پژوهشنامه ادب حماسی

پژوهشنامه ادب حماسی

پژوهشنامه فرهنگ و ادب سال هفتم پاییز وز مستان 1390 شماره 12

مقالات

۱.

بررسی اعتبار علمی تأویل در نوبت سوم کشف الاسرار میبدی

کلید واژه ها: قرآن تأویل میبدی کشف الاسرار نوبت سوم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 351 تعداد دانلود : 762
تفسیر آیات قرآنی در کشف الاسرار میبدی، از سه بخش ـ که میبدی آن ها را با عنوان های «النوبة الاولی و النوبة الثانیة و النوبة الثالثة» یاد کرده ـ تشکیل شده است. بدین صورت که نوبت اوّل: ترجمة لفظ به لفظ آیات قرآن، نوبت دوم: تفسیر به روش عامّ اهلِ سُنّت و نوبت سوم: تفسیرِ برخی از آیات به مذاقِ عُرَفا ( در قالبِ کلامی موزون و مسجّع ) است. اغلبِ صاحب نظران و نویسندگان، نوبتِ سوم کشف الاسرار را تأویل نام نهاده اند، در حالی که میبدی در همه جای تفسیرِ خویش، با تأویل (تفسیر به رأی)، سرسختانه مخالفت می ورزد. این نوشتار به بررسی اعتبارِ علمیِ تأویل، در نوبت سومِ کشف الاسرار می پردازد و می کوشد تا دیدگاهی علمی تر و سنجیده تر در این خصوص عرضه کند.
۲.

صائب، هم دم دارالامان خاموشی

کلید واژه ها: سبک هندی مولانا صائب مصادیق و مضامین خاموشی تشبیه تمثیل تلمیح

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 515 تعداد دانلود : 289
از جمله مضامین و موضوعاتی که از دیرباز در ادبیات گسترده و پربار تعلیمی ـ عرفانی توجه کافی و وافی بدان ابراز گردیده است، مضمون خاموشی و سخن به مقتضای حال گفتن است. اهمیت و جای گاه خاموشی در پهنة ادب فارسی از گذشته تا حال، به اندازه ای بوده است که زندگی و مرگ افراد بشر را تعیین کرده، سعادت و شقاوت ابدی را در پی داشته است. شاعر و ادیب پرآوازه سبک هندی (اصفهانی)، صائب تبریزی با تکیه بر افکار و اندیشه های عرفانی مولانا در باب خاموشی و انوع سه گانه آن (زبان خاموش و ضمیر گویا ـ زبان و ضمیر خاموش ـ ضمیر خاموش و زبان گویا) و با بهره گیری از عناصر خیال شعری از جمله تشبیه تمثیل (اسلوب معادله) و تلمیح در دیوان خود، که بحق اطلاق نام «خاموشی نامه» بر آن بجا و شایسته می نماید، توانسته است رسالت خود را به عنوان ادیب و معلّمی که هم دم دارالامان خاموشی است، نسبت به مردم زمانه خویش و آیندگان، بخوبی و با استادی هر چه تمام تر ادا کرده باشد. نگارنده در این نوشتار به تفحّص در این زمینه هم راه با ذکر شواهدی از شاعران دیگر پرداخته است.
۳.

کیفیت ارتباط لفظ و معنی در پهنة هنر حافظ

نویسنده:

کلید واژه ها: حافظ رندی جام جم پیر مغان سنخیت لفظ و معنی زبان فاخر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 967 تعداد دانلود : 356
آن چه هنر حافظ را به صورتی متمایز و غیرقابل تعبیر نشان میدهد، سنخیّت لفظ و معنی و پوشیدگی نجیبانة مشترکی است که در نسوج آن دو حلول کرده است. مفاهیم و معانی بدیع و بلندی که پرده نشین ضمیر اوست در قالب الفاظی حلول کرده است که غالباً جانشین پذیر نیست. نه لفظ عایق معنی است و نامحرم و نه معنی رَمَنده و گریزان از لفظ و قالب. گویی الفاظ و معانی در دیوان این گویندة بزرگ، پیوندی ذاتی دارد. در این نوشته کوشش نگارنده برآن است که از ره گذر شواهدی گویا این سنخیّت شناخته آید.
۴.

برررسی واژة garəmo. Skarana در وندیداد

کلید واژه ها: اوستا آتش وندیداد فرگرد 14 انبر skarana garəmo astām nirišn

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 932 تعداد دانلود : 224
وندیداد یکی از بخش های پنج گانة اوستای موجود است. برخی از واژه های وندیداد تنها یک بار در اوستا بکار رفته و به لحاظ معنایی دچار ابهام است. در این مقاله تلاش شده تا با بررسی ریشه شناختی و ساختاری یکی از این واژه ها، ابهام موجود در معنای آن برطرف گردد.
۵.

بررسی وجه شبه در اشعار نیما یوشیج

نویسنده:

کلید واژه ها: مشبهٌ به مشبه وجه شبه شخصیت بخشی خیالی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 958 تعداد دانلود : 322
وجه شبه از آن جهت که قدرت تخیل شاعر را نشان می دهد یکی از مهم ترین ارکان تشبیه بشمار می آید. در کتب بلاغت سنتی، وجه شبه را به صورت هایی مختلف دسته بندی کرده اند. مانند وجه شبه حسی و عقلی، وجه شبه حقیقی و خیالی، وجه شبه تمثیلی و غیرتمثیلی. اما در این آثار نحوة ارتباط میان وجه شبه خیالی و دو سوی اصلی تشبیه کمتر مورد توجه بوده است. نیما در بسیاری از تشبیهات خود از وجه شبه های خیالی بهره برده است. در این مقاله، نگارنده براساس جدول «گوتلی» رابطه این رکن را با مشبه و مشبه به از دیدگاهی جدید مورد تحلیل و بررسی قرار داده است. آن چه در وجه شبه های خیالی نیما برجسته است، استفاده از صورت هایی خیالی است که می تواند به مشبه یا مشبه به و یا به صورت هنری تر به هر دو رکن مذکور شخصیت بدهد.
۶.

تحلیل عناصر زبانی شعر حسین پناهی از دیدگاه سبکشناختی

نویسنده:

کلید واژه ها: بسامد عناصر زبانی حسین پناهی سبک و سبک شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 90 تعداد دانلود : 924
سبک و سبکشناسی به عنوان یک علم از فنون جدید است که در سال 1909 با اثری از بالی ـ که از شاگردان دوسوسور بود ـ دربارة سبکشناسی شناخته شد و رفته رفته مورد توجه سایر زبان شناسان اروپایی قرار گرفت. این علم بعدها در ایران رواج یافته، مورد توجه صاحب نظران قرار گرفت. در این پژوهش با عنوان تحلیل عناصر زبانی شعر حسین پناهی (1335-1383) از دیدگاه سبکشناختی، به تحلیل ویژگیهای سبکی زبان اشعار مرحوم پناهی پرداخته شده است. از جملة این ویژگیها میتوان به تأثیر سینما و هنر بر این آثار، زبان ویژه، وفور اسم های خاص و واژگان بیگانه و... اشاره کرد. رنگ ها نیز از جمله مواردیست که با بررسی آن، به دیگر ویژگی زبان شاعر میرسیم. بسامد و درصد هر کدام از ویژگیها در پایان بیان شده است.
۷.

حدیث «گذشته شدن» در تاریخ بیهقی

کلید واژه ها: تاریخ مرگ تاریخ بیهقی شخصیت ها بیهقی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 797 تعداد دانلود : 981
این نوشتار، به بررسی و تحلیل «درگذشت» شخصیت های تاریخ بیهقی و بحث درباره مسائل پیرامون آن اختصاص دارد. همان گونه که نقش آفرینان این تاریخ از لحاظ شخصیتی با یک دیگر متفاوتند، مرگ و درگذشت آنان نیز از جهات مختلف چون حسّاسیّت، کیفیّت و پیامدهایی که به دنبال دارد، از یک دیگر متمایز است. در بخش نخست تحت عناوین: «مرگ های ویژه و حساس»، «مرگ های معمولی»، «مرگ های حماسی» و «مرگ های سیاسی ـ مذهبی» مورد بررسی قرار می گیرد. در بخش دوم از «شیوه های مرگ» اشخاص در تاریخ بیهقی سخن می رود. «قتل»، «مرگ طبیعی»، «مرگ مفاجات» و «مرگ نامعلوم»، عناوین قسمت های مختلف این بخش است: بخش سوم دربرگیرندة دو مرحله است: «شخصیت ها پیش از مرگ» و «شخصیت ها پس از مرگ». بخش چهارم به ذکر و شرح ملزومات مرگ چون «وصیت»، «تدفین» و «تعزیت» و بخش پنجم به موضوع «مرثیه« اختصاص یافته است.
۸.

رمانتیسم از انگلیس تا ایران نگاهی به جلوه های مکتب رمانتیسم در شعر ویلیام بلیک و پروین اعتصامی

نویسنده:

کلید واژه ها: پروین اعتصامی رمانتیسم ویلیام بلیک طفل یتیم دودکش پاک کن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 703 تعداد دانلود : 154
در این مقاله، کوشش نگارنده بر آن است که با مطرح نمودن مباحثی همچون کلیاتی درباره مکتب رمانتیسم، ریشه اصطلاح رمانتیسم، ویژگی های رمانتیسم، شعر غنایی در مکتب رمانتیسم گامی دیگر در شناساندن این مکتب بردارد و سپس با طرح موضوع جلوه های رمانتیسم در سبک های ادبی ایران، به مقایسه تحلیلی شعر «دودکش پاک کن» ویلیام بلیک و « طفل یتیم » پروین اعتصامی پردازد و بدین ترتیب تجلی رمانتیسم را در شعر این دو شاعر نشان دهد.
۹.

زبان سعدی در غزلیّات

نویسنده:

کلید واژه ها: زبان تصویر زیبایی غزل ایجاز کلمه حروف سادگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 646 تعداد دانلود : 874
بزرگان ادب فارسی همواره سعدی را به زبان شیرین، فصیح وساده اش می ستایند. این نوشته قصد دارد تا با بررسی زبان غزل های سعدی، در حد بضاعت خود، به راز زیبایی و سادگی کلام سعدی پی ببرد. به این منظور زبان غزل های او را از ابعاد مختلف تحلیل کرده است. درابتدا ویژگی های کلام سعدی درسطح واژگانی و نحوی و شیوه جمله بندی بررسی شده است؛ در ادامه پیرامون دیگر اجزای زبان سعدی یعنی طرز کار برد حروف، حذف و ایجاز کاربرد زبان محاوره ای وزبان کنایه ای سخن رفته است و در نهایت به نقش زبان در پدید آوردن تصویرهای بی تصویر پرداخته است.
۱۰.

انتقاد صوفیان از روزگار نامناسب و مردم ناسازگار

نویسنده:

کلید واژه ها: تصوف حکایت علما شکایت صوفیان صوفی نمایان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 478 تعداد دانلود : 653
تصوف به دلیل پایبندی به اصولی چون نظام احسن خلقت، جبر و تقدیرگرایی، و تسلیم طلبی در اعتقاد، و نیز به سبب تمایل به تساهل و تسامح در رفتار، اساساً بر وضع موجود چندان اعتراض و انتقادی ندارد. امّا واقعیت این است که در عمل شکایت بزرگان صوفیه از اوضاع روزگار و کار و کردار آدمیان، در مجموع چندان هم اندکتر از شاعران و سایر مردمان نیست. ریشة این ناخرسندیها را باید در چه عواملی جست وجو کرد؟ حقیقت این است که در بسیاری از دوره ها در هم آشفتگی اوضاع روزگار آن چنان شدید بوده است که حتّی زبان بزرگان صوفیه را نیز به انتقاد باز کرده است. علاوه بر این دنیا گرایی و بیرغبتی به آموزه های دینی و بویژه فراموشی یاد حق از ذهن و زبان مردم و ارباب قدرت در زندگی روزمره و ایجاد درگیریهای تعصّب آمیز فرقه ای و وابستگی به مقام و ثروت به وسیلة متولیان مذاهب، و البتّه روحیة حساس و هنرمندانة اهل تصوف، از عوامل مؤثّر این نارضایتیها بوده است.
۱۱.

اهونور، نخستین آفریده

نویسنده:

کلید واژه ها: اهونور یثا اهووئیریو بغان یشت بغ نسک دینکرد نهم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 166 تعداد دانلود : 599
نیایش ""یثااهووئیریو / اهونور"" (ya ā ahū vairiiō / ahunawar) مقدس ترین و شاید باستانیترین نیایش زردشتیان است که احتمالاً پیش از بازنویسی اوستا در دوران ساسانی، درآمدی بر گاهان بوده است. این قطعة منظوم ویژگیهای کنایی گاهان و سنگینی معانی آن را دارد و در وزن همانند ""اهونودگاه"" سروده شده است، ولی در اوستای کنونی، بند سیزدهم از یسن بیست و هفتم است. دعای اهونور از جهت درون مایه در بردارنده معانی ژرف و از جهت لفظی دارای معانی کنایی و استعاری دقیقی است که دریافت درست آن را دشوار میسازد. در گفتار پیش رو کوشیده شده این نیاش با در نظر داشتن پژوهش های پیشین، و براساس مفاهیم اوستای گاهانی و جدید، و نیز با تکیه بر متون پهلوی، بویژه فرگرد نخست ""بغ نسک""، که در برگیرندة بخش اعتقادی دینکرد نهم بوده و تاکنون کمتر مورد توجه پژوهش گران قرار گرفته است، بررسی شود. بغ نسک یکی از نسکهای اوستای دوره ساسانی است که هر چند متن اوستایی آن باقی نمانده است، خلاصه ای از مطالب آن براساس دریافت مولف دینکرد، در دینکرد نهم آمده است. ""بغان یشت"" نیز که در بردارنده سه یسن 19، 20 و 21 اوستاست، قدیمیترین تفسیری است که به زبان اوستایی از سه دعای مهم زردشتی برجای مانده است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۳۶