درخت حوزه‌های تخصصی

روایات بسیاری از پیامبر و بزرگان صحابه در متون روایی، جغرافیایی و تاریخی مسلمانان به‏ویژه تاریخهای محلی، در مدح یا قدح اقوام، شهرها و منطقههای گوناگون آمده است؛ چنانکه برخی از نویسندگان، در فصل ویژهای از کتابشان، از فضایل و مناقب شهر خاصی یاد کردهاند. پارهای از این روایات، به پیشبینی بخشی از رویدادهای آینده و برخی دیگر از آنها، به تأثیرگذاری مردم شهر یا قومی خاصی در حفظ اسلام و نکوداشت آنان میپردازند. تطبیق این روایتها با رویدادهای تاریخی، این پرسش را پدید میآورد که آیا اختلافهای سیاسی ـ مذهبی و تنوع نژادی جامعه اسلامی، در رواج چنین اخبار و احادیثی تأثیر گذارده است؟ این نوشتار با بازبینی اوضاع سیاسی، اجتماعی و مذهبی جامعه اسلامی در قرنهای یکم تا چهارم هجری قمری، میکوشد که درستی یا نادرستی سه فرضیه را درباره تأثیرگذاری عاملهای زیر در فضیلتسازی برای شهرها و قومها بررسد: 1. گرایشهای قومی؛ 2. انگیزههای سیاسی (رقابت برای کسب قدرت و مشروعیت سیاسی)؛ 3. اختلافهای مذهبی.

در اوایل سده سوم هجری استقلال دلائل نگاری که به معجزات پیامبر(ص) میپرداخت، از سیره نگاری نشان از تحول در نگارش سیره است. این جدایی زمانی اتفاق افتاد که نیاز جامعه به دریافت و فهم معجزات پیامبر(ص) افزونتر شد. به عبارتی برای شاخص نشان دادن شخصیت پیامبر(ص) از دیگران، دلائل نگاری با هدف نگارش احوال پیامبر (ص) به عنوان صاحب شریعت، اخلاق و معجزات ایشان به سرعت رواج یافت. کتاب شرف النبی با اختصاص به معجزات پیامبر(ص) در نیمه دوم سده چهارم هجری از مهمترین آثار مدون در این حوزه است. این اثر در مقایسه با دیگر کتابهای دلائل از حجم کمتر و نظم ویژه برخوردار است. در پژوهش حاضر بوسیله منطق اکتشافی و بهره گیری از روش های کمی و با روش برداشت محتوایی از معجزات مطرح شده در کتاب خرگوشی، طیفی ترسیم میشود تا فرایند تمرکز و پراکندگی حاکم بر تعداد وتنوع معجزات نشان داده شود. نتایج بررسی معجزات در کتاب خرگوشی، تمرکز روایات بر معجزات کرامتی کمالاتی را نشان میدهد. روایات معجزات تحدی طلبانه در پراکندگی بوده و  توجه به معجزات نفرینی مجازاتی و سپس گونه مبارزهای تحدی طلبانه  از کمترین درصد بسامد برخوردار است.