عیار پژوهش در علوم انسانی (پژوهش سابق)

فطرت به معنی سرشت خاص و آفرینش ویژه انسان است. از ویژگی های مهم فطرت، این است که نوع خلقت و آفرینش ویژه انسان، اقتضای آن را داشته و اکتسابی نیست و در میان همه انسان ها مشترک است و به تبدّل احوال، تغییر زمان، مکان و تمدن متحول نمی شود. از این رو، فطرت به عنوان یک منبع شناخت مستقل، حقیقی و قابل اتّکا است. سؤال اصلی این است که جایگاه فطرت در شناخت روش شناسی علوم انسانی چیست؟ به نظر می رسد، فطرت به عنوان منبع لایتغیّر و مشترک میان انسان ها، برجسته ترین روش شناخت علوم انسانی است. در این تحقیق، ایجاد گزاره های علوم انسانی از طریق منبع شناختِ «فطرت»، به عنوان الگوی جامع نظری و عملی، به عنوان هدف مورد مطالعه واقع شده و راهبرد علوم انسانی اسلامی، از این طریق مورد بحث قرار گرفته است. روش تحقیق، روش کتابخانه ای و توصیفی - تحلیلی است. فطرت دارای سه معناست که از میان آنها، معلوماتی که آفرینش ویژه انسان او را بدان هدایت می کنند، اساس تحقیق انتخاب شده است. راهکار شکوفایی فطرت از طریق تزکیه نفس بوده و از این طریق، می توان از فطرت به عنوان یک منبع شناخت علوم انسانی بهره برد. گزاره های علمی به دست آمده از این طریق می تواند به واقعیت و حقیقت نزدیک تر باشد. اگر شناخت علوم انسانی از غیر این مسیر حاصل شود، موجب انحرافات متعددی در مسیر تکامل علوم انسانی اسلامی خواهد شد.

تبیین مبانی علم دینی، از گام های اولیه و اساسی در تولید علم دینی است . یکی از مبانی مؤثر در تولید علم دینی ، مبانی ارزشی دین است . علامه طباطبایی، نخستین کسی است که به تبیین ماهیت مفاهیم اعتباری پرداخته است و مفاهیم و گزاره های اخلاقی و قوانین دینی را از جمله گزاره های اعتباری می داند که اعتبار کننده آنها خداوند متعال است . این مفاهیم و گزاره ها در همه مراحل تولید علم، از جمله هدف گزاری برای علم ، انتخاب فرضیه و داوری نظریه ها، معرفت شناسی، هستی شناسی، انسان شناسی، ارزش شناسی مؤثر است . این پژوهش با رویکرد تحلیلی و نظری بررسی اسنادی، درصدد بیان چگونگی تأثیر مبانی ارزشی علم و نقش آن در تولید علم دینی، بر اساس دیدگاه علامه است.

تحقیق، پژوهش و واکاوی گره های کار در مواجهه با مسائل و مشکلات فردی و اجتماعی، از جمله رمز و راز موفقیت در زندگی بشر و حل مشکلات پیش رو است. انسان در برخورد با مشکلات در زندگی، همواره به دنبال راه حلی برای این مشکلات است. گاهی با مراجعه، به تجربیات گذشته به راحتی می تو ان مسئله و مشکلی را از پیش رو برداشت. اما گاهی اوقات گره های درهم تنیده و تودرتو، به راحتی قابل حل نیستند و نیازمند تحقیق عمیق علمی، پژوهش و واکاوی عالمانه علل و عوامل مشکلات است. در این میان، برای حل مشکلات و نیز تحقیق و پژوهش برای آن، رویکردهای گوناگونی وجود دارد: روانشناختی، جامعه شناختی، اقتصادی، سیاسی و... . این مقاله با رویکرد نظری، تحلیلی، روان شناختی و با هدف واکاوی نقش انگیزه و قوت و ضعف آن در پژوهش تدوین یافته است.

روش شناسی بنیادین، نظریه ای است که از سوی استاد پارسانیا مطرح شده و به تبیین فرایند تکوین نظریه های علمی می پردازد. نسبت این نظریه با مؤلفه های پنج گانه، عمق، درجه، سطح، آماج و عامل مسلط در تعیّن اجتماعی معرفت و نیز نسبت مبانی معرفتی با مبادی غیر معرفتی در این نظریه، مسئله اصلی این پژوهش است که با روش تحلیل اسنادی مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های پژوهش حاکی از این است که روش شناسی بنیادین، همه انواع معرفت را تحت تأثیر جامعه نمی داند و به معرفت های فرافرهنگی نیز معتقد است. این نظریه، برای عوامل معرفتی، نقش علّی در محتوای معرفت قائل است اما برای عوامل غیر معرفتی، در فرهنگ های سکولار و دنیوی، نقش علّی و در فرهنگ های وحیانی و عقلانی، نقش اعدادی معتقد است. نسبت میان علم و جامعه نیز این نظریه، به ظرفیت های راهبردی برخی علوم در تغییر شرایط اجتماعی، به نفع رشد و شکوفایی علوم قائل است. به عنوان نمونه علم فقه، در سه عرصه سیاسی، قضایی و اقتصادی، منابع نادر اجتماعی، قدرت، ثروت و منزلت را حتی در شرایطی که عوامل غیر معرفتی مناسبی برای رشد علم وجود ندارد، به ارمغان می آورد و زمینه رشد و یا حداقل حفظ علم را به عهده می گیرد.

آیت الله على احمدى میانجى، از عالمان معاصر شیعه و از استادان حوزه علمیه قم، در علوم مختلفی از جمله تفسیر، فقه، تاریخ و حدیث مهارت داشت و آثار متعددی از خود بر جای گذاشته اند. ایشان به عنوان یک فقیه اخلاقی، در پی انگیزه های شخصی یا اعتقادی، تألیفات تاریخی از خود به یادگار گذاشته که دارای تنوع موضوعی است. این مقاله با بررسی کتاب مکاتیب الرسول، در پی استخراج رویکرد این عالم بزرگوار در تألیف این کتاب است. بدین منظور، به محتوای کتاب پرداخته و سبک و شیوه برخورد ایشان با موضوعات گوناگون و انعکاس مطالب مورد نظرشان، مورد بررسی قرار گرفته است. ایشان پس از پرداختن به کیفیت تألیف نامه ها و نحوه ارسال، سعی در تجمیع مصادر و نسخ نموده، سپس با بررسی دقیق رجالی، مخاطبین نامه ها را مورد بررسی قرار داده است. از ویژگی های دیگر این کتاب، پرداختن به تاریخ و شرح لغات و بیان تعارضات، ذیل هر نامه است. ایشان با روش های مختلف، سعی در تجمیع اقوال داشته و شخصیت شناسی مناسبی از افراد مورد بحث، به یادگار گذاشته است. مؤلف در این تألیف، از روش روایی، تحلیلی بهره برده و رویکرد ایشان نیز یک رویکرد کلامی، تاریخی با شاخصه های آن می باشد.

این مقاله ضمن تعریف رفتار گرایی به بررسی اجما لی، تأثیراتی که این نظریه بر ارکان علوم انسانی، یعنی موضوع، غایت، مسائل و روش علوم انسانی به خصوص روانشناسی داشته است و نیز به بررسی انتقادی این تأثیرات از منظر علوم انسانی اسلامی می پردازد. این گونه بررسی ها برای ساخت علوم انسانی اسلامی ضروری به نظر می رسد؛ زیرا باید نظریه های رقیب را شناخت و لوازم آن را بررسی کرد تا نظریه علوم انسانی اسلامی، کاملاً روشن و متمایز شود. روش این پژوهش عقلی است. دستاورد های مهمی که این نظریه داشته، این است که بر طبق رفتارگرایی، موضوع، غایت و مسائلی که برای علوم انسانی در نظر گرفته می شود، کاملاً مادی اند و روش تجربی هم، تنها روش بحث در علوم انسانی بر طبق رفتار گرایی است. این نتایج از منظر علوم انسانی اسلامی مردودند.