پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده (طهورا سابق)

تکامل معنوی عالی ترین هدف انسان و دنیا تنها بستر تحقق این هدف است و بدون آن راهی برای رسیدن به این هدف والا وجود ندارد. زندگی آن چیزی است که از دنیا در اختیار داریم، دنیا و زندگی در آن، بسی مهم تر از آن است که در اذهان عمومی وجود دارد. بی گمان رضامندی بستر موفقیت و کامیابی است و موفقیت در گرو داشتن «مهارت زندگی» و «مهارت کسب رضامندی» است. بنابراین، باید مهارت های رضایت از زندگی را کسب کرد؛ زیرا انسانی که این هنر را نداشته باشد به موفقیت نمی رسد. برای کسب رضایت از زندگی باید انتظارات را واقعی کرد. از مهم ترین مشکلات و مسائلی که انسان ها با آن روبه رو می باشند، مسئله کسب معاش و روزی است. البته در احادیث بیان شده است که خدا آن را تضمین می کند و باید به تضمین روزی از سوی خداوند امیدوار باشیم.

اسلام، خانواده را رکن اصلی و هسته مرکزی جامعه می شناسد وآن را اولین نهادی به شمار می آورد که تربیت و شکوفایی نسل جوان و سرانجام ترقی ملت ها را در پی دارد درآن شکل می گیرد. این کانون همواره مورد تهاجم فرهنگ بیگانه بوده است. از این رو، سلطه جهانی غرب با هدف تسلط بر منابع ملی و مادی کشورهای اسلامی و با استفاده از تکنولوژی و ابزارهای تبلیغاتی و... سعی دارد ارزش های فرهنگی و دینی مسلمانان را کم رنگ و نقش خانواده را در تربیت صحیح فرزندان بی اثر سازد تا نیروی نسل جوان را در پیشرفت و بالندگی کشورها از راه اشاعه فساد و بی بند و باری از بین ببرد. این موضوع هم نگران کننده و هم هشداری جدی برای خانواده ها و دست اندرکاران امور فرهنگی کشورها است. بنابراین، در این نوشتار سعی شده است ابتدا کارکردهای خانواده بررسی شود، سپس عناصر و نمادهای تهاجم فرهنگی که به کارکرد خانواده آسیب جدی می رساند و یا بر آن تاثیر دارد، ارزیابی گردد. سرانجام به منظور حراست از خانواده و کارکرد مثبت آن، راهکارهای دینی و فرهنگی متناسب با رسالت اسلامی و اجتماعی ارائه نماید.

حضرت زینب از جمله زنان نادری است که بیشترین بهره را از نور امامت برد و توانست خود را به عالی ترین درجه های کمال و صفات پسندیده برساند و شایستگی هدایت در حساس ترین مرحله زمانی را به دست آورد. بررسی مراتب کمال حضرت زینب و الگو قراردادن آن حضرت از برترین عوامل تربیت صحیح و خودسازی است که مفهوم زندگی پویا و حقیقی را به زنان امروز می آموزد. این نوشتار، به معرفی اجمالی فضایل بی شمار این بانوی بزرگوار می پردازد؛ تحصیل علم و دانش، تقوی و عبادت، استقامت و پایداری، حجاب و عفاف، صبر و شکیبایی و شجاعت.

حیات بشری همواره با فرهنگ توام بوده است و جامعه ای که فرهنگ مخصوص به خود ندارد، مرده است. فرهنگ بالنده، برای تکامل باید با سایر فرهنگ ها و جذب عناصر مثبت آن توانایی تبادل داشته باشد. بنابراین، تمام فرهنگ ها باید در تعامل با یکدیگر باشند، اما گاهی مجموعه ای سیاسی یا اقتصادی برای رسیدن به مقاصد خاص خود و اسارت یک ملت به بنیان های فرهنگی آن ملت هجوم می برد و باورهای تازه ای را به زور و به قصد جایگزینی بر فرهنگ و باورهای ملی آن ملت وارد می کند. در این صورت مقاوم سازی نسل در برابر توطئه ها و قطع زمینه های تهاجم پذیری، در درون خانواده ها و با تربیت صحیح فرزندان امکان پذیر است. مقاله حاضر، در نظر دارد با هدف ترسیم نقش خانواده که موثرترین عامل انتقال فرهنگ و رکن بنیادی جامعه است، علاوه بر بررسی ابزار تهاجم فرهنگی و راه های مقابله با آن، شاخص ها و ویژگی های مهم محیط خانواده را در این رویارویی معرفی نماید. نتایج بررسی نشان می دهد از آنجا که انسان ها در خانواده به هویت و رشد شخصیت دست می یابند و فقط در خانواده های سالم می توانند به تکامل معنوی و اخلاقی برسند، از این رو، خانواده نه تنها عامل کمال بخشی، آرامش و بالندگی اعضای خویش است بلکه در تحولات اساسی جوامع نقش عمده ای ایفا می کند و مذهب، آموزش و حکومت نیز از عملکرد خانواده متاثر می شوند. در زمینه مقابله با تهاجم فرهنگی نیز خانواده ها می توانند با تربیت دینی فرزندان، نقش خطیر خود را در جامعه به خصوص جامعه اسلامی به ظهور برسانند.

انسان انگاری از اجزا و ارکان طبیعت و غیر «ذوی العقول»، از هنرهای شاخص شاعران و نویسندگان برجسته است. آنان با شخصیت بخشی به غیر انسان صفات و ویژگی های انسانی را در غیر او می بینند و اشیای بی جان و غیرعاقل اطراف خود را چون انسانی تصور می کنند که می تواند تمام یا بعضی از خصوصیات انسانی را داشته باشد. این آرایه ادبی نیز مانند مضامین شعری دیگر از اعتقادات ملی و مذهبی شاعران تاثیر پذیرفته است. پروین اعتصامی از شاعران متعهدی است که در مکتب اسلام پرورش یافت و با تمسک به آیین اسلام و قرآن، تصاویر شعری زیبایی را در کارنامه شاعری خویش به یادگار گذاشت. او با الهام از آیات قرآن کریم انسان انگاری های متنوعی را در اشعار خود ارائه می دهد که در این میان می توان به انسان انگاری های امور انتزاعی و ذهنی در مسائلی چون علم، عقل، روح، نفس و... و انسان انگاری های طبیعی چون گیاه و حیوان و همچنین مسائلی بینابین این دو امر اشاره کرد.

عزت نفس، یکی از پایه های اساسی شخصیت آدمی و باعث نیل انسان به افتخار و سربلندی است. همه افراد صرف نظر از سن، نژاد، جنسیت، دین، زمینه های فرهنگی و نوع کاری که در زندگی دارند به عزت نفس نیازمندند. عزت نفس بر همه سطوح زندگی تاثیرگذار است و مایه آزادگی و والایی است. عزتمندان هرگز به ذلت و بندگی دیگران تن نمی دهند و سرمایه شرافت و آزادگی خود را با هیچ قیمتی معامله نمی کنند. عزت نفس از سویی برای تمام افراد یکی از بزرگ ترین فضیلت های اخلاقی و شاخصه ای برای داشتن سلامت روانی است و از سوی دیگر محرک آدمی در اجرای برنامه ها و تامین نیازها تلقی می شود. به عبارت دیگر، کرامت نفس، عزت نفس و یا خودارزشمندی، افزون بر آنکه از نظر روانشناسی و دین خصیصه و صفتی نیکوست، می تواند ضامن اجرای دیگر رفتارهای پسندیده در محیط خانواده و اجتماع نیز باشد. در این مقاله سعی شده است مفهوم عزت نفس از دو دیدگاه روانشناسی و دین مورد مطالعه قرار گیرد.

خانواده ایرانی در گذر تاریخ همواره مسیرتحول را طی نموده که این تحول گاه به سوی رشد و کمال و زمانی به سمت انحطاط و سراشیبی پیش رفته است. اگرچه خانواده ایرانی بیشتر حرکتی رو به رشد و تعالی داشته، در دهه های اخیر شاهد حضور برخی ضدارزش ها در بخشی از خانواده های امروزی آن می باشیم که متاثر از فرهنگ وارداتی غرب بوده و خانواده را با مشکلات متعددی روبرو نموده است. از این رو، مقاله حاضر قصد دارد با نگاهی به گذشته و مرور بعضی از ارزش های موجود در خانواده های قدیم (مثل ازدواج و برخی آداب و رسوم آن) که ریشه در هویت اسلامی- ایرانی ایرانیان دارد، مروری هر چند مختصر بر چگونگی تغییر ساختار خانواده و نیز برخی ارزش ها و آداب و رسوم نیکوی آن بنماید تا با تعمقی بیشتر برای احیای مجدد آنها در خانواده ایرانی قدم برداشته شود.