تاریخنامه خوارزمی

تعلیم و تعلم از ارکان اساسی در رشد و تکامل انسان و قوام تمدن جوامع بشری است. آیین اسلام با ترغیب پیروان خود به این مهم، جنبشی عظیم در دل و جان مسلمانان برانگیخت که در گستره تاریخی و جغرافیایی تمدن اسلام، آثار تکاپوی علمی و پژوهشی آن ها متجلی است. از بیت الحکمه مأمون عباسی، تا رنسانس علمی در عهد آل بویه، جهاد علمی عصر فاطمیون و حمدانیان، بنیاد مستنصریه در بغداد، مدارس نظامیه در ایران، صلاحیه و نوریه در مصر و شام و تا بنای شهر آموزشی تونس در عهد حفصیان و به موازات آن ظهور چهره های برجسته علم و دانش چون ابن خلدون، همه ثمره تمدن اسلامی و حرکت بی وقفه این کاروان، در هزاره نخست هجری قمری است. پژوهشگرانی با غور در اسناد و منابع تاریخی، هر یک بازگو کننده داستان این خیزش علمی از گوشه ای از سرزمین اسلامی هستند. کتاب حاضر که گزارشی از آن در پی خواهد آمد، ثمره سعی وافر دکتر محمد رضا شهیدی پاک است. ایشان در این کتاب، به بررسی یکی از مهم ترین ادوار تاریخ آموزش و پرورش در تمدن اسلامی که در حدود 400 سال حکومت حفصیان در غرب اسلامی شکل گرفته، پرداخته است. اهمیت اثر آن است که فهرستی از گونه های مختلف و ساختار نهادهای آموزشی، متون، مواد و ابزار آموزشی در افریقیه عهد بنی حفص را ارائه نموده است و بیان نمونه ای کامل از نظام تعلیم و تربیت اسلامی در قالب مکتب تعلیم وتربیت حفصیان است.

کار مورّخ و آسیب شناسی مطالعات تاریخی از مسائلی بوده که همواره از قدیم ترین ایام تا امروزه صاحب نظران درباره آن به بحث پرداخته اند. از متفکران یونان باستان تا متفکران معاصر، از دانشمندان معاصر ایرانی تا متفکران اروپایی، از متفکران بی دین و حتی ضد دین تا متفکران مسلمان یا مسیحی معتقد درباره آن اظهار نظر کرده اند. آگاهی از نظرات صاحب نظران در این باره موجب می شود تا پژوهشگر تاریخ با دید جامع تری به پژوهش بپردازد. در این پژوهش با تکیه به مطالعات کتابخانه ای و با روش توصیفی نظرات صاحب نظران درباره کار مورّخ و آسیب شناسی مطالعات تاریخی آمده است. یافته های پژوهش نشان دهنده نگاه آسیب شناسانه صاحب نظران گوناگون درباره موضوع یادشده است تا از این طریق به رشد و بالندگی مطالعات تاریخی بینجامد.

انقلاب اسلامی ایران در عصر دین ستیزی ودین گریزی پا به عرصه وجود گذاشت که این موضوع، مقابله نظام سلطه را در پی داشت. دراین عنوان چالش ها، موانع ویا مشکلاتی هستند که ازآغاز پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 به نحوی بالفعل یا بالقوه در مسیر پیشرفت اهداف وآرمانهای انقلاب قرار گرفتند. برخی ازآنها داخلی وبرخی خارجی بودند. البته این چالش ها، فکری فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی ودر نهایت نظری وعملی نیز هستند. در این مقاله ضمن تحلیل چالش های انقلاب اسلامی در زمینه های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی وفرهنگی راهکارهایی را پیشنهاد می دهد تا در عصری که اصلی ترین وباثبات ترین ویژگی آن تحول ودگرگونی است، حاملان انقلاب اسلامی موفق شوند تا به تحکیم وترویج آرمان ها و ارزش های انقلابشان مبادرت ورزند. روش پژوهش روش توصیفی وگردآوری مطالب از طریق کتابخانه ومقالات داخلی وخارجی است که به شیوه فیش برداری طبقه بندی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

آیت الله شیخ محمدحسین مجاهد برازجانی یکی از شخصیت های مؤثر و مبارز که جد و جهد خود را برای ساماندهی قیام مردم وطن خواه بوشهر به کار گرفت و علم مبارزه با استعمار انگلیس را به دوش گرفت، علاوه بر تهییج و صدور فرمان مقابله، در کنار سایر مبارزان در میدان جهاد حاضر شد و تا آنجا پیشرفت که ملقب به «مجاهد» گشت. او مورد احترام مردم منطقه و محل رجوع آنان بود هر چند در مقطعی مورد بی مهری قرار گرفت و ناچار به جلای وطن شد. این مقاله عهده دار فراز و فرود زندگی و پاسخگوی به این سئوال است که ایشان در مبارزه با استعمار در جنوب ایران چه نقش داشته اند؟ با واکاوی اسناد آثار مکتوب موجود و تجزیه و تحلیل آن ها و گوشه های از فراز و فرود زندگی وی نقش پیشوایی وی در قیام دلیران تنگستان را اثبات نموده و نگارنده معتقد است به شایستگی نقش ایشان نمایان نشده است.

با مطالعه تاریخ تشیع و نقش رسانه در گسترش اندیشه و فرهنگ تشیع می توان از رسانه ای به نام شعر یاد کرد. مقاله حاضر با عنوان " نقش شعرای اسلامی در گسترش تشیع با محوریت کمیت بن زید اسدی" در صدد است نشان دهد نقش شاعران در گسترش تشیع آن چنان آشکار و بارز است که همواره در طول تاریخ دیده می شود که شاعران شیعی مرتباً مورد آزار و اذیت خلفای جور و غاصبان خلافت چه اموی و چه عباسی بوده اند ولی با تمام محدودیت هایی که حزب حاکم برای مذهب تشیع قائل بود، تشیع رفته رفته شکل گرفته و در سراسر جهان اسلام منتشر شد. یکی از این شاعران کمیت بن زید اسدی می باشد، که هم در سابقه و هم در لاحقه، پرونده ای روشن و شخصیتی بارز دارد، به همین دلیل بیشتر مورد توجه محققان شیعی قرار گرفته است. هاشمی ات عنوان هشت قصیده مذهبی، سیاسی، اجتماعی و انقلابی است که توسط کمیت سروده شده است. وی در هاشمی ات، دلایل روشن و آشکاری بر حقانیت اهل بیت (ع) در امر خلافت و جانشینی پیامبر (ص) ارائه می دهد، او براهین خویش را بر معیارهای عقلی بنا نهاده و به آیات قرآن برای اثبات این امر استدلال می کند. درون مایه ی این قصاید عشق ومحبت، ذکر صفات اهل بیت (ع)، مساله ی خلافت، شخصیت پیامبر (ص) و ... است.

در قرن سیزدهم هجری دوره بازگشت ادبی شکوفا می شود. شباب شوشتری هم پیرو همین سبک و سیاق بوده است. در دیوان اشعار شباب شوشتری انواع قالب های شعری همچون غزلیات، قصاید، رباعی، مثنوی، قعات، ترجیع بند و ... وجود دارد. سبک شعری او، متأثر از بزرگان سبک خراسانی و مشاهیر مکتب عراقی است. پیشرفت شباب شوشتری از گمنامی در شهر شوشتر به معروفیت در دربار ناصرالدین شاه قاجارانجامید. اگر چه هنوز که هنوز است این شخصیت تاریخی و ادبی ناشناخته و گمنام است. در این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش هستیم که شباب شوشتری بیشتر از کدام شاعران ایران زمین تأثیر پذیرفته است؟ فرض این پژوهش بر این استوار است که شباب شوشتری به خاطر دانش و معلوماتی که در زمان خود داشته و به خاطر مشاغلی (همچون عطاری، کیمیاگری، قدک سازی، و...) که داشته است از استادان پیش از خود استقبال کرده است و در فنون شعر و ظرافت های ادبی مهارت فراوانی داشته است. او از بزرگان سبک خراسانی همچون فرخی سیستانی و منوچهری و انوری و خیام تأثیر پذیرفته است و از مشاهیر سبک عراقی همچون و نظامی و سعدی و حافظ الهام گرفته است.