ابوالفضل ساجدی

تاریخ‌ تفسیر کتاب‌ مقدس‌ نشان‌ می‌دهد که‌ مدل‌های‌ عمدة‌ تفسیری‌ که‌ دربارة‌ عهدین‌ به‌کار گرفته‌ شده، مدل‌های‌ ظاهرگرا، تأویلی‌ و ایمان‌گرا است. مدت‌ها است‌ که‌ مدل‌ ظاهرگرا چندان‌ جایگاهی‌ در تفسیر عهدین‌ ندارد و در نتیجه، روند غالب، به‌کارگیری‌ دو مدل‌ دیگر است‌ (برای‌ اطلاعات‌ بیش‌تر، ر.ک(Grant and Tracy, 4891: Part I: :. مقالة‌ حاضر در صدد مقایسة‌ قرآن‌ و عهدین‌ از نظر امکان‌ به‌کارگیری‌ روش‌های‌ پیشین‌ در تفسیر است. در این‌ باره، پس‌ از تبیین‌ تفاوت‌ تأویل، تفسیر و هرمنوتیک، نگرش‌ ظاهرگرا در فهم‌ قرآن، بحث‌ و ارزیابی‌ می‌شود؛ سپس‌ نگرش‌ تأویلی‌ و ایمانگرا و خاستگاه‌ آن‌ها در تفسیر عهدین‌ و مقایسة‌ آن‌ با وضعیت‌ تفسیری‌ قرآن‌ تبیین‌ می‌شود.

این‌ مقاله‌ درصدد تبیین‌ و نقد نظریة‌ هرمنوتیکی‌ دیوید تریسی‌ است. تریسی‌ در مقام‌ ارائة‌ نظریة‌ خود، نگرش‌ گادامر را محور سخن‌ خود قرار داده‌ و در تکمیل‌ نقایص‌ آن‌ می‌کوشد. در جهت‌ این‌ هدف، وی‌ خوشبینی‌ بیش‌ از حد گادامر به‌ سنت‌ را مورد انتقاد قرار داده، هرمنوتیک‌ بدگمانی‌ را بر پاره‌ای‌ موارد لازم‌ شمرده‌ و عنصر (تبیین) را نیز بر آن‌ می‌افزاید. مقالة‌ حاضر در مقام‌ پاسخ‌ به‌ این‌ پرسش‌ است‌ که‌ آیا اصلاحاتی‌ که‌ تریسی‌ دربارة‌ مدل‌ هرمنوتیکی‌ گادامر انجام‌ داده‌ است‌ می‌تواند آن‌ را مدلی‌ قابل‌ قبول‌ سازد.

مقالة‌ ذیل، درصدد ارائة‌ تبیینی‌ مختصر از پاره‌ای‌ رویکردهای‌ غیرشناختاری‌ در فهم‌ زبان‌ دین، به‌ ویژه‌ زبان‌ قرآن‌ است. نظریات‌ غیرشناختاری‌ در دین، گزاره‌های‌ دینی‌ را غیرواقع‌ نما و بدون‌ پشتوانة‌ واقعی‌ می‌دانند. آن‌ها اغلب‌ به‌ دین‌ ابزارانگارانه‌ می‌نگرند و به‌ واقعیت‌ داشتن‌ یا نداشتن‌ مدالیل‌ گزاره‌های‌ دینی‌ کاری‌ ندارند. شناخت‌ و بررسی‌ رویکردی‌ غیرشناختاری‌ به‌ زبان‌ دین، اهمیت‌ ویژه‌ای‌ دارد؛ به‌ این‌ دلیل‌ که‌ از طرفی‌ به‌ میانتهی‌ بودن‌ گزاره‌های‌ دینی‌ می‌انجامد و از طرف‌ دیگر، طیف‌ گسترده‌ای‌ از دیدگاه‌های‌ امروزین‌ حاکم‌ در حوزة‌ زبان‌ دین‌ را دربرمی‌گیرد. در این‌ مقاله، ابتدا مقصود از غیرشناختاری‌ در دین‌ تبیین؛ سپس‌ پاره‌ای‌ از نظریات‌ عمدة‌ دین‌شناسان‌ غربی‌ مانند جرج‌ سانتایانا، ریچارد ام. هیر، ریچارد بریثویث، و فیلیپس، در این‌ زمینه‌ ارائه‌ خواهد شد. بحث‌ پایانی‌ به‌ بررسی‌ مختصر این‌ دیدگاه‌ها و امکان‌ تطبیق‌ آن‌ها بر زبان‌ قرآن‌ اختصاص‌ خواهد یافت. در این‌ بخش، ادلة‌ درون‌دینی‌ و برون‌دینی‌ بر واقع‌نمایی‌ گزاره‌های‌ قرآنی‌ ارائه‌ خواهد شد.