نصرالله آقاجانی

رویکرد های گوناگونی برای پاسخ به سؤال از چگونگی جامعه مطلوب اسلامی و تدوین الگویی از اصول و ویژگی های آن، وجود دارد. پس در این مجال، هدف این مقاله ارایه جامعه مطلوب اسلامی با توجه به مقدس ترین شهر اسلامی، یعنی مکه و ویژگی های این شهر بر اساس آیات و روایات است. این یک رویکرد توصیفی و اکتشافی و در عین حال، ارزشی است که تلاش می کند با مراجعه به منابع نقلی، چهره یک جامعه و شهر مطلوب اسلامی را نشان دهد. مکه و مهم ترین نماد آن، یعنی کعبه سرشار از معانی عمیق توحیدی و مالامال از نمادهای ارزشی و انسانی است. ویژگی هایی از قبیل نخستین بیت برای انسان ها، کانون هدایت و برکت، دارای عزت، شکوه، امنیت، پرچم برافراشته توحید برای جهانیان، دربرگیرندة همه نژادها و قومیت ها برای بازشناسی یکدیگر و جهت بهره مندی از منافع این اجتماع بزرگ، تحت دو رکن اساسی ولایت الهی و برائت از مشرکان، ظرفیت ارزشمندی را به مکه برای تحقق جامعه ای با هویت اسلامی داده است.

<span style="font-size: 10px;">ترجمه متون اگر در مجرای صحیح خود قرار بگیرد، یکی از زمینه های تبادل فرهنگی و پیشرفت تمدن ها خواهد بود. اما این ابزار امروزه به بستری برای تسری الگوهای غربی در راستای اهداف جهانی سازی تبدیل شده است. غرب به خصوص در راستای خارج کردن رقیب اصلی فکری خود یعنی جهان اسلام از میدان علوم انسانی تمرکز ویژه ای بر محو الگوهای اسلام شیعی و جایگزین کردن الگوهای سکولار دارد.  در عملیات بی. اس. پی[1]<span style="font-size: 10px;"> به عنوان بزرگترین عملیات جاسوسی آکادمیک قرن بیستم، علوم انسانی نافذترین حوزه جنگ نرم و ترجمه کتاب سلاح تبلیغات استراتژیک به شمار می رود. چنین ادعایی نیاز به وجود الگویی هوشمند و قوی در مواجهه با مقوله ترجمه را نشان می دهد. امروزه تنها الگوی نظارت بر ترجمه، شیوه ممیزی مرسوم است که در میان آثار تألیفی و ترجمه شده مشترک است. اما این شیوه در مواجهه با آثار ترجمه شده کارآمدی مطلوب را ندارد. سؤال اصلی پژوهش، چیستی الگوی مطلوب مواجهه با سیل کتب ترجمه شده در حوزه علوم انسانی با تأکید بر آراء مقام معظم رهبری است. در این پژوهش به مدد روش تحلیل مضمون شیوه جدیدی از ممیزی با «عنوان ممیزی» پویا ارائه می شود. در ممیزی پویا تنها راه مقابله با آثار ترجمه شده، از نوع حذف و سانسور نیست؛ بلکه نقد و حاشیه نویسی پایاپای اثر با توجه به مبانی اسلامی در کنار ممیزی مرسوم ضروری است. <br clear="all" /> [1].b.s.p

جایگاه مهم باورداشت مهدویت در نظام معارف دین مبین اسلام و رابطه مستقیم و دو طرفه آن با انقلاب اسلامی، نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران را بر آن می دارد تا در راستای مدیریت فرهنگ انتظار، راهبردهای درخوری اتخاذ کند. این راهبردها اگرچه به رشته تدوین در نیامده اند اما از رهگذر بررسی منویات بنیانگذار انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی (ره) قابل شناسایی و تحلیل هستند. برای این منظور در پژوهش حاضر، با استفاده از روش تحلیل مضمون، متن اندیشه های آن امام راحل طی سه مرحله کدگذاری، ترکیب و تلخیص شده اند که منتج به شکل گیری هشت مضمون فراگیر گردید که در واقع راهبردهای مورد نظر این پژوهش را تشکیل می دهند. راهبردهای شناسایی شده، سپس مورد تحلیل های مقایسه ای قرار گرفتند. این راهبردها به ترتیب اهمیت عبارتند از: تأکید بر ترابط مهدویت و انقلاب اسلامی، ترسیم تصویر شوق آفرین و برانگیزاننده از آرمان مهدویت، نهادینه سازی فرهنگ انتظار در اقشار خاص و گروه های مرجع، تبیین معنای صحیح فرهنگ انتظار و آسیب شناسی آن، تأکید بر فراشیعی، فرادینی و جهانی بودن موعودگرایی، بهره گیری از فرصت و مزیت اماکن و مناسبت های مهدوی، بسط مبانی معرفتی مهدویت، تأکید بر عدالت خواهی به عنوان ویژگی مهم دولت زمینه ساز ظهور و جامعه منتظر.

فهم مناسبات حکمت متعالیه و علم اجتماعی در توصیف و تحلیل علم اجتماعی با رویکرد اسلامی و چگونگی رشد و توسعه آن از آنچه بود و آنچه باید باشد، حائز اهمیت ویژه ای است. مسئله اصلی این است که چه مناسباتی بین حکمت متعالیه و علم اجتماعی وجود دارد و حکمت متعالیه چه تأثیری بر آن داشته یا چه ظرفیت هایی برای آن دارد؟ پاسخ به این پرسش منوط به بررسی تأثیر حکمت متعالیه بر علم اجتماعی در سه ساحت نظری یعنی مبانی عمیق و عام علم اجتماعی اسلامی، فلسفه علوم اجتماعی و ساحت مفاهیم، مسائل و حوزه های علم اجتماعی اسلامی است. این تحقیق با روش اسنادی و تفسیر و تحلیل محتوای متون مربوط به حکمت متعالیه قابل انجام است. هر یک از مبانی هستی شناختی، انسان شناختی و معرفت شناختی تأثیرات خاصی بر علم اجتماعی اسلامی داشته و سبب هماهنگی و انسجام علم اجتماعی با حکمت نظری و عملی از جهت موضوع، مفاهیم، مسائل و روش شده است.

درحالی که علوم انسانی امروزی با نفی خدا و دین و یا عزل آنها از ساحت معرفت و با محوریت اومانیسم شکل گرفت، علوم اسلامی با محوریت توحید هویت یافته است. «توحیدگرایی» به معنای تنظیم مناسبات علمی و عملی در دو ساحت فردی و اجتماعی، مبتی بر اولوهیت خدا و عبودیت انسان است. تجلی توحیدگرایی در علم اجتماعی مسلمانان منظری خاص و مسائل ویژه ای پدید می آورد که از آن میان، بررسی سه مسئله حائز اولویت است: 1. توحیدگرایی در تبیین گرایش انسان ها به زندگی اجتماعی؛ 2. توحیدگرایی در تشریع زندگی اجتماعی و جامعه سازی؛ 3. رویکرد توحیدی در تبیین نقش عاملیت انسانی در جامعه سازی. بسط و برجسته سازی رویکرد توحیدی در تبیین مسائلی از این دست، توانمندی و ظرفیت های آن را در علم اجتماعی اسلامی نشان می دهد و کمک شایانی به گسترش ادبیات آن خواهد کرد. با بهره گیری از روش «تحلیل نظری» و استناد به آیات قرآن و تأمل در رهاورد تفسیری آن در آراء مفسران و نیز مراجعه به اندیشه اجتماعی متفکران مسلمان، مسیر این تحقیق هموار خواهد شد.

علامه طباطبایی به جهت معاص  رت با مسائل چالشی دنیای مدرن و پیامدهای آن در جهان اسلام، به بررسی تطبیقی و مقایسه ای اسلام و غرب در بسیاری از مسائل و موضوعات دینی، فلسفی، اجتماعی و تمدنی پرداخته است. این ورود شایسته ایشان به مثابه یک فیلسوف در حوزه غرب شناسی، از اهمیت بالایی برخوردار است. بررسی ابعاد روشی علامه در غرب شناسی، بازشناسی نسبت ما با غرب، بررسی برخی از ابعاد مهم غرب شناسی علامه، مسائل مهمی هستند که در این تحقیق با مراجعه به آثار علامه دنبال می شود. ایشان با تحلیل پدیده غرب زدگی، غرب شناسی صحیح را با تفکر اجتماعی ممکن می داند و با بهره گیری از روش مقایسه ای یا تطبیقی، با رویکردی اجتماعی و با توجه به بنیان های نظری غرب، مؤلفه های چهره بیرونی و درونی غرب را نمایان می سازد. پیامد معرفتی وثنیت مدرن، در محدودساختن علم به رویکرد حسی و پیامد گرایشی آن، در محصورکردن لذت ها و گرایش ها در امور پست مادی دنبال می شود. این مادیت تاریخی که ریشه در کلیسا و مسئله حلول دارد، با شعار خرافه زدایی به بسط خرافه در تمدن غربی انجامیده است. سرانجام عنصر لیبرالیسم و فردگرایی، تفکر غربی را از «مجرای عقلی» به «مجرای احساسی و عاطفی» کشانده و صورت گرایی و تزلزل پایگاه اخلاقی و ارزشی های انسانی را سبب شده است.