درخت حوزه‌های تخصصی

با نگاشته شدن و رسمیت یافتن مصحف عثمانی و لازم شمرده شدن قرائت قرآن بر وفق رسم الخطّ آن، به تدریج مصاحف دیگر از جمله مصحف «ابیّ بن کعب»، صلاحیت تلاوت شدن را از دست دادند. با این همه، مصحف عثمانی نیز قاریان و قرائت هایی مختلف یافت و ابوبکر بن مجاهد در قرن چهارم، قرائت هفت قاری منتخب خویش را در کتاب «السبعه» عرضه داشت. از دیگر سو، بزرگانی نظیر ابن خالویه، مکی بن ابی طالب، زمخشری، شیخ طوسی و... چون در مقام مقایسه و رجحان نهادن میان قرائت های قاریان هفت گانه برآمدند، قرائت ابیّ بن کعب را از یاد نبردند بلکه در مواضع متعدد، با استشهاد بدان، وجهی از وجوه قرائت های هفت گانه را موید داشتند و قرائت ابیّ را حجّت برخی از قاریان منتخب ابن مجاهد دانستند. تحقیق حاضر با عرضه بیست نمونه از استشهادهای اهل فن به قرائت ابیّ در مقام ترجیح میان قرائت های قاریان هفت گانه، مسجّل می سازد که قرائت ابیّ، در فرایند تشخیص متن قرآن، نقشی انکارناپذیر داشته است.

برخی از آیات قرآن به گونه های مختلف قرائت شده است که طبق دیدگاه صحیح منطبق با روایات اهل بیت علیهم السلام، یکی از آنها صحیح و بقیه غیرصحیح است. شناخت قرائت صحیح از طریق معیارهای مشخص شده برای تفسیر درست قرآن و تلاوت صحیح آن لازم است. یکی از علومی که می تواند در این امر نقش آفرین باشد علم صرف است. مقاله حاضر با روش تحلیلی توصیفی و با هدف نشان دادن نقش دانش صرف در دستیابی به قرائت صحیح، به بررسی برخی از قرائت های اختلافی قرآن پرداخته و با بیان موافقت و عدم موافقت آنها با قواعد علم صرف، به این نتیجه رسیده است که علم صرف می تواند در برخی از قرائت های اختلافی در تعیین، ترجیح یا در تساوی برخی از قرائت ها نقش آفرین باشد.

بررسی اسناد قرائات هفت گانه به ما نشان می دهد که این قرائات از نظر اعتبار، در یک سطح قرار ندارند. اسناد برخی قرائات تنها در یک طبقه یا بیشتر دارای کثرت راویان است و در طبقه ای دیگر دارای راوی واحدی است، به طوری که سند برخی از این قرائات، تنها به یک یا دو استاد قرائت و برخی به یک یا دو صحابی منتهی می شود. همچنین در میان برخی از این قرائات، قراء ضعیف یا مجهول نیز دیده می شود که موجب عدم اعتبار یک قرائت گردیده است. بنابراین همه این قرائات متواتر و معتبر نیستند و تنها سند قرائت عاصم از تواتر نسبت به دیگر قرائات برخوردار است و دیگر قرائات یا غیر متواتر هستند یا اسنادی غیر معتبر دارند.

ارتباطات از مباحث مهمّی است که موضوع بحث اغلب رشته های علوم انسانی است و از این میان، بلاغت در ارتباط کلامی با تکیه بر قرآن از بحث های پرارزش بلاغی، ادبی و قرآنی است که در این مقاله مورد پژوهش قرار گرفته است. ارتباطات در زندگی انسان از اهمیّت بسیار بالایی برخوردار بوده، به طوری که از ابتدا پیامبران الهی در آموزه های دینی خود به آن پرداخته اند و چگونگی برقراری ارتباط با دیگران را شرح داده اند. همچنین ارتباطات در میان فلاسفه جایگاهی خاص دارد و در عصر حاضر نیز به دلیل افزایش راه های ارتباطی و شکل گیری دهکدة جهانی، اهمیّت آن نمایان تر شده است و بسیاری از محقّقان به مطالعة علمی آن پرداخته اند. از این میان، اهمیّت ارتباط کلامی از همه نمایان تر و آشکارتر است، به گونه ای که می تواند تأثیرهای مثبت یا منفی در زندگی انسان گذارد و مسیر او را دگرگون و یا واژگون سازد، چراکه انسان ناگزیر از ارتباط و در گرو ارتباط است. از این روی، قرآن کریم بدان اهتمام ویژه کرده است و حکیمانه و هنرمندانه به بلاغت ارتباط کلامی که کمال آن محسوب می گردد، پرداخته است که پژوهش های فراوان و گسترده ای را می طلبد. این مقاله دراین راستا و در ارائة بخش کوچکی از این حقیقت عظیم صورت گرفته است و در آن به بلاغت ارتباط کلامی، انواع آن و ویژگی هر یک پرداخته است تا بتواند فتح باب پژوهش های دیگر قرار گیرد.

قرائت صحیح قرآن یکی از مباحث مهم فقهی در حوزه قرآن و فقه است، زیرا افزون بر استحباب مؤکد قرائت قرآن به طور کلی، قرائت حمد و سوره در نماز واجب است. بیشتر آیات قرآن از زمان نزول تا کنون، جز با قرائت مطابق با اعراب کنونی آیات قرائت نشده اند و در قرائت صحیح آنها اختلافی نیست، اما در بخشی از آیات، قرائت های دیگری غیر از قرائت مطابق با اعراب آنها گزارش شده و در قرائت صحیح این دسته از آیات، دیدگاه های مختلفی پدید آمده است؛ برخی بر اساس متواتر دانستن قرائت های هفت گانه یا ده گانه، به صحت همة آن قرائت ها قائل شده اند، و برخی تواتر آنها را ثابت ندانسته و بر اساس حجت دانستن آن قرائت ها، به صحت آنها فتوا داده اند، و برخی قرائت صحیح را در قرائت مطابق با اعراب کنونی آیات متعین دانسته اند. در این مقاله دلایل این دیدگاه ها بررسی و نقد، و بر تعیین صحت قرائت مطابق با اعراب جز در برخی آیات استدلال و تأکید می شود.

این مقاله در صدد ارائه برخی آرا و نظرات ابن جزری نویسنده کتاب النشرفی القراءات العشر در زمینه مباحثی از تجوید و بررسی آنها از دیدگاه آواشناسی جدید می باشد. یافته ها نشان می دهد که ابن جزری از اندام های گفتار ، تنها از حفره حلق و دیگر اندام های گویایی بالای این حفره نام برده است وبه نقش اندام های تنفسی و واک ساز در تولید آواها اشاره نکرده است . در کتاب النشر همخوان ها دقیق تر و مفصل تر از واکه ها توصیف شده اند . از نظر توصیف جایگاه ها و شیوه های تولید همخوان ها تشابهات زیادی میان توصیفات ابن جزری و آواشناسی جدید وجود دارد .ابن جزری مانند برخی دیگر از پیشینیان به تمایز بین آواهای واکدار و بی واک پی برده است . در کتاب النشر به واحد زبرزنجیری درنگ توجه گردیده و این پدیده با اصطلاحات سکت و وقف مطرح گردیده است ، همچنین به فرایندهای آوایی با اصطلاحات گوناگونی اشاره شده است . ابن جزری توصیفی از واکه های کوتاه ارائه نکرده است . توصیف وی از واکه های بلند و مرکب ، توصیفی اجمالی و کوتاه می باشد .

روایات مجوز قرائت مردم، علیرغم تأیید اختلاف اجمالی قرائت اهل بیت(ع) با قرائت های رایج، پرسشگر را به قرائتی همانند مردم مأمور می کنند. برخی، وجود قرائت های هفت گانه را مصداق تجویز این روایات خوانده اند اما بعضی با نظر به زمان صدور، آن ها را ناظر به قرائت های رایج در عصر ائمه(ع) شمرده اند. بعضی نیز روایت حفص را تنها مصداق آن می دانند. این پژوهش، با توجه به قرائنی که برای شهرت دیگر قرائت های هفت گانه در ادوار گذشته وجود دارد و نیز کاربرد اصطلاحاتی مانند «قراءة الناس» و «قراءة العامة» در متون قرآنی و تاریخی، بر آن است که اثبات شهرت هر یک از قرائت ها بین عموم مردم هر زمان، می تواند مصداقی برای تجویز موجود در این روایات باشد. به این ترتیب در عصر حاضر که فقط قرائت عاصم به روایت حفص در مشرق اسلامی شهرت دارد، این قرائت به مقتضای دلالت این روایات، تنها مصداق «قرائت مردم» است.

یدرس هذا البحث، بعض المفردات القرآنیة من منظار دراسة لغویة دلالیة تهدف إلی تبیینأثر الإسلام فی تغییر وتطور دلالات الألفاظ عما کانت علیه فی العصر الجاهلی. وقد بینّا أنّ الإسلام لم یأت بألفاظ جدیدة غیر معروفة لدی مخاطبیه وإنما حمل الألفاظ القدیمة بالمعانی الجدیدة واستعملها بصورة جدیدة. قد خضعت هذه المفردات فی انتقالها من معانیها الوضعیة إلی معانیها الأخری لمظاهر التطور الدلالی کالتخصیص والتعمیم وهما مظهران رئیسان فی موضوع التطور الدلالی. وقد تبین موضوع تطور هذه الکلمات الثلاث (الخشوع، الرسول، التسبیح) أن التطور بعض الأحیان یحدث فی مجال تضییق دلالة اللفظ کما فی لفظة الخشوع والتسبیح وبعض الأحیان نحو رقییه کما فی لفظة الرسول.

یکی از مسائل مطرح در مورد قرائت قرآن، قرائت غنایی است. گرچه حکم قرائت غنایی فی الجمله روشن است، اما مفهوم آن وضوح لازم را ندارد، ازاین رو مورد بحث فقها قرار گرفته است. در این نوشتار با توجه به اینکه مفهوم و حکم قرائت غنایی متوقف بر شناخت مفهوم و حکم غناست، نخست به اختصار مفهوم و حکم غنا بررسی شده است. سپس با عنایت به نقش کلیدی روایات در تغنی به قرآن، تفکیک موضوعی آنها مورد توجه قرار گرفته و با تفکیک روایات جواز قرائت با صدای حزین، نیکو و دارای ترجیع، از روایات جواز تغنی به قرآن و بررسی دقیق سندی و دلالی آنها، محل تعارض اصلی روایات جواز تغنی به قرآن با روایات عدم جواز تغنی به قرآن و روایات عام نهی از غنا مشخص شده است. آن گاه دیدگاه جواز تغنی به قرآن و دلایل آن بررسی و مورد نقد قرار گرفته است.