درخت حوزه‌های تخصصی

این گفتار، ترجمه مقدّمه امِده کِرى بر ترجمه فرانسوىِ کتاب شرایع الاسلام محقق حلّى است. کِرى ـ که در اواخر قرن 19 میلادى، این ترجمه را به سامان رسانده ـ در مقدّمه خود، به تاریخ فقه و حقوق اسلامى اشاره مى کند، ازجمله: شیخ مفید، شیخ طوسى، سید مرتضى. سپس به تفصیل در مورد شرح حال محقق حلّى و شناسایى کتاب شرایع الاسلام مى پردازد. نگاه خاصّ برون دینى به فقه شیعى را در این گفتار مى توان یافت.

در آثار پژوهشگران معاصر ، عرف یکی از منابع و روشهای فقهی ابوحنیفه بشمار می آید . تعریفی که آنها از این اصطلاح ارائه کرده اند با اندیشه ابوحنیفه تطابق چندانی ندارد . دغدغه اصلی در این پژوهش چگونگی تجلی و ظهور عرف در اندیشه ابوحنیفه است . شاخصه اصلی شرایط اجتماعی زمان ابوحنیفه ، کنشهای متقابل اجتماعی است بهمین جهت تأثیر آن بر مرجعیت عرف در اندیشه ابوحنیفه اهمیت ویژه ای دارد که با رویکرد تحلیلی بررسی شده است . اصطلاح عرف در اندیشه ابوحنیفه معنایی متفاوت با معنای متداول امروزی دارد . منابع و روشهای فقهی ابوحنیفه با زنجیره عقل باهم مرتبط می شوند که کمک می کنند تا عرف صحیح بعنوان الگوی عمل و فعل افراد جامعه ، بصورت پویا جایگزین عرف فاسد شود.

کلمه شیعه در عربی، در اصل به معنای یک، دو و یا گروهی از پیروان است. در قرآن مجید، این لفظ چندین بار به این معنا به کار رفته است. برای مثال، در آیه پانزدهم سوره قصص، خدای متعال درباره یکی از پیروان حضرت موسی به عنوان «شیعه موسی» سخن می گوید. در جایی دیگر، حضرت ابراهیم به عنوان «شیعه نوح» معرفی شده است. در آغاز تاریخ اسلام، لفظ «شیعه» به معنای اصلی یا لغوی اش، برای پیروان افراد مختلفی به کار می رفت. برای مثال، در برخی از روایات، از شیعه علی بن ابی طالب و در برخی روایات دیگر از شیعه معاویه بن ابی سفیان سخن به میان آمده است. اما این لفظ به تدریج معنایی ثانوی یا اصطلاحی پیدا کرد و بر اساس این معنا فقط بر پیروان امام علی(ع) اطلاق می گردد که به امامت او معتقدند. شهرستانی در کتاب خویش که از منابع برجسته مربوط به «فرق و مذاهب اسلامی» است، چنین می نویسد: شیعه، کسانی هستند که از امام علی(ع) به طور خاص پیروی کردند و به امامت و خلافت او بنابر اراده و تعالیم صریح حضرت محمد(ص) ایمان آوردند. این تعریف، بسیار دقیق است، زیرا شیعیان، خود معتقدند که دلیل پیروی ایشان از علی(ع) خواست پیامبر(ص) است و نه تصمیم شخصی ایشان در انتخاب رهبر. برخلاف غیر شیعه که پنداشتند پیامبر(ص) مسئله تعیین جانشین خود را به مردم واگذار کرده است، و پس از ارتحال ایشان، از کسی پیروی کردند که در سقیفه، انتخاب شد.