امیرعباس ابراهیمی

متخصصان و آموزگاران پی برده اند که تنها توانایی شنیدن ییام گفتاری برای گوش دادن، ارتباط، و یادگیری مناسب کافی نیست. یکی از چالشی ترین حیطه ها برای شنوایی شناسان آموزشی کاستی های پردازش شنوایی در کودکان است. کاستی پردازش شنوایی کودکان که در طول بیست سال گذشته در شنوایی شناسی بالینی به رسمیت شناخته شده عبارت است از کاستی در پردازش اطلاعات که مختص بُعد حس شنوایی است. متخصصانی که با دانش آموزان کار می کنند به خوبی از مشکلات پردازش شنوایی و اثرات آموزشی آن آ گاه هستند. آ گاهی وعلاقه مندی روبه رشد اولیا و مربیان از کاستی های پردازش شنوایی کودکان موجب تثبیت ارجاع دانش آموزان به شنوایی شناسان آموزشی شده است. عموماً تا کودک در مدرسه نام نویسی نکند و محیط یادگیری یک به یک خانه با کلاس بزرگ درس با مجموعه ای از عوامل دیداری و شنیداری پرت کننده حواس جایگزین نشود کاستی پردازش شنوایی آشکار نمی شود. کودکان با کاستی های پردازش شنوایی ممکن است به گونه ای رفتار کنند انگار کم شنوایی دارند. دانش آموزان با کاستی پردازش شنوایی علی رغم هوش بهنجار، عموماً برای نگرانی های مربوط به یادگیری، رفتار، یا گفتار و زبان )که جلوی پیشرفت تحصیلی را می گیرند( ارجاع می شوند. بسیاری از آنها به دلیل نا کامی در ارتباط با همتایان و برگزیدن همبازی های خود از گروه کم سن تر تعاملات اجتماعی نامناسبی دارند. به گزارش اغلب والدین این کودکان ترجیح می دهند تنها بازی کنند. با توجه به این که، این اختلال ممکن است موجب مشکلات یادگیری شده و به ویژه بر زبان و سوادآموزی اثر بگذارد و در نتیجه به عملکرد ضعیف در مدرسه بیانجامد در کودکان سن مدرسه بسیار مورد توجه است. بنابراین، مهم است متخصصان با کاستی های پردازش شنوایی مرکزی آشنا باشند. این مقاله مروری دارد به کاستی های پردازش شنوایی در کودکان.

در کودکان ناشنوایی که از سمعک های مرسوم سودی نمی برند کاشتینه های حلزونی موجب دسترسی به سیگنال گفتاری می شوند. با وجود نتایج بیشمار مثبت کاشتینه های حلزونی در کودکان ناشنوا، داده های منتشر شده هنوز گستره وسیعی از عملکرد را بین این کودکان نشان می دهند. مطالعه متغیرهای احتمالی که موجب گوناگونی عملکرد کودکان کاربر کاشتینه حلزونی می شوند و بر ادراک گفتار اثر می گذارند برای والدین و متخصصان ضروری است. دسته بندی این عوامل توانایی بالین گران را برای دادن پیش آگهی پخته پیشاکاشت به خانواده ها افزایش می دهد و می تواند در تلاش برای رسیدن به بهترین نتیجه ممکن اجازه دستکاری بالقوه متغیرها را بدهد. این مقاله، مروری بر این عوامل است.

زمینه و هدف: بیشتر شنوایی شناسانی که وارد این حوزه می شوند آموزش خاصی در مشاوره نمی بینند و راهنمایی اندکی به آنها می شود تا بدانند چگونه به طور مؤثری با هر مُراجع ارتباط برقرار کنند. امروزه رشد مشاوره به عنوان بخش جدایی ناپذیر کار بالینی در شنوایی شناسی به روندی قاعده مند و به خوبی تعریف شده آغاز شده است. آنها به عنوان مشاوران غیرحرفه ای می توانند به مُراجعان خشمگین، افسرده، تندخو، یا مضطرب کمک کنند تا بدانند چگونه کم شنوایی بر زندگی فرزندشان اثر می گذارد و در موارد نگرانی های نامرتبط با کم شنوایی (مثلاً، آزارهای خانگی، دارودرمانی، بیکاری اعضای خانواده، ...) باید مرزهای حرفه ای خود را تشخیص داده و این مُراجعان را به مراکز یا متخصصان مناسب ارجاع دهند. رویکردهای مشاوره ای بسیار متفاوتی وجود دارد، تقریباً 400 رویکرد که این تعداد رو به افزایش است. رویکردهای مشاوره ای با والدین کودک ناشنوا به چهار گروه اصلی دسته بندی می شوند. نتیجه گیری: از آنجا که هیچ نظریه، راهبرد یا تکنیکی همیشه مؤثر نیست خردمندانه آن است که هنگام کار با گستره وسیع سنی، تأخیرها و اختلال ها، و انواع شخصیت ها خود را به یک نظریه محدود نکنیم. بنابراین، شنوایی شناسان ممکن است از چندین رویکرد درمانی برای یک مراجع یا خانواده استفاده کنند. رویکردهای مشاوره ای که بالین گر انتخاب و استفاده می کند اغلب وابسته است به جهت گیری شخصی بالین گر (انسانگرایانه، رفتارگرایانه، ...)، آنچه بالین گر در درمان آموخته، و آنچه در گذشته کارآیی خود را نشان داده. اگرچه در دو دهه گذشته برخی رویکردها نسبت به بقیه اعتبار بیشتری به دست آورده اند یک چهارچوب نظری یا درمانی «بی عیب ونقصی» وجود ندارد. لازم است شنوایی شناسان برای ارتباط مؤثر با مراجعان و خانواده های آنها مفاهیم، راهبردها و تکنیک ها را از قالب های مشاوره ای گوناگونی بگیرند. این مقاله اطلاعاتی درباره هر رویکرد به دست می دهد تا به شنوایی شناس در گزینش رویکرد مناسب مشاوره با والدین کودک کم شنوا/ناشنوا کمک کند.

زمینه: بخش یکپارچه هر برنامه جامع تربیت شنوایی ارزیابی جداگانه مهارت های شنیداری کودک است. به علاوه، بیشتر درمانگران تمایل دارند توانایی درک شنیداری دانش آموزان خود را به شیو ه ی رسمی تر و یکسان تری ارزیابی کنند تا با مقایسه ی این ارزیابی ها بتوانند آنها را جهت فعالیت های ارتباطی، در دسته های تازه ای قرار دهند. نتیجه گیری : در خردسالان به دلیل محدودیت رشد شناختی و اندامی، ارزیابی و مشاهده غیررسمی دارای اهمیت زیادی است. در کودکان بزرگتر، عموماً ارزیابی رسمی تر درک کلی توانایی های گفتار امکان پذیر است. آزمون های درک شنیداری متنوعی در دسترس اند تا نیازهای خاص هر کودک به طور مناسبی برآورده شود. در این مقاله به مرور اجمالی برخی از آزمون های ارزیابی ادراک گفتار در کودکان ناشنوا/کم شنوا (آزمون توانا، آزمون لینگ، آزمون مدرّس) پرداخته شده است.

زمینه: فراگیری زبان روندی طبیعی رشد و منحصر به انسان خردمند است که بر اساس آن کودک زبان مادری خود را به عنوان زبان اول فرامی گیرد. ساده ترین نظریه رشد زبان آن است که کودکان زبان را از راه تقلید زبان بزرگسالان می آموزند. احتمال دیگر آن است که کودکان زبان را از راه شرطی سازی فرا گیرند. چامسکی فرضیه ذاتی بودن زبان را پیشنهاد کرد. پیاژه اعتقاد داشت زبان فرآیندی شناختی و محصول رشد هوش عمومی است. به نظر ویگوتسکی اگرچه کودکان پایه های شناختی ذاتی برای فراگیری زبان دارند رشد زبان برای بیان کارکردها است. سرانجام آن که پیوندگرایان بر این باور هستند کودکان بدون حتی فهمیدن قواعد یا حتی بدون وجود قواعد زبان را فرامی گیرند. نتیجه گیری: اگرچه پژوهش های زیادی انجام شده هنوز دقیقاً مشخص نیست کودکان چگونه در شاهکار قابل توجه فراگیری زبان موفق می شوند. برخی تلاش ها برای مرتبط کردن رشد زبانی و شناختی با استفاده از مراحل پیاژه ای ناموفق بوده. پیشرفت های عمده ای در درک رشد زبانی و شناختی رخ داده اما این پیشرفت ها رابطه نزدیکی را نشان نداده اند. با توجه به وضعیت دانش امروز، انتخاب قاطعانه از نظریه های مختلف امکان پذیر نیست. منطقی به نظر می رسد که ترکیبی از مهارت های تقلیدی، ابزار فراگیری فطری زبان، رشد شناختی و تعاملات ارتباط اجتماعی به رشد زبان کمک کنند. این مقاله مروری است بر نظریه های رشد و فراگیری زبان در کودکان.

ایده فراهم کردن شنوایی برای کودکان ناشنوا با تحریک مصنوعی دستگاه حسی از امکانی آینده گرایانه به واقعیت پیوسته است. عموماً دستگاه های کاشت پذیر شنوایی برای گرفتن و ارائه صدا به دستگاه شنوایی طراحی شده اند. دست کم بخشی از این دستگاه ها با جراحی در سر کودک کاشته می شوند. در خردسالان ناشنوا، هدف از کاشت این دستگاه ها تسهیل رشد زبان گفتاری و فراهم کردن شنوایی کافی برای درک بهتر گفتار است. به تازگی استفاده از این دستگاه ها به طور چشمگیری افزایش یافته است. بخش بزرگی از این افزایش استفاده به ویژه کاشت های حلزونی ناشی از ترکیبی از افزایش آگاهی همگانی، پوشش هزینه های دستگاه و جراحی کاشت، انتخاب دستگاه های دوطرفه، کاشت در موارد باقیمانده شنوایی قابل توجه و بهبود عملکرد است. کاهش اندازه اجزای درونی و بیرونی دستگاه های کاشت و پیشرفت طراحی، انعطاف پذیری و کارکرد آنها، ادامه خواهد یافت. به علاوه، احتمال دارد دستگاه های کاملاً کاشت پذیر در آینده در دسترس باشند. امروزه، گزینه های درمانی شامل چندین دستگاه کاشت پذیر از جمله کاشت حلزونی (یکطرفه و دوطرفه)، کاشت دوگانه، و کاشت ساقه مغز شنیداری است. این مقاله، مروری است بر اطلاعاتی درباره این دستگاه ها، اجزا و شرایط نامزدی آنها.

زمینه: کاشت حلزونی دستگاهی است که قابلیت دسترسی کودک را به بسامدهای مهم برای رشد زبان گفتاری فراهم می کند. عواملی که بر نتیجه کاشت اثر می گذارند، زیاد بوده و برخی عوامل همچون هوش بهر و توانایی حافظه کاری، ذاتی کودک بوده و تغییرپذیر نیستند. با این وجود، برخی عوامل کنترل پذیر هستند و ممکن است برای بهبود احتمال سطوح بالاتر موفقیت تغییرپذیر باشند. بر پایه ترکیبی از یافته های پژوهشی و تجربه های بالینی در گستره وسیعی از کودکان کاشت شده 12نکته مطرح شده در این مقاله اساس توان بخشی شنوایی کودکان ناشنوای پیشازبانی کاربر کاشت حلزونی را شکل می دهند. نتیجه گیری: مهارت های گوش دادن و گفتار در کودکان بلافاصله پس از کاشت به خودی خود پدید نمی آیند. توان بخشی فشرده و سنجیده لازم است تا کودکان بیاموزند از پیام الکتریکی دستگاه برای اهداف بازشناسی گفتار و فراگیری زبان و گفتار استفاده کنند.

زمینه: تنبلی گوش زیرگروه تازه ای از اختلال پردازش شنوایی است که با پردازش شنوایی غیرقرینه در گوش ها مشخص می شود. تنبلی گوش ممکن است موجب مشکلات درک گفتار، مشکلات خواندن، کاستی در پردازش اطلاعات و بی توجهی شود. ممکن است این مشکلات به اشتباه به اختلال کم توجهی-بیش فعالی، ناتوانایی ویژه در یادگیری، افسردگی، اختلال های اضطرابی یا اختلال های ارتباطی نسبت داده شوند. متاسفانه در آزمون های مرسوم شنوایی، 2گوش وارد رقابت نمی شوند و این آزمون ها نمی توانند غیرقرینگی را کشف کنند. بنابراین لازم است دانش آموزانی که در آزمون های مرسوم شنوایی عملکرد هنجاری دارند و این مشکلات را نشان می دهند، تحت ارزیابی تنبلی گوش قرار گیرند. نتیجه گیری: تنبلی گوش در افراد دچار کم شنوایی غیرقرینه در خلال دوره های بحرانی رشد شنوایی موجب مشکلات دیرپای شنوایی می شود. برای درک بالینی بهتر این پدیده به تازگی شرح داده شده و آگاهی از تصمیمات درمانی و مدیریت زودهنگام کم شنوایی غیرقرینه به پژوهش های بیشتری نیاز است.

اگرچه مشکل اصلی کودکان دچار آسیب شنوایی کاستی های زبان و ارتباط است با وجود این، کودکان آسیب دیده شنوایی در معرض خطر بالاتری برای کاستی های حرکتی به ویژه تعادل هستند که اغلب نادیده گرفته می شود. تقریباً 20 تا 70 درصد کودکان کم شنوا دچار اختلال دهلیزی هستند که شیوع آن متناسب با درجه ی کم شنوایی تغییر می کند. بنابراین، ارزیابی اختلال دهلیزی در کودکان کم شنوای حسی عصبی برای شناسایی هرگونه تأخیر رشدی حرکتی برای مداخله ی زودهنگام ضروی است.حرکتی برای مداخله ی زودهنگام ضروی است.

اختلال پردازش شنوایی یک اختلال ادراکی حس ویژه است که ناشی از کم شنوایی محیطی نیست و بر رشد پردازش های یکپارچه زبان (گوش دادن و حرف زدن) و سوادآموزی (خواندن و نوشتن) اثر می گذارد. اختلال پردازش شنوایی ممکن است با اختلالات دیگر از جمله اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی همراه باشد. در موارد چندابتلایی اختلال پردازش شنوایی و اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی تشخیص باید به درستی و به طور کامل داده شده و برنامه ی درمانی به وسیله ی تیمی از متخصصان پیاده شود.

نوروپاتی (پی آسیب) شنوایی عبارت است از اختلال در انتقال محرک های شنیداری از گوش درونی به عصب و ساقه ی مغز شنوایی. پی آسیب شنوایی، اختلالی همگن نیست بلکه مجموعه ای از نابهنجاری های شنیداری با مکان های اختلال متفاوت، سبب شناسی و علل گوناگون و تنوع یافته های شنیداری و مطابق با آن در بیشتر موارد راهبردهای مدیریتی متفاوت است. مدیریت پی آسیب شنوایی بسیار دشوار و نیازمند رویکرد تیمی است و شامل متخصصان پزشکی و غیرپزشکی از جمله شنوایی شناس، آسیب شناس گفتار، گوش پزشک، عصب پزشک، ژن شناس، گاه فیزیک درمان گر و کاردرمان گر است.

وقتی نوتوانی کودک ناشنوا آغاز می شود، شنوایی شناس باید در نظر بگیرد چه روش نوتوانی برای کودک دنبال خواهد شد. اختلاف نظر درباره ی مناسب ترین روش برای هر کودک موجب شده تصمیم گیری درباره ی فلسفه ی روش های ارتباطی روند ساده ای نباشد. شنوایی شناس باید بداند هنگام این تصمیم گیری ممکن است والدین هنوز هم درگیر روند سوگ و در حال تجربه ی واکنش های هیجانی به افت شنوایی فرزندشان باشند. بنابراین، شنوایی شناس باید مطمئن شود والدین از گزینه های موجود روش شناسی نوتوانی به خوبی آگاهند و می توانند به روند تصمیم گیری کمک کنند.

هم تدریسی یا آن گونه که گاه نامیده می شود تدریس همیارانه (1) به عنوان بخشی از فلسفه ی آموزش فراگیر نوعی الگوی ارائه ی خدمات و رویکرد بیش از پیش پرطرفداری است (2) که برای مدت زیادی معمول ترین الگوی آموزش ویژه در کلاس فراگیر بود و محبوبیت آن همچنان افزایش یافته است (3). در هم تدریسی دو مربی (یکی نوعاً آموزگار آموزش همگانی و دیگری آموزگار آموزش ویژه یا متخصص دیگری) به طور همیارانه برای آموزش گروه ناهمگنی از دانش آموزان که برخی از آنها توانخواه یا با نیاز ویژه هستند، برای تمام روز مدرسه یا بخشی از آن، در یک کلاس درس، تخصص خود را به اشتراک می گذارند.

ارزیابی و مدیریت کودکان دارای کم توانی های چندگانه، چالش بزرگی برای شنوایی شناسان است. شیوع بالای شیرخواران و کودکان دارای افت شنوایی و کم توانی های دیگر، شنوایی شناسان را برای روبرو شدن با چالش های ایجاد شده در ارزیابی و مدیریت این کودکان ملزم به فراگیری دانش و شایستگی هرچه بیشتر می کند. این مقاله مروری است بر برخی ویژگی های عمومی کودکان دارای افت شنوایی و دیگر کم توانی ها، همراه با اصول ابتدایی سنجش شنوایی و ارائه پیشنهادهای مدیریتی برای این جمعیت ویژه.