نازنین فراهانی

بهمن ماه یادآور دو رخداد پراهمیت و مرتبط در تاریخ معاصر ایران است. نخست رفراندوم 6 بهمن ماه 1341 خورشیدی که طی آن اصلاحاتی تحت عنوان «انقلاب سفید» یا «انقلاب شاه و مردم» به را‡ی گذاشته و اعلام شد که با نظر مثبت 9/99 درصد را‡ی دهندگان مواجه شده است؛ و دیگر پیروزی انقلاب اسلامی‌در 22 بهمن ماه 1357. در واقع انقلاب اسلامی‌به دنبال رشته‌ای طولانی از رخدادهای بزرگ و کوچک شکل گرفت که اگر نخواهیم به سال‌های دورتر بازگردیم، می‌توانیم نقطه عزیمت آن را اصلاحات ارضی به عنوان یکی از مفاد برنامه موسوم به «انقلاب سفید» بدانیم.

«گزارش‌های رسیده از قم حاکی است که روز جمعه، دوم فروردین ماه، طی زد و خوردی در مدرسه فیضیه و مرکز حوزه علمیه قم، یک نفر به قتل رسیده و عده‌ای مجروح گردیده‌اند. طبق اطلاع، جریان از این قرار است که بعد از ظهر جمعه که مصادف با وفات امام جعفر صادق بوده است، مجلس تذکری در محوطه مدرسه فیضیه از طرف روحانیان تشکیل گردیده بود که عده زیادی از طلاب علوم دینی و جمع کثیری از زائران مرقد مطهر حضرت معصومه و مسافران نوروزی شهر قم در آن حضور داشته‌اند. هنگامی که آقای حاج انصاری، یکی از وعاظ قم در این مجلس مشغول سخنرانی بوده است، عده‌ای از مستمعین و شرکت‌کنندگان در این مجلس، مرتبا صلوات ختم می‌کرده اند و این موضوع سبب شده است که آقای حاج انصاری از بالای منبر اعتراض کند. بر اثر این وضع مجلس به هم خورده و اختلالاتی ایجاد شده و ضمن آن سنگ‌پرانی آغاز گردیده و در این اثنا یکی از دهاقین شرکت‌کننده در این مجلس بر اثر اصابت سنگ فوت کرده است.1»

از میان برنامه‌های گسترده فرهنگی و اجتماعی که در دوران سلطنت رضاخان پهلوی به اجرا درآمد، هیچ برنامه‌ای به اندازه کشف حجاب زنان جنجال‌برانگیز و با مقاومت یکپارچه جامعه ایران روبه‌رو نشد. حتی اکنون که 74 سال از آن واقعه می‌گذرد، بحث در این باره همچنان ادامه دارد. خشونتی که دولت پهلوی در اجرای کشف حجاب به خرج داد، به حدی بود که حتی مورخان سکولار و ناظران غربی که علی‌القاعده مشکلی با بی‌حجابی زنان ندارند، نتوانسته‌اند تأسف خود را از این بابت پنهان سازند. بعدها کسانی چون علی‌اصغر حکمت وزیر فرهنگ دوره رضاشاه که از بانیان و مجریان کشف حجاب بود، به اشتباه خود در این باره اعتراف کردند و بویژه روش خشونت بار دولت در کشف حجاب را به نقد کشیدند.

نیمه شب سوم اسفندماه سال 1299 خورشیدی، تیراندازی‌های پراکنده خواب مردم تهران را آشفته ساخت و دلهره و اضطرابی عمیق بر شهر سایه افکند. صبحگاه که مردم از خانه بیرون آمدند، همه جا در تصرف قزاق‌ها بود. 2 روز بعد، اطلاعیه‌ای بدین مضمون بر دیوارهای شهر نصب شد که در فرازهایی از آن آمده بود: تمامی اهالی شهر باید ساکت و مطیع احکام نظامی باشند... . کسانی که از طرف قوای نظامی و پلیس مظنون به مخل آسایش و انتظامات واقع شوند، فورا جلب و سخت مجازات خواهند شد... . تمام روزنامه‌جات، اوراق مطبوعه تا موقع تشکیل دولت به کلی موقوف و بر حسب حکم و اجازه که بعدا داده خواهد شد، باید منتشر شوند. اجتماعات در منازل و نقاط مختلف به کلی موقوف، در معابر هم اگر بیش از 3 نفر گرد هم باشند، با قوه قهریه متفرق خواهند شد... رئیس دیوزیون قزاق اعلیحضرت اقدس شهریاری و فرمانده کل‌قوا رضا