درخت حوزه‌های تخصصی

دیدگاههای متفاوت و گاه متناقض مفسران، بیانگر اختلاف نظری عجیب درباره مفهوم آیه «یخرج من بین الصلب و الترائب» است. این اختلاف نظرها را با توجه به ارتباط آیات و تعیین هدف این سوره می توان از بین برد؛ زیرا تنها در این صورت، بین مفهوم آیات پنجم تا هفتم این سوره، با مفهوم آیه هشتم، ارتباط معنایی مطلوبی برقرارمی شود.

بدن ابزاری برای نفس مجرد انسانی است که به وسیله آن می تواند استعدادهای نهفته خود را متبلور و شکوفا سازد. نفس، پس از قطع علاقه از بدن، در وعایی دیگر به نام عالم «برزخ» یا عالم «مثال»، با تعلق گرفتن به «قالب مثالی» یا «جسم برزخی»، به حیات خود ادامه می دهد؛ حیاتی که همراه لذایذ یا رنج های ویژه ای است که نتیجه افکار، عقاید، اعمال، صفات و ملکات راسخ در نفوس در طول حیات دنیوی خواهد بود. این نوشتار، ابتدا به اثبات برزخ، از منظر حکمت متعالیه، قرآن و سنت می پردازد، سپس به برخی ویژگی های برزخ و برزخیان اشاره می کند، و آن گاه دیدگاه برخی از فلاسفه را که معتقدند در برزخ، «تکاملی برای افراد وجود ندارد» به نقد کشیده است. نویسنده معتقد است فلسفه، هرگز نمی تواند مدعی شود که برای برزخیان ارتقای درجه و تکامل یا سقوط بیشتر امکان ندارد، به علاوه بر این دیدگاه نه تنها مخالف بسیاری از روایات وارده در مورد عالم برزخ است، که با ظاهر برخی از آیات شریفه قرآنی نیز سازگاری ندارد.

یکی از مباحثی که از دیرباز مورد توجه دانشمندان، مفسرین و متفکران علوم اسلامی بوده، بررسی و پژوهش پیرامون مفهوم "" اُمّی"" بودن پیامبر است. این واژه با مشتقاتش در شش آیه از قرآن کریم آمده است. نظرات و آراء متفاوتی در تفسیر این کلمه مطرح شده که گاه این دیدگاه­ها در تقابل و رد هم بوده است. یکی از معانی مطرح که از مقبولیّت گسترده­ای بهره می­برد، "" بی­سواد و درس ناخوانده"" است. مقالة حاضر می­کوشد تا با بررسی تعاریف موجود، بر پایه آیات و روایات نظرات مختلف را بسنجد و قول مختار را مستدل نماید.

مابعدالطبیعه، موجودات مجرد و مثالی و ویژگی های آنها از جمله مسایلی هستند که در بسیاری از موارد، در تعارض با قوای تعقلی انسان قرار می گیرند. لذا برخی با رد و انکار اشراقیات فقط به عقل بشری و دست آوردهای علمی آن معتقدند. یکی از موجودات مهم غیر مادی جن است. موجودی اسرارآمیز که ذهن انسان را به خود مشغول داشته است؛ آیا به راستی چنین موجودی واقعیت دارد یا اینکه قوه تخیل بشر آن را ساخته است؟ این نوشتار جهت بررسی برخی شبهات و ابهامات درباره جن و ویژگی های آن است، که با استفاده از آیات قرآن، روایات، تفاسیر و آرای اندیشمندان، به ابعاد مختلف این موضوع می پردازد.

روش تفسیر قرآن در دوره معاصر با روش‏هاى سنتى تفسى در سده‏هاى پیشین تفاوت هایى آشکار دارد. از جمله وجوه تمایز آنها، رهیافتى نوین در تفسیر آیات و سوره‏هاى قرآن که نظریه انسجام در قرآن نام گرفته است؛ بدین معنا که میان آیات و سوره‏هاى قرآن یکپارچگى و وحدت محتوایى و مضمونى وجود دارد. هر چند نظیر این دیدگاه در برخى تفاسیر سنتى ذیل عنوان تناسب آیات و سوره‏هاى قرآن قابل ردیابى است. ولى تلقى مفسران پیشین از این موضوع اساساً متفاوت بوده و بدین سبب در گذشته هیچ گاه به منزله یکى از اصول و مبانى در تفسیر قرآن بدان توجه نشده است. در مقاله حاضر نخست با مرورى اجمالى بر تاریخچه این موضوع، جایگاه این نظریه در سنت تفسیرى اسلامى و تفاوت تلقى سنتى و نوین از آن تبیین شده است و آنگاه با معرفى و تحلیل آراى تفسیرى حمید الدین فراهى و امین احسن اصلاحى از مفسران و اندیشمندان دوره معاصر از شبه قاره هند، رهیافت ایشان به مثابه روشى تازه در تفسیر قرآن شناسایى شده است. در این مقاله نشان داده شده است که این دو، یکپارچگى و انسجام سوره‏هاى قرآن را اصل اولیه در تفسیر قرآن تلقى کرده‏اند و در نتیجه دیدگاه تفسیرى نظام‏یافته‏تر و جامعه‏نگرترى نسبت به دیگران عرضه کرده‏اند

این مقاله به نقد و بررسی دیدگاه‌های ذهبی در زمینه وضع در تفسیر می‌پردازد. ذهبی در این باره چهار نکته را طرح می‌کند. وی معتقد است آغاز وضع حدیث از سال41 هجری است، این ادعا ناصواب است. چرا که شواهد متعددی مبنی بر شروع وضع از زمان پیامبر اکرم(ص) وجود دارد. البته سال 41 هجری به بعد که زمان حاکمیت و امارت معاویه است وضع حدیث گسترش یافته و نهادینه شده است. دومین بحث ذهبی در مورد اسباب و عوامل وضع است. وی بدون استدلال خاصی شیعه را آغازگر وضع در فضائل می‌داند. این ادعا توسط برخی دیگر از دانشمندان اهل سنت مانند ابن‌جوزی نیز ذکر شده، در این مقاله به نقد این دیدگاه نیز پرداخته شده است. سومین بحثی که در این مقاله مورد بررسی و نقد قرار گرفته، پیرامون اثر وضع در تفسیر است. چهارمین نکته؛ بحث ایشان درباره ارزش تفسیر موضوعی است وی کلمات جعلی را قطع نظر از انتساب به معصوم دارای اعتبار دانسته و از ارزش اجمالی برخوردار می‌داند این سخن نیز با مبانی برخاسته از قرآن و سنت منطبق نمی‌باشد.