اصغر سلطانی

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی میزان کاربست مؤلفه های کاربردی، ملی، جهانی، نظری و ساخت برنامه درسی در برنامه های درسی علوم انسانی است. بر این اساس با استفاده از یک پرسش نامه محقق ساخته که پایایی آن 92/0 برآورد گردید، نظرات 100 نفر از اعضای هیات علمی مربوط به گروه های مختلف علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان در مورد میزان توجه به هر یک از این مؤلفه ها در برنامه های درسی موجود علوم انسانی سنجیده شد. نتایج نشان دادند که از نظر اعضای هیات علمی، میزان توجه به همه مؤلفه ها کمتر از حد میانگین است. در این بین بیشترین توجه به مؤلفه نظری و تخصصی و کمترین توجه به مؤلفه جهانی و بین المللی و با اختلاف کمی مؤلفه کاربردی و عملی است. بر اساس نتایج این پژوهش پیشنهاد می شود که در طرح های بازنگری برنامه های درسی علوم انسانی در دانشگاه ها، توجه بیشتری به مؤلفه های جهانی و بین المللی و کاربردی و عملی شود، جایگاه عنصر کارآفرینی در برنامه های درسی بازشناسی گردد، برنامه ریزان درسی با شناسایی ظرفیت های بومی کشور، مؤلفه های بومی را هم در محتوا و هم در شکل ارائه برنامه های درسی علوم انسانی مورد استفاده قرار دهند، در بازنگری های آتی این برنامه ها به فلسفه و تاریخ علوم مختلف توجه ویژه ای گردد و برنامه ریزان درسی ضمن توجه به خواست دانشحویان و همچنین نهادهای بیرونی، تا حد امکان برنامه های درسی را به شکل مشارکتی طراحی و تولید نمایند.

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی نقش دانشگاه در بهبود مؤلفه های آموزش سیاسی در دانشجویان است. این مؤلفه ها شامل چهار حوزه دانش سیاسی، نگرش سیاسی، مهارت سیاسی و رفتار سیاسی هستند. جامعه آماری پژوهش کلیه دانشجویان دوره های کارشناسی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه شهید باهنر کرمان بودند که از این بین نمونه ای 321 نفری برای گردآوریی داده ها انتخاب گردید. ابزار پژوهش نیز پرسشنامه محقق ساخته سنجش مؤلفه های آموزش سیاسی دانشجویان بود که پایایی آن برابر 98/0 آلفای کرونباخ برآورد گردید. نتایج نشان دادند که دانشجویان بیشترین تأثیر برنامه های دانشگاه را بر افزایش اندیشه های آزادی خواهی، عدالت جویی و برابری طلبی در کنار بهبود آگاهی ها و اطلاعات سیاسی، بهبود نگرش خود نسبت به رابطه دولت و ملت، افزایش تمایل شان به اطاعت از قوانین کشور، افزایش قابلیت تصمیم گیری سیاسی (قانون گذاری و وضع سیاست) و تقویت قدرت تفکر در مورد مسائل و سیاست های عمومی کشور، افزایش تعهد ملی و احترام به اراده عمومی می دانند. همچنین از نظر دانشجویان کم ترین تأثیر برنامه های دانشگاه نیز بر بهبود و گسترش سواد انتقادی دانشجویان نسبت به مسایل سیاسی کشور، میل و انگیزه برای مشارکت سیاسی بیشتر و حس رقابت جویی سیاسی، افزایش قابلیت یادگیری سیاسی و بهبود رفتار سیاسی نهادها و گروه های عضو بوده است.

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی تأثیر آموزش قرائت قرآن کریم بر توانایی خواندن قرآن در دانش آموزان کم توان ذهنی پسر است. این پژوهش کاربردی و شبه آزمایشی به صورت پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل اجرا شد. آزمودنی ها به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. ابتدا پیش آزمون (آزمون قرائت قرآن) از گروه های آزمایش و کنترل گرفته و سپس آموزش های لازم به گروه آموزش داده شد و مجدداً پس آزمون (آزمون قرائت قرآن) از دو گروه گرفته شد. بر اساس یافته های این مطالعه می توان نتیجه گرفت که آموزش قرائت قرآن کریم بر توانایی خواندن قرآن دانش آموزان کم توان ذهنی آموزش پذیر مؤثر است و این دیدگاه که آنان قادر به روخوانی قرآن و این یادگیری نیستند را رد نمود.

طراحی و تغییر برنامه های درسی همواره چالش عمده برنامه ریزان درسی در حوزه های مختلف علمی بوده است و می تواند رویکردها و نتایج متفاوتی داشته باشد. در این بین، رویکرد سیستمی به تدوین برنامه های درسی، به دلیل ماهیت نظام مند خود، اثربخشی بهتری نسبت به سایر رویکردها دارد. افزایش حجم دانش در حوزه مطالعاتی آموزش مهندسی نیازمند به کارگیری بهترین رویکردها برای گزینش بهترین برنامه های درسی است. در این مقاله ابتدا با بررسی برنامه درسی و رویکرد سیستمی در آن و معرفی برخی الگوها در این زمینه، چگونگی به کارگیری این رویکرد در تدوین و نوسازی برنامه های درسی در آموزش مهندسی شرح داده شده است. الگوهای معرفی شده در این زمینه نشان می دهند که برنامه ریزان برنامه درسی رشته آموزش مهندسی، در هر یک از زیر سیستم های نظام برنامه درسی از قبیل درونداد، فرایند، برونداد و بازخورد و بازبینی برنامه نیازمند در نظر گرفتن شرایط و عوامل مختلف برای رسیدن به بهترین نتیجه در برنامه درسی تدوین شده هستند. این الگوها در جهت تدوین برنامه های درسی بهتر برای دوره ها و گرایشهای مختلف رشته مهندسی در کشور راهگشا هستند و ایده های مناسبی را برای برنامه ریزان درسی در آموزش مهندسی و تغییر از شیوه سنتی طراحی برنامه درسی به رویکردهایی اثربخش تر فراهم می آورند.

هدف اصلی مقاله ی حاضر بررسی دیدگاه دانشجویان رشته های علوم پایه دانشگاه های اصفهان و صنعتی اصفهان در مورد برنامه درسی آموزش علوم، مبتنی بر ویژگی های اساسی ماهیت علم بوده است. بدین منظور از جامعه آماری که شامل همه دانشجویان رشته های فیزیک، شیمی، زیست شناسی و زمین شناسی وگرایش های مرتبط در دو دانشگاه می شد، 277 نفر به عنوان نمونه ی آماری در این پژوهش انتخاب شدند. روش پژوهش از نوع توصیفی - پیمایشی و ابزار پژوهش، پرسش نامه محقق ساخته ی سنجش دیدگاه دانشجویان بوده است. جنبه های اصلی مورد سنجش ماهیت علم در این ابزار عبارت بوده اند از موقتی بودن علم، مبنای تجربی علم، خلاقیت در علم، نقش ذهنیت در علم، تأثیر مسائل اجتماعی و فرهنگی بر علم، نقش مشاهده و استنتاج و نقش نظریه و قانون علمی. این مؤلفه ها در چهار عنصر اساسی برنامه درسی یعنی هدف ها، محتوا، اجرا و ارزشیابی و در دو وضعیت موجود و مطلوب بررسی شده اند. ضریب آلفای کرونباخ برای این مقیاس سنجش برابر 81/0 محاسبه گردیده است. نتایج نشان داده اند که از نظر دانشجویان، در وضعیت موجود، هیچ یک از عناصر برنامه درسی یعنی هدف ها، محتوا، اجرا و ارزشیابی، مبتنی بر مؤلفه های ماهیت علم نیستند. با این حال از نظر آنان هدف های برنامه درسی از حیث برخورداری از مؤلفه های ماهیت علم به وضعیت مطلوب نزدیک ترند. در این میان ارزشیابی برنامه درسی از نظر رعایت مؤلفه های ماهیت علم، بیشترین اختلاف را با وضعیت مطلوب خود دارد. از نظر دانشجویان، در وضعیت مطلوبْ هدف های برنامه درسی آموزش علوم باید بیشتر از سایر عناصر مبتنی بر مؤلفه های ماهیت علم باشد. پس از عنصر هدف ها، برنامه های درسی جهت هم سویی با مولفه های هفت گانه ماهیت علم، باید بیش ترین توجه خود را به دو عنصر اجرا و ارزشیابی برنامه درسی معطوف دارند.

در این پژوهش به بررسی تأثیر ساختار سرمایه ی شرکت و ساختار مالکیت آن بر محتوای اطلاعاتی EPS و DPS گزارش شده توسط شرکت ها در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از روش سود و بازده تجمعی پرداخته شده است. جهت انجام این پژوهش، نمونه ای مشتمل بر 96 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در دوره ی زمانی 8 ساله (1389-1382) انتخاب و بررسی گردید. نتایج حاصل از آزمون فرضیه ها نشان داد که ساختار سرمایه بر محتوای اطلاعاتی EPS و DPS تأثیری معنا دار دارد؛ به طوری که با افزایش میزان اتکای شرکت به تأمین مالی از طریق بدهی، محتوای اطلاعاتی کاهش می یابد. هم چنین نتایج نشان داد که ساختار مالکیت بر محتوای اطلاعاتی EPS و DPS تأثیری معنا دار دارد؛ به طوری که با افزایش حضور سهام داران نهادی در ساختار مالکیت شرکت محتوای اطلاعاتی EPS و DPS گزارش شده، افزایش می یابد.

هدف اصلی مقاله حاضر، مقایسه نظرات أعضای هیات علمی و دانشجویان رشته های علوم پایه دانشگاه های اصفهان و صنعتی اصفهان در مورد برنامه ی درسی آموزش علوم، مبتنی بر ویژگی های اساسی ماهیت علم بوده است. بدین منظور از جامعه ی آماری که شامل همه أعضای هیات علمی و دانشجویان رشته های فیزیک، شیمی، زیست شناسی و زمین شناسی وگرایش های مرتبط در دو دانشگاه می گردید، 352 نفر شامل 75 نفر عضو هیات علمی و 277 نفر دانشجو به عنوان نمونه آماری در این پژوهش شرکت کرده اند. روش پژوهش از نوع توصیفی – پیمایشی و ابزار پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته سنجش دیدگاه أعضای هیات علمی و دانشجویان بوده است. جنبه های اصلی مورد سنجش ماهیت علم در این ابزار عبارت بوده اند از موقتی بودن علم، مبنای تجربی علم، خلاقیت در علم، نقش ذهنیت در علم، تأثیر مسائل اجتماعی و فرهنگی بر علم، نقش مشاهده و استنتاج و نقش نظریه و قانون علمی. این مؤلفه ها در چهار عنصر اساسی برنامه درسی یعنی هدف ها، محتوا، اجرا و ارزشیابی و در دو وضعیت موجود و مطلوب بررسی شده اند. ضریب آلفای کرونباخ برای این مقیاس سنجش برابر 81/0 محاسبه گردیده است. نتایج نشان داده اند که در وضعیت موجود، تنها در عنصر محتوای برنامه درسی، تفاوت معنی داری بین نظرات أعضای هیات علمی و دانشجویان دیده می شود و در سایر عناصر، این تفاوت معنی دار نیست. در وضعیت مطلوب، در تمامی عناصر چهارگانه یعنی هدف ها، محتوا، اجرا و ارزشیابی، تفاوت معنی داری بین نظرات دو گروه وجود دارد.

هدف اصلی مقاله حاضر بررسی دیدگاه اعضای هیئت علمی در خصوص برنامه درسی آموزش علوم مبتنی بر ویژگیهای ماهیت علم در دانشگاه است. بدین منظور، از جامعه آماری که شامل اعضای هیات علمی رشته های فیزیک، شیمی، زیست شناسی و زمین شناسی و گرایشهای مرتبط در دو دانشگاه اصفهان و صنعتی اصفهان بود، 75 نفر به عنوان نمونه آماری در این پژوهش شرکت کردند. ابزار پژوهش پرسشنامه محقق ساخته سنجش دیدگاه اعضای هیات علمی بود. جنبه های اصلی مورد سنجش ماهیت علم در این ابزار عبارت بودند از: موقتی بودن علم، مبنای تجربی علم، خلاقیت در علم، نقش ذهنیت در علم، تاثیر مسایل اجتماعی و فرهنگی بر علم، نقش مشاهده و استنتاج و نظریه و قانون علمی. این مولفه ها در چهار عنصر اساسی برنامه درسی؛ یعنی هدفها، محتوا، اجرا و ارزشیابی و در دو وضعیت موجود و مطلوب بررسی شدند. ضریب آلفای کرونباخ برای این مقیاس سنجش برابر 0.84 محاسبه شد. داده های پژوهش با روشهای آماری تحلیل شدند. نتایج نشان داد که از نظر اعضای هیات علمی در وضعیت موجود برنامه های درسی در هیچ یک از عناصر برنامه درسی؛ یعنی هدفها، محتوا، اجرا و ارزشیابی مبتنی بر مولفه های ماهیت علم نیستند. با این حال، از نظر آنها هدفهای برنامه درسی از نظر برخورداری از مولفه های ماهیت علم به وضعیت مطلوب نزدیک ترند. در این بین ارزشیابی برنامه درسی از نظر رعایت مولفه های ماهیت علم، بیشترین اختلاف را با وضعیت مطلوب دارد. از نظر اعضای هیات علمی در برنامه های درسی در وضعیت مطلوب، برای همسویی با مولفه های هفت گانه ماهیت علم، باید بیشترین توجه به دو عنصر اجرا و ارزشیابی برنامه درسی معطوف شود.

 در آموزش علوم و آموزش مهندسی، به عنوان حوزه های جدیدی که زمان زیادی از شکل گیری و تکوین آنها نمی گذرد، عموماً از رویکردها و شیوه های پژوهشی یکسانی استفاده می شود. موضوع اصلی این دو قلمرو؛ یعنی «آموزش» که به مقوله یاددهی و یادگیری علوم پایه و علوم مهندسی می پردازد، باعث شده است تا اشتراکات زیادی در روندهای پژوهش رشته های مذکور وجود داشته باشد. از سوی دیگر، قرابت در ماهیت و محتوای علمی علوم پایه و علوم مهندسی زمینه ساز نزدیکی بیشتر این حوزه ها در روشهای برنامه ریزی درسی، آموزش و ارزشیابی شده است. همه این موضوعات به همراه زیر مجموعه های آنها زمینه های تحقیق مناسبی را برای پژوهشگران این حوزه های جدید علمی فراهم آورده است. در این مقاله با بررسی شیوه های کلی پژوهش در آموزش، به معرفی، تحلیل و تبیین نقاط قوت و ضعف هر یک از رویکردهای به کار رفته در تحقیقات مربوط به این قلمروهای علمی در آموزش عالی پرداخته شده است.

 رویکردهای سنتی تدریس در رشته های مهندسی و علوم عموماً از شکل قیاسی است، بدین معنی که تدریس با ارائه یک نظریه کلی در باره موضوع شروع می شود و در نهایت، با کاربرد آن نظریه در صنعت، زندگی، کار و مانند آن پایان می یابد. شیوه استقرایی تدریس در آموزش مهندسی فرایندی مغایر با شکل قیاسی را طی می کند. در رویکرد استقرایی موضوع مورد تدریس با ارائه یک مسئله ساده، یک مورد یا مشاهده ویژه شروع و در پایان به نظریه ختم می شود. نظریه را مربی تدریس می کند یا اینکه وی به عنوان یاددهنده، یادگیرنده را برای کشف آن یاری می دهد. در این مقاله با معرفی ویژگیهای رویکرد استقرایی در آموزش، سه شیوه معمول تر این راهبرد تدریس در آموزش مهندسی؛ یعنی یادگیری مبتنی بر مسئله، یادگیری مبتنی بر پروژه و تدریس مبتنی بر مورد معرفی و بررسی شده است.

 یکی از عوامل برخورداری از آموزش عالی با کیفیت، ایجاد ساختارها و برنامه های آموزشی نوینی است که مورد نیاز جامعه باشد. در حال حاضر، آموزش علوم به عنوان بخشی از دانش بشری در دوحیطه ساختار و محتوا پیشرفت فراوانی در جوامع توسعه یافته داشته است. با این حال، بررسی ها نشان می دهد که ساختار فعلی آموزش علوم در آموزش عالی و دانشگاه های کشور تفاوت اساسی با کشور های توسعه یافته دارد. این مسئله به ویژه در زمینه امکانات کالبدی و نیروی انسانی متخصص آموزش علوم نمایان است. بر این اساس، در پژوهش حاضر امکانات کالبدی مورد نیاز و شرایط علمی استادان و دانشجویان متقاضی ورود به دوره های کارشناسی ارشد آموزش علوم در کشور بررسی شده است . جامعه آماری شامل کلیه متخصصان آموزش علوم کشور و از مصاحبه نیمه ساختار یافته برای جمع آوری داده ها استفاده شده است. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از تکنیک مقوله بندی انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که امکاناتی چون آزمایشگاه هایی با ماهیت کارگاهی، کارگاه تولید مواد آموزشی علوم و کارگاه آموزش IT در زمینه آموزش علوم برای تأسیس این دوره ضروری است. بهترین افراد برای ورود به این دوره نیز دانشجویانی با مدارک کارشناسی مرتبط با رشته های علوم است و ورود افرادی با پایه علوم تربیتی به این دوره توصیه نمی شود. استادان این دوره باید متخصصان آموزش علوم باشند؛ البته، متخصصان علوم تربیتی که بتوانند دانش خود را به این رشته مرتبط سازند، می توانند در این دوره تدریس کنند. نتایج این پژوهش می تواند مسئولان نظام برنامه ریزی آموزش عالی و وزارت آموزش و پرورش کشور را برای تأسیس این دوره یاری کند و زمینه راه اندازی دوره را فراهم سازد. شایان ذکر است که در این پژوهش موضوعات دیگرمرتبط با راه اندازی دوره مانند ساختار آموزشی مناسب، برنامه درسی و سرفصل های دوره بررسی شده، لکن به دلیل تفصیل مطالب در مقاله جداگانه ای مورد بحث قرار گرفته است.