پژوهش های راهبردی انقلاب اسلامی

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، اسلام سیاسی با ورود به عرصه عملی سیاست، علاوه بر برخورد با تحولات فلسفی، علمی و صنعتی که جهان را متحول ساخته بود، با مسائل جدید و روش های نوینِ تفسیرِ متون نیز روبرو شد. این تحولات و روش های جدید، جریان اسلام سیاسیِ فقاهتی را که متکی به تفسیر فقهی و سنتی از اسلام بود، به شدت تهدید می کرد. محمدتقی مصباح یزدی در قامت یکی از نمایندگان برجسته این جریان فکری، در این شرایط، با تأکید بر روش فقاهتی و سنتی علمای دین، به حفظ جایگاه دین در مسائل سیاسی و اجتماعی جهت سعادت دنیوی و اخروی تأکید می کند. در همین راستا پرداختن به مقولات سیاسی، اجتماعی مانند مردم سالاری، آزادی و حقوق بشر و تبیین آنها بر اساس اصول اسلامی را ضروری می داند. در این نوشتار، سعی بر آن است تا با اتخاذ روش شناسی کوئنتین اسکینر، جهت درک بهتر آراء مصباح یزدی، ضمن واکاوی فضای بیان آراء دینی- سیاسی او، تفسیر دین و تأثیر آن بر مفاهیم دموکراسی، آزادی و حقوق بشر در آراء سیاسی وی را تحلیل نماییم.

انقلاب اسلامی ایران یکی از انقلاب های مهم جهان تلقی می شود که در زمینه دیپلماسی فرهنگی بر سایر کشورها تاثیرگذار است. یکی از کشورهای متاثر از انقلاب ایران، افغانستان بوده است که دارای اشتراکات عمیق سیاسی و فرهنگی با ایران می باشد. در این نوشتار به بررسی دیپلماسی فرهنگی ایران در افغانستان و تاثیرات در این زمینه پرداخته شده است. سوال اصلی در این پژوهش اینست که، جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری که ظرفیت های عظیم تمدنی و فرهنگی زیادی دارد و همچنین با اتکا به مؤلفه های دیپلماسی فرهنگی خود، چگونه می تواند در افغانستان عمل کند؟ که در پاسخ، فرضیه اصلی ما اینست که «جمهوری اسلامی ایران با داشتن اشتراکات تاریخی و ایجاد منافع جدید مشترک در زمینه دیپلماسی فرهنگی بر کشور افغانستان می تواند تاثیرات عمیق و مبتنی بر منافع ملی خود داشته باشد». روش تحقیق استفاده شده در مقاله، توصیفی -تحلیلی است همچنین مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای است.پرداختن به دیپلماسی فرهنگی، دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، فرصتها و چالشهای تحقق دیپلماسی فرهنگی ایران در افغانستان از اجزای این نوشتار است. در انتها به فرصت ها و چالش های جمهوری اسلامی ایران در زمینه دیپلماسی فرهنگی با کشور افغانستان پرداخته شده است. فرصت های مهم جمهوری اسلامی ایران در افغانستان ایجاد گروه های مشترک المنافع و پیشبرد استراتژی وابستگی متقابل است و مهمترین چالش های ما در این زمینه حضور نظامی آمریکا، اختلافات مذهبی و رقابت سایر قدرت ها و مسائل قومی در افغانستان می باشد.

اگر چه بسیاری سعی کرده اند انقلاب اسلامی ایران را در ردیف سایر انقلاب ها و تحولات معمول دنیا بدانند اما در عمل نظرات آنان با واقعیت ها فاصله زیادی دارد چرا که ایدئولوژی آن اسلام ناب محمدی و برخواسته از توده های عمومی مردم و از همه مهمتر رهبری حضرت امام خمینی(ره) می باشد در کنار آن انقلاب ایران زمانی رخ داد که نظام بین الملل از شرایط خاص دو قطبی برخوردار بوده و تقریباً تمامی کشورهای دنیا در بلوک بندی دوران جنگ سرد و در ترتیبات امنیتی و به خصوص در میان دو قطب آمریکا و شوروی قرار داشتند ولی آنچه مسلمه این است که ظهور یک انقلاب دینی و تاسیس یک نظام سیاسی مبتنی بر اسلام در نظام بین الملل، نه تنها راه رهایی از سلطه را به مردم آموخت، بلکه نخبگان را نیز با راهی نو آشنا کرد. حال پرسش اصلی پژوهش این است که: انقلاب اسلامی ایران، چه تاثیراتی بر نظام بین الملل داشته است؟ و این تاثیرات ناشی از چه پارادایم جدیدی در روابط بین الملل در فضای دو قطبی بوده است؟ و نیز واکنش کشورها به خصوص قدرت های جهانی به این پارادایم چه بوده است؟

مشروعیت سیاسی را می توان به باور جمعی اعضای درون یک نظام و حاکمیت سیاسی به وجود و استمرار نظام یا حاکمیت تعریف کرد. این باور و اعتقاد موجب می شود که هر یک از اعضا، تبعیت از قدرت اعمال شده و پیروی از حاکمیت سیاسی را بر خود لازم تلقی کنند. بدین ترتیب اطاعت از قدرت و نهاد سیاسی به یک امر هنجاری، اخلاقی و منطقی بدل می شود و دیگر نیازی به اعمال سلطه و زور نیست. اما در کشورهایی نظیر ایران که ناهمگونی اقوام در آن بسیار است و عدم یکپارچگی ملی به عنوان مهم ترین علل ناامنی و بی ثباتی سیاسی تلقی می شود، و مشروعیت آن را زیر سؤال می برد، دیگر نمی توان با استراتژی های تقلیل گرایانه از میان برد. آنچه موجبات استحکام و ثبات نظام های سیاسی در ایران را فراهم می کند نه انکار هویت های متمایز قومی، بلکه ساخت مشروع سیاسی و ایجاد یک حاکمیت ملی به معنای واقعی و تمام و کمال آن است. این بدان معنا خواهد بود که در صورتی که نظام های سیاسی اگر مشروعیت کافی را در جامعه احراز کنند، حتی تنوع قومی و هویتی نخواهد توانست در تداوم و تثبیت آن وقفه ای ایجاد کند. در جامعه ای که قدرت بر اراده ملی استوار نباشد، حکومت فاقد مشروعیت خواهد بود و توان تأمین منافع ملی و حل بحران هویت را نخواهد داشت و دولت ملی با اتکا به نهادهای دموکراتیک، به راحتی می تواند در داخل، نماینده هویت های مختلف قومی (در قالب شهروندان) باشد و در نظام بین المللی منافع ملی آن جامعه را تعقیب و تأمین کند.

به باور بسیاری از صاحب نظران از نگاه نظری و معنوی هم در زمان حیات شوروی و هم پس از آن، انقلاب اسلامی تلاش نمود الگویی بدیل الگوی کمونیستی را در منطقه قفقاز ارائه کند. این الگو که برخواسته از متن دین اسلام بود، تا حدودی توانست بر بینش و فهم سیاسی قفقازی ها تأثیر بگذارد و علی رغم حضور الگوهای رقیب، انقلاب ایران، حس استقلال خواهی و آزادی خواهی را در منطقه قفقاز، وارد فاز جدیدی کند. منطقه قفقاز از گذشته های دور، چه به عنوان بخشی از سرزمین و چه به عنوان حوزه نفوذ همواره مورد توجه ایران بوده است. جمهوری اسلامی ایران با توجه به پیوندهای تاریخی دو ملت و اراده دو طرف و داشتن امتیاز همسایگی، همکاری های گسترده اقتصادی با جمهوری های قفقاز جنوبی و از جمله ارمنستان دارد. این مقاله سعی دارد با بررسی تاثیرات انقلاب اسلامی بر ارمنستان، فرصت ها و موانع همکاری آن را بیان نمایید.