد از آن جهت روایی و تأیید تحلیلی تحقیق، پرسش نامه ای تهیه و بین جامعه آماری توزیع شده و نتایج جمع آوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته که تأییدکننده «حضور عشایر در روزهای اولیه تهاجم دشمن، تشکیل پایگاه ها با انجام پشتیبانی مردمی و کُند حرکت دشمن، و در ادامه، حضور فعال در قالب تشکیلات سازمان رزم، گردان ها، تیپ و لشکر سازمانی» است. در نهایت نتیجه می گیریم که نقش عشایر استان ایلام به موقع، مهم، مثبت و اثرگذار در امنیت مرزی استان و دفاع مقدس بوده است.

عملیات والفجر 8 یا فتح فاو به دلیل نقشی که در ابعاد سیاسی، اقتصادی و نظامی تحولات دفاع مقدس و معادلات سیاسی- ملی، منطقه ای و بین المللی داشته، از ابعاد و زوایای مختلف قابل تحلیل است. منطقه فاو یکی از مناطق مسکوت جنگ تلقی می شد که با توجه به شرایط سیاسی، اقتصادی و نظامی ایران در آن برهه زمانی مورد توجه فرماندهان جنگ قرار گرفت. این مسئله ضرورت انجام عملیات با اهداف راهبردی و مؤثر در سرنوشت جنگ را دو چندان می کرد. عملیات فتح فاو (والفجر 8) بعد از دو عملیات خیبر و بدر، بزرگ ترین عملیاتی بود که سپاه، آن را در نیمه دوم سال 1364 طرح ریزی و اجرا کرد. انجام عملیات گسترده و بزرگ در این منطقه حساس، نیاز به طراحی دقیق، اقدامات خاص مهندسی، کار اطلاعاتی ویژه و پشتیبانی و ترابری سنگین داشت که با توجه به حضور دشمن در منطقه و وجود ستون پنجم نیاز به رعایت دقیق اصول حفاظتی، به خصوص حفاظت در گفتار و اصل غافلگیری بود و رزمندگان اسلام به حمدالله با رعایت این مهم به اهداف مد نظرعملیات دست یافتند. این تحقیق که حاصل فعالیتی پژوهشی است، به لحاظ هدف کاربردی و از حیث روش تحقیق متکی به روش توصیفی- استنتاجی است. اطلاعات مورد نیاز با مطالعه در منابع و اسناد با بهره گیری از ابزار فیش برداری عوامل موفقیت عملیات والفجر 8، احصا و با توجه به عنوان، نسبت به تجزیه و تحلیل عوامل مؤثر با نگاه سیستمی اقدام شد. حاصل این تلاش رسیدن به مدل سیستمی عملیات والفجر 8 بوده است. در این مقاله با موضوعاتی از قبیل حفاظت اطلاعات، حفظ سرّ و رازداری از منظر احادیث، اصل غافلگیری و سیستم اطلاعات مدیریت و نقش آن در نتایج عملیات مذکور آشنا خواهید شد. امید است این نوشته دریچه ای نو برای تحلیل سیستمی عملیات های مختلف دفاع مقدس پیش روی خوانندگان عزیز باز و آنان را ترغیب به تکمیل مقاله مذکور و تحریر مقالات مشابه در سایر عملیات های دفاع مقدس کند.