درخت حوزه‌های تخصصی

یکی از اشکالات عمده­ای که بر فرهنگ­نویسانِ شبه قاره هند وارد است، لغت­سازی و ترکیب­سازی­های ناروا است. پیدایش شماری از لغات و ترکیبات ساختگی در این فرهنگ­ها معلول بدخوانی و تصحیف­خوانیِ واژه­ها و ترکیبات دیوان شاعرانی همانند خاقانی است. البته برخی از این واژه­ها و ترکیبات ساختگی از شروحی که بر آثار خاقانی و نظامی و انوری نوشته شده، وارد فرهنگ­های فارسی شده است. از آنجا که یکی از منابع مهمّ لغت نامه دهخدا برخی از همین فرهنگ­های هندی از قبیل برهان قاطع و فرهنگ جهانگیری است، غالب این لغات ساختگی از آن کُتُب به این لغتنامه وارد شده که در مواردی مؤلفان لغتنامه متوجه جعلی و ساختگی بودن بعضی از این واژه­ها و ترکیبات نشده­اند. در این جستار به بررسی و تحلیل دو واژه و ترکیب از همین دست، در فرهنگ جهانگیری و برهان قاطع پرداخته­ایم. فقره نخست که باز نمودن آن اهمیّت زیادی دارد، واژه «هرباسپ و هرباسپان» است که در برهان قاطع و فرهنگ جهانگیری به معنی «سیّاره» آمده و از مصرع: «هر پاسبان که طره بام زمانه داشت» در دیوان خاقانی برساخته شده و در بعضی منابع نیز به عنوان معادل فارسی واژه «سیّاره» پیشنهاد داده شده است. فقره دوم تحلیل ترکیب «نهی در نواد» در برهان قاطع است که حاصل تصحیف­خوانیِ ترکیبی در شعر نظامی است

هدف این مقاله مقایسه تطبیقی دو فرهنگنامه مهم و درخشان در آسمان فرهنگ لغت زبان عربی: صحاح جوهری و قاموس فیروز آبادی است، تا با روشن ساختن نکات مشترک و اختلاف ایندو، برتریهای یکی را بر دیگری آشکار سازد. در این مقاله در می یابیم که این دو فرهنگنامه درسیر فرهنگنامه های لغت عربی مکمل یکدیگر بوده اند.این مقاله مجامع علمی را برای تألیف یک فرهنگنامه نوین لغت عربی که در آن معانی الفاظ عربی به زبانی ساده و به دور از پیچیدگی به طور اعم، و ریشه و تطور تاریخی معانی این الفاظ به طور اخص مورد نظر باشد، دعوت می کند.