درخت حوزه‌های تخصصی

محمّد رسول الله(ص)، تحوّلاتی اساسی در جامعة عربستان پدید آورد که منجر به شکل گیری فرهنگ و تمدّن اسلامی گردید. الگوی تمدّنی رسول الله(ص) در گذار از جامعة جاهلی به جامعه ای اسلامی، نمونه ای درخشان در تاریخ بشری است. مهم ترین عناصر در این الگو عبارتند از: الف) تحوّل درونی انسان که مبتنی بر دو رکن اندیشه و اراده است. تغییر ساختارهای اجتماعی و سیاسی در اندیشة اسلامی، تابعی از تغییر در شالودة روانی انسان است که اساس همة تحوّلات بشری محسوب می شود. ب) گزینش غایت اصلی: تغییر درونی انسان سازوکاری دارد که از طریق گزینش غایت ها صورت می گیرد. غایت ها و اهداف، نیروی محرّکة تاریخ است. این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی به بیان الگوی تمدّنی اسلام با استفاده از آیات قرآن کریم می پردازد. در این الگو، خدا مهم ترین غایت انسان است که برتر و مطلق است. به همین دلیل، اهداف و آرمان های انسان نیز برتر و بی نهایت بوده، او همواره مسئولیّت پذیر، متحوّل و در حرکتی مستمر خواهد بود. علاوه بر این، رویکرد جامع به توسعه، توانمندی فراگیر و اصل تسامح و تساهل، عناصر تکمیل کنندة الگوی تمدّنی اسلام اَند. در پرتو این اصول، می توان به شاخص های عمدة تمدّن اسلامی در سیرة نبوی، مانند جایگاه انسان در توسعه، تشکیل دولت و تغییر روابط اقتصادی دست یافت.

همیلتون گیب (Hamilton A. R. Gibb ) (1895-1971م.) از جمله محققان و اندیشمندان خاورشناسی است که در زمینه های زبان و ادبیات عربی، تاریخ اسلام، فرهنگ و تمدن اسلام صاحب نظر بوده و به همین جهت به تحقیقات در حوزة تاریخ اسلام روی آورد و تألیفات زیادی در این زمینه از خود بر جای نهاد. نگاه همراه با گمان و تردید وی در خصوص برخی مسائل تاریخ اسلام به ویژه سیرة رسول خدا (ص) که از خصوصیات عمومی شرق شناسان محسوب می شود، اگرچه چندان عجیب نمی نماید؛ اما آشنایی و زندگی در کنار مسلمانان، در فهم و درک وی از تاریخ و سیرة پیامبر اسلام تأثیر زیادی گذاشته باشد. دفاع از شخصیت معنوی و سیاسی پیامبر که از آن به «نبوغ و درایت» یاد می کند در تمام آثار گیب به نوعی پدیدار می گردد و نگاه او را تا حدودی از سایر سیره پژوهان غربی متمایز می سازد. سیرة مدنی رسول خدا (ص) به جهت وجود فراز و نشیب های فراوان تاریخی، همواره مورد توجه محققان و به طور خاص خاورشناسان بوده است. این نوشتار قصد آن دارد با بررسی آثار همیلتون گیب بتواند به تبیین سیرة مدنی رسول خدا (ص) از نگاه این اندیشمند غربی بپردازد.