آمایش سرزمین

پایش تغییرات کاربری و پوشش اراضی نقش اساسی در برنامه ریزی و مدیریت محیط زیست دارد. ناحیه رویشی زاگرس، از لحاظ تنوع زیستی و ذخائر ژنتیکی از اهمیت خاصی برخوردار است، بدین منظور این تحقیق ابتدا با هدف بررسی ساختار اولیه سیمایسرزمین ناحیه رویشی زاگرس و سپس مقایسه سنجه های سیمایسرزمین زاگرس شمالی و جنوبی، دراستان های کردستان و کهگیلویه و بویراحمد انجام گرفت، برای کمی کردن سنجه های مربوط به لکه های کاربری اراضی از آنالیز سنجه های سیمایسرزمین در ترکیب با روش آنالیز گرادیان در محیط GISو FRAGSTATS استفاده شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که، درصد سطح پوشش کاربریهای پایدار برای استان کردستان به ترتیب کشاورزی(45%)، مرتعی(41%) و جنگلی(12%) و برای استان کهگیلویه و بویراحمد به ترتیب جنگلی(45%)، مرتعی (35%)و کشاورزی (12%) است، بطورکلی سیمای سرزمین استان کردستان شامل، لکه های بزرگ تر و از لحاظ شکل ساده تر و دارای پیوستگی بیشتر، درحالیکه استان کهگیلویه و بویراحمد به سمت ساختار ریزدانه ای پیش میرود.

گسترش شهرها و صنعتی شدن جوامع به همراه افزایش شهرنشینی علاوه بر تقلیل دسترسی به منابع آب قابل دسترس، سبب آلودگی منابع و افت کیفیت آن گردیده است. سالیانه حجم قابل توجهی مواد زائد و آلاینده وارد منابع آب می گردد، این درحالیست که بدلیل حجم زیاد این مواد، امکان خودپالایی منابع آبی وجود نداشته و چالشهایی را پیش روی برنامه ریزان شهری قرار می دهد. شهرها در هر سطحی که استقرار یافته باشند نیازمند تاسیسات مختلف برای خدمات رسانی به شهرنشینان خواهند بود. مکانیابی صحیح تاسیسات دفع مواد زائد و فاضلاب از جمله عوامل تاثیر گذار در کنترل آلودگی منابع بوده و ضمن ارتقای کیفیت آب، به بهبود کیفیت زندگی و توسعه پایدار شهر کمک می نمایند. در مقابل عدم توجه به شرایط اقلیمی منجر به بروز اثرات سوء محیطی و آلودگی بیشتر منابع می گردد. امروزه از مدلها و تکنیک های مختلفی برای مکانیابی سایت استفاده می گردد که در نواحی خشک با توجه به محدودیت منابع آب حائز اهمیتند. یکی از راههای مکان دار کردن محل بروز عوارض استفاده از پهنه بندی است که در تعیین محل اجرای پروژه ها، انجام اقدامات اصلاحی و پایش روند تغییرات کاربرد دارد. در این تحقیق به منظور مکانیابی مناسب تاسیسات در مقیاس کلان از تصاویر ماهواره ای شهر شیراز استفاده شده است. بدین ترتیب که نقشه های کاربری حوزه آبخیز در مقیاس کلان تهیه و خصوصیات هیدرولوژی، مورفولوژی و وضعیت دانه بندی منظر مشخص گردید، سپس بر اساس ژئوهیدرومورفولوژی مناطق خشک و نیمه خشک پهنه ها شناسایی شدند. پس از تجزیه و تحلیل پهنه ها بر مبنای معیارهای تاثیر گذار در توسعه پایدار و با توجه به تاثیرات تجمعی مرتبط با مقر قرارگیری پهنه ها، مکان مناسب جهت تاسیسات مشخص شد. در انتها نیز پیشنهاداتی جهت کاهش بروز آثار منفی توسعه ارائه گردید.

عرصه های طبیعی با ارزش فرهنگی یکی از مهم ترین گنجینه های تنوع زیستی و فرهنگی هستند که طی سده های متمادی از سوی مردم مورد حفاظت قرار گرفته اند. اما در عصر حاضر به دلیل نبود معیارهای حفاظتی و هم چنین فعالیت های انسانی در معرض تهدید قرار گرفته اند. هدف از این نوشتار اولویت بندی معیارهای لازم برای شناسایی پهنه های حفاظتی با ارزش فرهنگی است. از این رو، نخست تلاش شد معیارهای مورد نیاز برای اهداف این پژوهش شناسایی و سپس در یک چارچوب جدید جمع بندی گردد. در مجموع 12 معیار برای فرایند مکانیابی پهنه های حفاظتی شناسایی شد، سپس این معیارها بر اساس روش دلفی غربال گردید و به ترتیب معیارهای سیمای سرزمین با ارزش فرهنگی، داراییهای فرهنگی ناملموس، حمایت قانونی، داراییهای فرهنگی ملموس، قلمروهای جغرافیایی با ارزش طبیعی، تمایل اجتماعی، نهادهای اجتماعی، سیماهای طبیعی منحصر به فرد، قلمروهای جغرافیایی با ارزش فرهنگی، گونه های معین، اهمیت حفاظتی و وابستگی اجتماعی با اهمیت درنظر گرفته شدند.

انقلاب صنعتی، با وجود تمام پیشرفت ها و جنبه های مثبت آن، پیامدهای ناخواسته ای را در تمام زمینه های جوامع بشری در پی داشته است. از مشکلات اساسی ناشی از ساختار فضایی نامناسب که برنامه ریزی شهری امروز با آن روبه رو میباشد توسعه و رشد بی رویه و بی برنامه شهرهاست. رشد افقی شهرفقط مربوط به شهرهای بزرگ نمیشود، چرا که این پدیده در شهرهای متوسط و کوچک نیز اتفاق افتاده است: نمونه این مورد شهر کوچک گناباد است که در طول حیات خود به طور نامتوازنی رشد کرده است. شهر گناباد در طول دوران حیات خود به طور نامتوازنی رشد کرده است .روش تحقیق در پژوهش حاضرتحلیلی- تطبیقی است و با بهره گیری از مدل های آنتروپی شانون و هلدرن و برای تهیه نقشه ها از نرم افزار ARC GIS استفاده شده وبه تحلیل چگونگی گسترش این شهر پرداخته شده است . نتایج به دست آمده از مدل آنتروپی شانون نشان میدهد که طی 10 سال اخیر گسترش فیزیکی شهر گناباد کم تر شده است، ولی این گسترش هم به صورت پراکنده و غیر متراکم بوده است. به کارگیری مدل هلدرن در مورد شهر گناباد نشان میدهد که در فاصله سال های 1385-1335 حدود51 درصد از رشد فیزیکی، مربوط به رشد جمعیت و 49 درصددیگر مربوط به رشد افقی و اسپرال شهر بوده است که به کاهش تراکم ناخالص جمعیت و افزایش سرانه ناخالص زمین شهری منجر گشته است.

با توجه به اینکه لرستان سرزمینی کوهستانی در محدوده میانی کوه های زاگرس بوده و با برخورداری از آب و هوای متنوع، رودهای پرآب، چشم اندازهای بدیع طبیعی، تالاب ها، آبشارها، دریاچه ها، جنگل ها و مراتع سرسبز و در عین حال با تاریخ و تمدن کهن و برخوردار از آثار باستانی و تمدنی، دارای پتانسیل های زیادی در جهت جذب گردشگران میباشد. با وجود جاذبه های گردشگری فراوان و متنوع گردشگری، تا کنون توفیق چندانی در جذب گردشگران به دست نیاورده است. اینک پژوهش حاضر در پی شناسایی و تدوین استراتژیهای توسعه گردشگری در لرستان میباشد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و بر حسب محتوا از نوع تحقیقات کاربردی است و هدف آن بررسی زمینه های توسعه گردشگری در استان لرستان با تاکید بر پتانسیل ها و محدودیت های موجود در این استان میباشد. به منظور تحقق این مهم با بهره گیری ازتکنیک SWOT قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدیدات گردشگری در استان لرستان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. یافته های حاصل از این تحقیق بیانگر آن است که در این استان 12 قوت و 15 ضعف داخلی، در عین حال 8 فرصت و10 تهدید بیرونی، دارای تاثیر عمده بر کارکردهای گردشگری منطقه میباشد. در این پژوهش نمونه آماری متشکل از 100 نفر از مسؤولان استان لرستان بوده که دیدگاه آنها اخذ و سپس با آزمونT مستقل تک جامعه ای تاثیر این دو محیط در توسعهی گردشگری لرستان مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از تحلیل یافته ها نشان میدهد که هم کارکردهای محیط بیرونی و هم محیط درونی در توسعه گردشگری استان لرستان تاثیرگذار میباشند که متناسب با محتوای تحلیل، استراتژیهای رهگشا استخراج و رتبه بندی گردید و در نهایت استراتژیهایWO در اولویت اول و استراتژیهای SO در اولویت دوم برنامه ریزی قرار گرفتند.

بهره برداری بهینه و اصولی از منابع طبیعی سرزمین و ساماندهی کاربری اراضی بر اساس توان اکولوژیکی آن، نقش مهمی در مدیریت محیط و جلوگیری از تخریب محیط زیست در راستای توسعه پایدار دارد. شهرستان مرودشت یک منطقه مهاجرپذیر است که نتیجه آن افزایش جمعیت و تغییر کاربریها میباشد. با توجه به ویژگیهای اقلیمی و طبیعی منطقه از جمله وجود دشت آبرفتی و رودهای دایمی، این منطقه از پتانسیل بالایی جهت نیل به توسعه برخوردار است. از این رو، به منظور ساماندهی بهتر اراضی و فعالیت های زراعی به بررسی توان اکولوژیکی این منطقه و تعیین تناسب اراضی برای فعالیت های کشاورزی پرداخته شد تا از این طریق بتوان کمک شایانی به برنامه ریزان جهت نیل به توسعه پایدار نمود. این پژوهش با هدف پیاده سازی بهتر مدل اکولوژیکی کشاورزی دکتر مخدوم که در آن وزن و اهمیت نسبی پارامترها در نظر گرفته نمیشود، از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی (Fuzzy AHP) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) بهره برده است و به این طریق عرصه های مستعد برای فعالیت های کشاورزی در محدوده شهرستان مرودشت شناسایی و مطلوبیت کشاورزی آن ها مشخص نموده است. نتایج حاصل از پیاده سازی مدل ارزیابی توان اکولوژیکی مخدوم با منطق فازی در شهرستان مرودشت، حاکی از وجود هر هفت طبقه مدل کشاورزی ایران در منطقه مورد مطالعه بوده است. هم چنین نتایج حاصل از آنالیز حساسیت این تحقیق نشان میدهد که برای افزایش دقت در تعیین کاربریهای مناطق کشاورزی میتوان از روش های فازی پایه استفاده نمود

افزایش جمعیت و پیشرفت فن اوری سبب گردیده است تا بشر جهت رفع نیازهای بیانتهای خود اقدام به تخریب طبیعت و تغییر نوع پوشش طبیعی نماید. امروزه استفاده از تصاویر ماهواره ای چند زمانه و نقشه های رقومی کاربرد گسترده ای یافته است. از این طریق میتوان نوع کاربری اراضی و نیز شدت تغییرات کاربری اراضی را مشخص و پیامدهای مربوطه را در محیط مورد بررسی قرار داد. فن اوری دورسنجی از جمله ابزارهای نوینی است که دستیابی و استخراج اطلاعات پایه را برای مدیریت منابع زمین میسر میسازد. متدلوژی مورد استفاده برای سنجش از دور، توسعه بر اساس تصحیح هندسی، بازسازی مکانی و طیفی تصاویر ماهواره ای قابل دسترس بر مبنای تکنیکهای طبقه بندی نظارت شده بیش ترین شباهت و مقایسه پس از طبقه بندی میباشد. در این تحقیق نقشه های کاربری اراضی در سه دوره زمانی با استفاده از داده های سنجنده های ETM 2000، TM 1900 وIRS 2009 در پنج کلاس کاربری، تهیه گردید. بر طبق نتایج حاصل شده سطح پوشش طبیعی باغ در طی دوره های زمانی مورد بررسی کاهش یافته است. به طوری که از 2972 هکتار در سال 1990 به 1612 در سال 2009 رسیده است. در حالی که سطح اراضی شهری از 9179 در سال 1990 به 14591 هکتار در سال 2009 افزایش یافته است. در طی دوره زمانی 1990 تا 2009 سطحی حدود 790 هکتار از اراضی کشاورزی و سطحی معادل با 670 هکتار از اراضی پوشش طبیعی باغ به اراضی شهری تغییر کاربری یافته اند. به طور کلی در مجموع 315 هکتار در طی سال های 1990 تا 2009 پوشش طبیعی باغ به پوشش کشاورزی تبدیل شده است.