پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی

هدف این پژوهش، مقایسه دلالت های تربیتی زیبایی شناسی از دیدگاه جعفری و دیویی، به منظور دستیابی به فهمی عمیق تر نسبت به مقوله هنر و زیبایی و ابعاد مختلف تربیت زیبایی شناختی است. این تحقیق، از نوع نظری بوده و در آن از روش های تحلیل مفهومی، استنتاج و تطبیق، استفاده شده است. در این پژوهش با بررسی و مقایسه زیبایی شناسی ازمنظر جعفری و دیویی، دلالت های تربیتی زیبایی شناسی، گردآوری و درنهایت، وجوه اشتراک و افتراق تربیت زیبایی شناختی آنان مشخص شد. این تحقیق برای دستیابی به اهداف خود این سؤال اساسی را مطرح می کند که وجوه اشتراک و افتراق دلالت های تربیتی زیبایی شناسی از دیدگاه  جعفری و جان دیویی کدامند؟ و به این نتایج می رسد که هردو اندیشمند، در پذیرش ضرورت تربیت زیبایی شناختی، نگاهی مشترک دارند. هردو در تعریف تربیت زیبایی شناختی، هنر را واجد زیبایی و تربیت زیبایی شناسی را گسترده تر و دربردارنده تربیت هنری می دانند. دیویی برای تربیت زیبایی شناختی، هویتی فرابرنامه ای قائل است که با اولویت بخشی تربیت دینی و اخلاقی نسبت به تربیت زیبایی شناختی در نگاه جعفری، افتراق دارد. در بحث اهداف نیز، هردو، در هدف غایی مبتنی بر رشد ذائقه زیبایی شناسی و اهداف واسطی: پرورش نوآوری، خلاقیت و خیال ورزی، اشتراک داشته، ولی درجهت رشد، با هم افتراق دارند. در بحث مربی، متربی و برنامه درسی با وجود اشتراکاتی در نظریات ایشان، مهم ترین افتراق آنها در توجه به ارتباط انسان با خدا و مبدأ و مقصد هستی است. در بحث روش تدریس نیز هردو، توجه به رغبت و نیاز شاگرد و مبتنی بر کشف و جستجو بودن روش ها اذعان دارند، ولی جعفری علاوه بر پرسش محوری، به روش هایی که ریشه در آیه ای بودن هستی در نظر انسان ها دارد، نیز توجه دارد.

هدف پژوهش حاضر، تحلیل رهیافت های تربیتی فمینیسم مدرن و پست مدرن و نقد آن برمبنای تعلیم وتربیت اسلامی با استفاده از روش های تحلیل تطبیقی و انتقادی است. یافته های پژوهش، بیانگر آن است که در فمینیسم مدرن تربیتی بر برابری حقوق زن و مرد، پرداختن به نظریات عام و جهان شمول، تأکید بر نقد فرهنگی و مخالفت با دوگانه انگاری جنسیتی و در فمینیسم پست مدرن تربیتی بر اصل تفاوت انسان ها به ویژه تفاوت های میان زنان و مردان، تردید در روایت های کلان، تقویت گفتمان و ساختارشکنی، تأکید شده است. فمینیسم مدرن و پست مدرن تربیتی، در عین اینکه، یک سری موانع و مشکلات را از زنان گرفت و حقوقی را به آنان اعطا کرد، ولی موانع و چالش هایی را برای بشریت و به ویژه زنان ایجاد کرد که  برمبنای آموزه های اسلامی می توان آنها را مورد نقد و بررسی قرار داد. ازجمله این نقدها می توان بر چشم پوشی فمینیسم مدرن از تفاوت زن و مرد در راستای تناسب محوری؛ نسبیت گرایی و بی ثباتی اخلاقی در فمینیسم پست مدرن؛ غایت های متفاوت در اکتساب علوم در آموزه های تربیتی فمینیسم (مدرن و پست مدرن) و اسلام؛ تأکید افراطی فمینیسم پست مدرن بر گفتمان به جای عمل و عینیت و تضعیف نهاد خانواده به مثابه اصلی ترین کانون تربیتی در فمینیسم مدرن، اشاره کرد.

دین مبین اسلام برای تمامی امور انسان به خصوص تربیت فرزندان، دستورات دقیق و موشکافانه دارد. ازطرفی، از جمله عوامل مهم و مرتبط در تربیت فرزند، سبک های فرزندپروری است که در غرب تحقیقات بسیاری در این زمینه انجام شده است. هدف این تحقیق، مقایسه تطبیقی سبک های فرزندپروری غرب و اسلام براساس حدیث حضرت رسول(ص) در تربیت فرزند است. این تحقیق، یک مطالعه تطبیقی است که روش تحقیق آن ازحیث نوع داده، کیفی؛ ازحیث نتیجه، کاربردی و ازحیث هدف، اکتشافی است که به روش جرج اف بردی انجام شد. یافته ها نشان داد که بین سبک های سهل گیرانه، مستبدانه و مسامحه کارانهِ نظریه به ترتیب با سبک های سید، عبد و آزاد در حدیث، ازنظر تعریف، تفسیر و مفهوم، تطابق کامل وجود دارد. این در حالی است که بین سبک مقتدرانه و وزیر، کمی تفاوت مشاهده شد. به علاوه، نظریه غربی، سبک مقتدرانه را در همه سنین مناسب می داند، درحالی که حدیث شریف، هرکدام از این سبک ها را مناسب دوره سنی خاصی می داند. نتایج، حاکی از آن است که این حدیث، قابلیت مطرح شدن به عنوان نظریه اسلامی فرزندپروری حضرت محمد(ص) در سطح کشورهای اسلامی و حتی جهان را دارد.

هدف این پژوهش، بررسی هرزه نگاری به عنوان یکی از چالش های تربیت جنسی در عصر فناوری اطلاعات و راهکارهای اسلام برای مقابله با آن است. برای دستیابی به هدف پژوهش، سه پرسش ذکر شده است: 1 هرزه نگاری چیست و چه تأثیری روی افراد می گذارد؟            2 تربیت جنسی از دیدگاه اسلام چیست؟ 3 دین براساس مضامین اسلامی برای پیشگیری از پدیده هرزه نگاری چه راهکارهایی را پیشنهاد می کند؟ برای پاسخگویی به سؤالات پژوهش از روش توصیفی تحلیلی استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان داد هرزه نگاری به عنوان نمایش تصویری و یا کلامی رفتارهای جنسی با هدف ارضای خواسته های جنسی دیگران معرفی شده است. این پدیده، معمولاً به شکل های مختلف، ازجمله: عکس، داستان، فایل تصویری و انیمیشن های کوتاه در اینترنت وجود دارد و به ارضای غیرطبیعی جنسی جویندگان منجر می شود. پورنوگرافی، چارچوبی را آماده می سازد که فرد ازطریق تصاویر، فیلم ها و داستان های جنسی به تحریک و ارضای جنسی برسد. وب گاه های اینترنتی، قدیمی ترین و رایج ترین شکل دسترسی به هرزه نگاری در اینترنت محسوب می شوند. سه عامل سهولت دسترسی، قیمت و گمنام ماندن، اینترنت را به یک نیروی قدرتمند در عرصه تمایلات جنسی تبدیل کرده است. هرزه نگاری دارای تأثیرات جسمی و روحی بسیاری است ازجمله: رفتار پرخاشگرانه، تکانش گری، خصومت به زنان، بی بندوباری، تجاوز جنسی، خشونت جنسی، تنوع طلبی، خیانت به همسر، ازبین رفتن حرمت جنسی محارم، احساس گناه همیشگی و ارتکاب جرائم جنسی علیه کودکان. در اسلام تربیت جنسی عبارت است از مجموعه اقدام های تربیتی مربوط به غریزه جنسی، شامل هدایت، کنترل، تعدیل و ضابطه مند کردن غریزه جنسی که برای حفظ سلامت جسمی و روانی، عفت و پاکدامنی، شرافت و کرامت انسان به کار گرفته است. براساس یافته های این پژوهش، روش های پیشگیری از هرزه نگاری مطابق با مضامین اسلامی را می توان در دو حوزه قرار داد: روش هایی که در حوزه مفهوم تقوای حضور قرار می گیرند و همچنین روش هایی که در حوزه مفهوم تقوای پرهیز واقع می شوند. راهکارهای مربوط به تقوا، عبارتند از: 1 کنترل حواس، 2 آگاه سازی،  3 عبرت آموزی، 4 حیا و افزایش ایمان،                   5 اعمال عبادی. راهکارهای مربوط به تقوای پرهیز، عبارتند از: 1 غنی سازی اوقات فراغت، 2 فراهم آوردن زمینه ازدواج، 3 کنترل در دوستی ها و معاشرت. 

مسئله شکاف بین علم و عمل اخلاقی از دیرباز مورد توجه آموزه های دینی و نیز بسیاری از فیلسوفان و اندیشمندان بوده است. سقراط و افلاطون، معرفت را معادل فضیلت می دانستند و بر این باور بودند که اگر انسان دارای معرفتی روشن نسبت به خوبی و بدی اعمال باشد، همین معرفت کفایت می کند که از بدی پرهیز کند و اعمال خوب را انجام دهد. ارسطو این دیدگاه را نپذیرفت و معتقد بود ضعف اراده بین علم و عمل، شکاف و فاصله ایجاد می کند. ازنظر او تربیت صحیح و عادات خوب، رافع شکاف بین علم و عمل اخلاقی است. برخی الهی دانان، ایمان را چاره کار دانسته و معتقدند برای عمل کردن به کارهای خوب و پرهیز از کارهای بد، لازم است علاوه بر علم و معرفت، ایمان هم در شخص وجود داشته باشد؛ اگر معرفت با ایمان همراه شود، به عمل می انجامد و الّا خیر. جستار پیش رو که به روش توصیفی تحلیلی و با هدف ارائه راه حلی در مسئله «شکاف بین نظر و عمل اخلاقی» اجرا شده است، به این نتیجه دست یافت که اگر از استثنائات چشم پوشی کنیم و درصدد ارائه یک قاعده اخلاقی و انسان شناسانه باشیم، شاکله انسان که محصول خصلت های ژنتیکی، تربیت و محیط زندگی است، بیشترین تأثیر را بر نحوه عملکرد انسان دارد. اگر عملی از دوره کودکی و نوجوانی ازطریق تربیت، به عادت و ملکه تبدیل شود، این عادت تا پایان عمر، انسان را رها نخواهد کرد. بنابراین، رافع شکاف بین علم و عمل را باید در شاکله خوب، جستجو کرد. 

هدف اصلی این پژوهش، بررسی میزان عمل به هنجارهای اسلامی توسط دانش آموزان پسر دوره متوسطه است. باتوجه به ماهیت موضوع و اهداف پژوهش، روش پژوهش مورداستفاده، ترکیبی از نوع اکتشافی بود. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان پسر دوره دوم متوسطه شهر تهران بوده است که براساس جدول مورگان، تعداد 389 نفر از دانش آموزان دوره دوم متوسطه با روش نمونه گیری خوشه ای به عنوان نمونه برای اجرای پژوهش انتخاب شدند. ازآنجاکه این پژوهش ترکیبی بوده، برای مرحله کیفی نمونه ای به تعداد 16 نفر صاحب نظر و 15 نفر دانش آموز برای انجام مصاحبه، به روش نمونه گیری هدفمند (از نوع داوطلبانه) انتخاب شدند. برای جمع آوری داده های موردنیاز، از ابزار مصاحبه و پرسشنامه استفاده شد. داده های حاصله با استفاده از شاخص های آمار توصیفی و استنباطی مورد تجزیه وتحلیل آماری قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که ازنظر دانش آموزان پسر دوره متوسطه، آنها تا اندازه زیادی به هنجارهای اسلامی در ابعاد پوشش و وضع ظاهری و عدم قصور و سهل انگاری نسبت به وظایف خود عمل نموده اند، اما در ابعاد رعایت شعائر دینی، رعایت ادب و احترام به مدیر، معلمان و سایر کارکنان مدرسه، رعایت حسن اخلاق و رفتار با سایر دانش آموزان، رعایت بهداشت و پاکیزه نگهداشتن فضای مدرسه، کم تر به هنجارهای اسلامی عمل نموده اند. باتوجه به یافته های پژوهش نتیجه گرفته می شود که با به کارگیری راهکارهای عملی پیشنهادی و فراهم نمودن محیط آموزشی و پرورشی مناسب در مدارس دوره متوسطه،  عمل به هنجارهای اسلامی را بین دانش آموزان، می توان افزایش داد.