فلسفه‌ اخلاق

عینی یا ذهنی بودن ارزش های اخلاقی و درونی یا بیرونی بودن منبع انگیزش اخلاقی، از مباحث مسئله ساز فلسفه اخلاق معاصرند؛ زیرا ذهنی بودن ارزش ها، به نسبی بودن اخلاق، و بیرونی بودن منبع انگیزش، به ضعف در عمل منجر می شود. هدف این مقاله، حل این مسائل براساس توحید اطلاقی از نگاه علامه طباطبایی است. روش ما در گام اول، تبیین و تحلیل نظریه توحید اطلاقی و در گام دوم، استنتاج لوازم این نظریه در پاسخ به آن مسائل است. توحید اطلاقی می تواند هم مبنای عینیت ارزش های اخلاقی و هم معیاری درونی برای انگیزش اخلاقی آزاد و متعالی باشد؛ زیرا انسان موحد براساس اسماء حق تعالی، که عینی اند، عمل کرده و فقط یک ذات را در تمام هستی می بیند و تمام صفات و افعال متکثر در آینه های آفاقی و انفسی را تصاویری از صفات و افعال حق تعالی می داند. تبیین وحدت اطلاقی و تمایز آن با سایر مراتب توحید، اثبات عینیت ارزش های اخلاقی و سازگار بودن آن با انگیزش اخلاقی درونی و آزادانه و نیز تمایز آن با سایر انگیزش های اخلاقی در نظام های مبتنی بر وظیفه گرایی و سودگروی فردی یا جمعی دنیوی یا اخروی، از دستاوردهای این مقاله است.

۵۰۳.

تبیین الگوی تربیت عقلانی بر مبنای اندیشه امام خمینی«ره»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: یاسر اصلانی سعید بهشتی

منبع: پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی سال بیست و یکم دوره جدید پاییز ۱۳۹۲ شماره ۲۰

کلید واژه ها: تعلیم و تربیت بر مبنای تربیت عقلانی تربیت عقلانی از دید امام خمینی (ره) الگوی تربیت عقلانی از دید امام خمینی (ره)

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۱۹ تعداد دانلود : ۷۱۳

این مقاله با هدف پاسخ به این پرسش، که الگوی تربیت عقلانی بر اساس اندیشه امام خمینی«ره» چگونه است، به روش تحلیلی استنباطی صورت پذیرفته است. در پاسخگویی به این پرسش، ضمن اشاره به این نکته که عقل انسانی در دیدگاه امام، عقل جزئی است، شش مبنای تربیت عقلانی طبقه بندی و تجزیه و تحلیل می شود که سه مبنای اوّل عام، و زیربنای تمام روشهای تربیت عقلانی است و دیگر مبانی، یک به یک با روشهای ذکر شده متناظر است؛ این مبانی بدین قرار است: عقل، موهبت الهی به انسان است. عقل دارای ابعاد نظری و عملی است. عقل، تربیت پذیر است. تفکّر، زمینه شکوفایی عقل است. عقل از علم جدانشدنی است. کمال عقل در غلبه عقل بر هوای نفس است. در بخش اهداف، هدف غایی تربیت عقلانی از دید امام دستیابی به لقاء الله ذکر می شود که تحت لوای آن سه هدف کلی علم، ایمان و عمل قرار می گیرد. در بخش اصول و روشها سه اصلِ کاربرد روشهای منطقی، تلازم عقل و علم و تقدم تزکیه بر تعلیم آورده می شود که به دنبال آن سه روش تربیت عقلانی ذکر می شود که شامل تفکّر، علم آموزی و تزکیه نفس است. در نهایت این عناصر در یک شبکه مفهومی ترسیم شده در ارتباط طولی و عرضیشان با هم الگوی تربیت عقلانی بر اساس اندیشه امام را تشکیل می دهند.

۵۰۴.

واکاوی امکان تأسیس فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی بر مبنای حکمت متعالیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سعید بهشتی

منبع: پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی سال بیست و یکم دوره جدید تابستان ۱۳۹۲ شماره ۱۹

کلید واژه ها: فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی حکمت متعالیه در نگاهی جدید امکان و تأسیس فلسفة تعلیم و تربیت اسلامی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۱۷ تعداد دانلود : ۶۳۷

می توان با دو رویکرد به مفهوم فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی نگریست: «فلسفه» در حالت مضاف به تعلیم و تربیت اسلامی و فلسفه تعلیم و تربیت در حالت اتصاف به وصف «اسلامی». مدافعان رویکرد نخست با توجه به سه ملاک الف. تلقی محتوایی ب. تلقی روشی ساختاری ج. تلقی ترکیبی به سه گروه قابل تقسیم هستند. رویکرد برگزیده نگارنده، رویکرد نخست با نگاه ترکیبی است. در این رویکرد، دو روش پژوهشیِ «استطباقی» و «استنتاجی» به کارگرفته می شود. با توجه به ویژگیهای متمایزکننده حکمت متعالیه از دیگر نظامهای فلسفه اسلامی، نگارنده در پروژه پژوهشی خود، نظریه پردازی در فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی بر مبنای حکمت متعالیه (یا حکمت متعالیه تعلیم و تربیت) را در اولویت قرار داده است. در مقالة پیش رو، موضوع «امکان وقوعی» این نظریه از دو دیدگاه به بحث گذاشته است: 1 تحقق شالوده فلسفی ساختمان این دانش در دوره های زمانی گذشته 2 تحقق نسبی لوازم روش شناختی این دانش در جهان غرب.

۵۰۵.

تأثیر ایمان و عمل صالح در هدایت علمى بشر با تکیه بر تفسیر المیزان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مهدى قاسمى فیروزآبادى

منبع: معرفت سال بیست و چهارم فروردین ۱۳۹۴ شماره ۲۰۸

کلید واژه ها: هدایت ایمان عمل صالح تقوا ضلالت هدایت علمى خاص

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۱۶ تعداد دانلود : ۷۹۸

هدایت علمى، از اقسام هدایت الهى بوده و از عوامل متعدد افزایشگر و کاهشگر برخوردار است.علّامه طباطبائى در تفسیر المیزان، به مناسبت آیات فراوان، به ذکر ابعاد این بحث و بخصوص،بررسى عوامل تأثیرگذار در هدایت علمى پرداخته است. در نوشتار حاضر، که برگرفته از این منبعتفسیرى گرانقدر مى باشد، با روش تحلیلى توصیفى به بررسى اقسام هدایت الهى و نقش ایمان وعمل صالح در هدایت علمى، همراه با تنظیم منطقى، و تبیین لازم پرداخته است. در قرآن کریم هدایت الهى، داراى دو قسم تکوینى و تشریعى است. هدایت تکوینى نیز، خود،به هدایت علمى و عملى تقسیم مى شود. هدایت علمى، همان توفیق درک و فهم معارف حق، وهدایت عملى، توفیق پیروى و التزام عملى نسبت به این معارف است. هدایت علمى نیز دو گونهاست: عام و خاص. هدایت علمى عام، از راه عقل، فطرت و امثال آن، و هدایت علمى خاص، ازطریق ایمان و عمل صالح، قابل تحصیل است.

۵۰۶.

ملاحظات نقدگونه درباره دو دیدگاه در فلسفه اخلاق

نویسنده: مسعود امید

منبع: معرفت ۱۳۸۰ شماره ۵۰

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی اخلاق اسلامی کلیات فلسفه‌ اخلاق

تعداد بازدید : ۱۴۱۶

۵۰۷.

منطق صدرایى در فلسفه‏ى اخلاق(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده: نصرالله شاملی

منبع: اخلاق ۱۳۸۴ شماره ۱

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی اخلاق اسلامی کلیات فلسفه‌ اخلاق

تعداد بازدید : ۱۴۱۵

یکى از ویژگى‏هاى حکمت متعالیه ملاصدرا اعتماد بر منطق عقل و استفاده از دستاوردهاى شهودى عقلانى متکلمان و عارفان است، به همین سبب سلسله مباحث عمیقى در قضایاى اخلاقى و فلسفه‏ى اخلاق از جانب متکلمان اسلامى پیرامون قضایاى منطقى درگرفته است که اصلى‏ترین آنها در ارتباط با حسن و قبح عقلى یا شرعى است. شخصیت‏هاى اندیشمندى نظیر خواجه نصیرالدین طوسى، ملاعلى قوشجى، عبدالرزاق لاهیجى و علامه حلى و ده‏ها متفکّر دیگر در جریان بوده‏اند که در ارتباط با این قضیه داد سخن داده‏اند. همچنین ملاصدرا در حکمت متعالیه بزرگ‏ترین نظریه‏پرداز حکیم قرن یازدهم سعى کرده است آن دسته از قضایاى منطقى را که به نظر برخى متفکران پیشین موجب ابهام و تناقض در آنهاست حل نماید. او با بیان فرق میان حمل اولى ذاتى و حمل شایع صناعى به این ابهامات خاتمه داد و توانست حوزه‏ى بحث‏هاى چندى و چگونگى و چسانى را که از مقوله‏ى «استى‏ها» است از حوزه‏ى شناخت فلسفه که از مقوله‏ى «هستى‏ها» است بیرون نماید. ما در این مقاله ضمن بیان نظرات منطقى متکلمان در بحث‏هاى قضایاى اخلاقى، به تبیین نظر ملاصدرا پرداخته و بر این باوریم که صدر المتألهین با اشکال حمل قضایا به دو صورت ذاتى و شایع صناعى به بازسازى قضایاى اخلاقى در حوزه‏ى فلسفه‏ى اخلاق پرداخته است.

۵۰۸.

سیر تکاملی «الگوی خود تربیتی» مشاء و نقد آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمد داوودی

منبع: تربیت اسلامی سال هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۱ شماره ۱۵

کلید واژه ها: فارابی الگو تربیت مشاء خودتربیتی مسکویه

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۱۳ تعداد دانلود : ۵۶۸

هدف این مقاله استخراج «الگوی خود تربیتی» از آثار تربیتی فیلسوفان مشاء و نیز بررسی سیر تحولات آن است. افزون بر این، تعیین مبانی و ساختار این الگو و بررسی نقاط قوت و ضعف آن نیز مورد نظر است. این تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی و روش تجزیه و تحلیل آن نیز تفسیری - استنباطی است. این تحقیق مشخص کرد که نخستین بار در آثار فارابی به صورت ضمنی الگویی برای خود تربیتی ارائه شده و سپس توسط مسکویه، ابن سینا و خواجه تکمیل شده است. این الگو ساختاری کامل دارد که در آن هدف، فعالیت های لازم برای تحقق هدف، ترتیب و مراحل فعالیت ها و روش انجام این فعالیت ها به خوبی بیان شده است. این الگو بر تلقی خاصی از ماهیت و چگونگی شکل گیری صفات و نیز نقش متربی در خودتربیتی استوار است. همچنین بر این فرض استوار است که پزشکی الگوی کاملی برای تربیت است. این الگو در عین برخورداری از نقاط قوت، نقاط ضعفی نیز دارد که در متن به تفصیل آمده است.

۵۰۹.

اخلاق معاشرت در حکومت مهدوی با محوریت دو مؤلفه تربیت اخلاقی و عدالت ورزی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: مسلم محمدی

منبع: پژوهشنامه اخلاق سال ششم پاییز ۱۳۹۲ شماره ۲۱

کلید واژه ها: تربیت اخلاقی اخلاق معاشرت اخلاق نبوی امام مهدی (ع) عدالت ورزی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۱۲ تعداد دانلود : ۶۶۱

انسان معاصر که در عرصه های معرفتی به دلیل گسست ها و خلأهای پیش آمده دچار سرگردانی اخلاقی گردیده، به دنبال یافتن معنای زندگی در معاشرت های اجتماعی است. اخلاق معاشرت یکی از ساحت های اخلاق کاربردی است که در گستره مسئولیت در مقابل دیگران معنا می یابد؛ ساحتی که بیانگر وظایف اجتماعی انسان در قبال همنوعان خویش است. دولت مهدوی بنابر نص صریح احادیث عهده دار اکمال اخلاق است که نمود اصلی آن با توجه به این دست احادیث، با فضای عمومی جامعه مرتبط است. در این پژوهش تربیت اخلاقی و عدالت ورزی ـ به عنوان دو متغیر اساسی حکومت دینی ـ ازجمله مباحث مربوط به اخلاق معاشرت مهدوی است که در سخنان معصومین مورد توجه قرار گرفته است. در پژوهش پیش رو پس از تحلیلی درباره مکتب جامعه گرایی غرب، اخلاق معاشرت و انواع مسئولیت، به صورت مورد پژوهی دو مسئله تربیت اخلاقی و عدالت ورزی بررسی خواهد شد.

۵۱۰.

آتانازی در ادیان بزرگ جهان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: آنجلیکا زیاکا

منبع: اخلاق وحیانی سال چهارم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۱ (پیاپی ۹)

کلید واژه ها: اخلاق شریعت ادیان مرگ ترحمی آتانازی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۱۱ تعداد دانلود : ۵۷۷

آتانازی یا مرگ ترحمی از پیچیده ترین مسائل در مباحث اخلاقی، شرعی و حقوقی جهان امروز است. در این میان نقش ادیان و مذاهب گیتی در جهت دهی به نگاه پژوهشگران این حوزه بر کسی پوشیده نیست. در این مقاله گزارش کوتاهی از نگاه ادیان مختلف جهان به مسأله آتانازی (چه به شکل فعال و چه منفعل) ارائه خواهیم داد و تاحد ممکن این نظرات را تحلیل خواهیم کرد. در ابتدا نظر سه دین توحیدی یعنی اسلام، مسیحیت و یهودیت را بررسی می کنیم. سپس به سراغ هندوئیسم و جینیسم می رویم و در نهایت از آیین های خاور دور نظر بودیسم، تائوئیسم، مکتب کنفسیوس و شینتو را درباره آتانازی بیان خواهیم کرد.

۵۱۱.

بررسی انتقادی نظریه علامه طباطبایی پیرامون حسن و قبح اخلاقی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید صدرالدین طاهری

منبع: دانشکده ادیبات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان ۱۳۸۵ شماره ۴۶

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی اخلاق اسلامی کلیات فلسفه‌ اخلاق

تعداد بازدید : ۱۴۱۱ تعداد دانلود : ۷۱۹

۵۱۲.

تاثیر رساله اخلاق ارسطو در میراث اخلاقی و مدنی حکمای اسلامی

نویسنده: سید محمدرضا احمدی طباطبایی

منبع: دانش سیاسی بهار و تابستان ۱۳۸۴ شماره ۱

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی اخلاق اسلامی کلیات فلسفه‌ اخلاق

تعداد بازدید : ۱۴۰۹ تعداد دانلود : ۶۷۹

۵۱۳.

اخلاق و علم

نویسنده: رضا داوری

منبع: فصلنامه فلسفه دانشگاه تهران ۱۳۷۹ شماره ۱

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۱۰ تعداد دانلود : ۸۸۷

۵۱۴.

اخلاق کاربردی

نویسنده: حسن پوشنگر

منبع: آینه معرفت ۱۳۸۳ شماره ۲

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۱۰ تعداد دانلود : ۷۳۴

۵۱۵.

معنا و هدف زندگی از دیدگاه صدرالدین شیرازی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: امیر دیوانی علیرضا دهقان پور

منبع: پژوهش های اخلاقی سال دوم پاییز ۱۳۹۰ شماره ۱ (پیاپی ۵)

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۰۷ تعداد دانلود : ۶۶۷

۵۱۶.

جایگاه اخلاق در مدینة فاضلة فارابی(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده: سید محمدرضا مدرسی

منبع: معرفت اخلاقی سال سوم پاییز و زمستان ۱۳۹۱ شماره ۱۲

کلید واژه ها: سعادت اخلاق مدینه فاضله نهادهای حکومتی رئیس مدینه اهالی مدینه

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۰۷ تعداد دانلود : ۶۶۴

این مقاله به تبیین ارکان مدینة فاضلة فارابی و شرایط رئیس و نایب رئیس و سایر حاکمان مدینه و شرایط و صفاتی که وی برای آنها بیان کرده، پرداخته است و با ذکر وظایف مردم در این مدینه و غایت آن، که رسیدن به سعادت در پرتو تعاون، محبت و عدالت است، جایگاه اخلاق را در مدینة فاضله تبیین کرده است. فارابی، راه رسیدن به سعادت و کمال را در زندگی جمعی تحت ریاست حکیم فاضل، که دارای صفات ویژه اخلاقی است، می داند. وظیفة اهالی مدینه را اطاعت محض از ریاست مدینه دانسته است. از نظر وی، اخلاق در همه ارکان مدینه فاضله، یکی از امور اساسی به شمار می رود.

۵۱۷.

انشائات طلبی و چگونگی فهم گزاره های اخلاقی قرآن(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده: حسن سراج زاده

منبع: اخلاق دوره جدید سال اول زمستان ۱۳۹۰ شماره ۴ (پیاپی ۲۶)

کلید واژه ها: مفاهیم اخلاقی گزاره ی اخلاقی کلام انشایی اقسام انشاء انشائات طلبی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۰۹ تعداد دانلود : ۳۶۵۸

چکیده گزاره های اخلاقی موجود در آیات قرآن را به دو شکلِ جملات خبری و انشایی می توان یافت. در جملات انشایی، انشاء گاهی به صورت انشاء طلبی و گاهی در قالب انشاء غیرطلبی بیان شده است. انشاء طلبی، شامل امر، نهی، استفهام، تمنّی، ندا، عرض و تحضیض و انشاء غیرطلبی، اقسامی همچون افعال مدح و ذم، تعجب، قَسَم، رجاء و صیغه های عقود را در بر می گیرد. از آن جا -که گزاره های اخلاقی را بیشتر، از راه محمول آن ها یعنی مفاهیم اخلاقیِ«باید، نباید، خوب، بد، درست، نادرست و وظیفه»، می توان تشخیص داد، این تحقیق بر آن است با بررسی انشائات طلبی، چگونگی دلالت آن ها را بر مفاهیم اخلاقی روشن سازد تا در نتیجه، گزاره های اخلاقی نیز معلوم گردد. حاصل این پژوهش، مؤیّد این ادعاست که انشائات طلبی، در کاربرد اصلی و غیر اصلی شان، بیانگر مفاهیم اخلاقیِ باید ونباید و خوب و بد هستند، که بدین وسیله، بخش زیادی از گزاره های اخلاقی قرآن، قابل فهم خواهند بود.

۵۱۸.

کتاب شناسی توصیفی فلسفه ی اخلاق

نویسنده: فریبا پات

منبع: رهنمون ۱۳۸۳ شماره ۷ و ۸

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۰۶ تعداد دانلود : ۸۰۷

۵۱۹.

تحلیل وجودشناختی فرآیند صدور فعل از منظر ابن سینا و صدرالمتألهین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدحسین وفاییان احد فرامرز قراملکی

منبع: پژوهش های هستی شناختی سال ششم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۱۱

کلید واژه ها: صدرالمتألهین ابن سینا تشکیک وجود صدور فعل فلسفه عمل

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۰۳ تعداد دانلود : ۱۰۳۶

«شناخت فرآیند صدور فعل» از منظر هر یک از فیلسوفان مسلمان، یکی از ارکان کشف دیدگاه وی در حیطه مباحث فلسفه عمل است. فرآیند صدور فعل نزد متکلّمان و فیلسوفان سینوی، در چند مرحله خاصّ تبیین می گردد. فرآیندی که صدرالمتألهین در مقامی از آن تبعیّت کرده و در مواضعی دیگر، دیدگاه متفاوتی را اتّخاذ و ارائه می نماید. مسأله اساسی این جستار، کشف مواضع حقیقی اختلاف و اتّفاق ابن سینا و صدرالمتألهین در تحلیل وجودشناختی فرآیند صدور فعل است. ره آورد به دست آمده نشان گر آن است که اگرچه صدرالمتألهین در تحلیل مفهوم شناختی مبادی صدور فعل با ابن سینا همراهی کرده و چند مرحله متباین امّا مترتّب برهم را ترسیم می نماید، اما در تحلیل وجودشناختی، اتّحاد وجودی مبادی صدور فعل را مطرح نموده و با نگاه تشکیکی به قوای نفس که برخواسته از مبانی هستی شناختی حکمت متعالیه است، مراتب صدور فعل را نیز درضمن مراحلی تشکیکی تبیین می نماید. بر اساس دیدگاه وی، تمام معانی نفسانیِ متقدّم بر فعل (مبادی صدور فعل)، معانی ای در هم تنیده بوده و هر معنا از حیث وجودی، عین معنا و مبدأ دیگر است.

۵۲۰.

بررسی نظریه شناخت فارابی و دلالت های آن در تعلیم و تربیت (با تاکید بر برنامه درسی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: محمدحسن میرزامحمدی

منبع: تربیت اسلامی سال هشتم بهار و تابستان ۱۳۹۲ شماره ۱۶

کلید واژه ها: روش شناسی فارابی تعلیم و تربیت برنامه درسی نظریه شناخت

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۴۰۲ تعداد دانلود : ۷۵۰

هدف اساسی تحقیق حاضر آن است که با واکاوی نظریة شناخت فارابی، بتوان دلالت هایی برای تعلیم و تربیت، با تأکید بر برنامه درسی استخراج کرد. این تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی و روش تجزیه و تحلیل آن نیز تفسیری - استنباطی است. بر این اساس، ابتدا روش شناسی فارابی و آنگاه نظریة شناخت وی معرفی شده، سپس بر اساس دو مؤلفه پیش گفته، نظام برنامه درسی فارابی احصاء و بیان شده است. نتایج نشان می دهد که می توان برای فارابی نظامی از برنامه درسی را متصور شد . این برنامه درسی در سه بخش محتوا ( علوم ) ، روش های تدریس و یادگیری ، و معلم و شاگرد، قابل صورت بندی است . در بخش پایانی تحقیق، پیشنهادهایی برای استفاده از اندیشه های تربیتی فارابی (برنامه درسی وی) در نظام برنامه ریزی درسی کشور ارائه شده است.

درخت حوزه‌های تخصصی