ناصر علیقلی زاده فیروزجایی

بررسی وضعیت کاربری زمین در مقاصد گردشگری، از اهمیت بالایی برخودار است، چرا که گردشگری یک فعالیت منبع پایه محسوب می شود، بنابراین، از نظر زیست- محیطی حساس است و حفاظت و صیانت از منابع برای ادامه حیات، رونق و پایداری نواحی گردشگری امری ضروری محسوب می شود. هدف این تحقیق، بررسی نقش گردشگری در بروز تغییرات کاربری زمین نواحی روستایی بخش مرکزی شهرستان نوشهر، در استان مازندران است. روش تحقیق، از نوع توصیفی و تحلیلی است که در آن از مصاحبه با ساکنان محلی و گردشگران، تجزیه و تحلیل نقشه های پایه و تصاویر ماهواره ای IRS، Landat ETM استفاده شده است. نتایج نشان می دهد، که؛ گردشگری در حوزه مورد مطالعه، با ایجاد تغییرات گسترده در کاربری های اراضی، بویژه اراضی زراعی، باغات، اراضی حریم ساحلی و جنگلی، تخریب منابع طبیعی و گردشگری در دهه های اخیر را به دنبال داشته است.

کیفیت زندگی به عنوان مفهومی چند بعدی و با اهمیت در زندگی جوامع امروزی، در بسیاری از رشته های علمی، از جمله گردشگری، مورد توجه قرار گرفته است. هدف این تحقیق، بررسی توسعه گردشگری و اثرات آن بر ابعاد مختلف کیفیت زندگی در جامعه محلی دهستان کلارآباد از توابع شهرستان تنکابن است. این تحقیق به لحاظ روش، از نوع پیمایشی مبتنی بر استفاده از پرسش نامه و شاخص های ذهنی است. جامعه آماری شامل ساکنان نواحی روستایی با حجم نمونه 220نفر است که به روش نمونه گیری طبقه ای انتخاب شده اند. به منظور تحلیل متغیرهای مورد مطالعه از روش های آماری توصیفی و استنباطی تی استیودنت و آنوا با نرم افزار اس. پی. اس. اس استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد گردشگری در مقصد مورد مطالعه در اقتصاد و معیشت جامعه محلی از اهمیت بالایی برخوردار است و به عنوان عامل پیشران مهمی بر ابعاد متفاوت کیفیت زندگی،هم چون اشتغال و درآمد و کیفیت مسکن تاثیر مثبت و بر ابعاد بهداشتی و محیطی و کیفیت سلامت تاثیر منفی داشته است.

توسعه پایدارگردشگری، فرآیندی است که با کیفیت زندگی میزبانان، تأمین تقاضای بازدیدکنندگان و بهمان نسبت با حفاظت منابع محیط طبیعی و انسانی در ارتباط است. در رویکرد توسعه پایدار گردشگری با تاکید بر نقش کلیدی نگرش ساکنان و گردشگران به منظور درک و ارزیابی مداوم عقاید، طرز فکر و تصورات آنان نسبت به توسعه گردشگری در مقصد، عمدتا از شاخص های ذهنی استفاده شده و تلاش ها در جهت بسط این نوع شاخص ها بوده است. هدف این مقاله ارزیابی توسعه گردشگری دهستان تمشکل از توابع شهرستان تنکابن در چارچوب توسعه پایدار گردشگری است. از این رو، روش تحقیق پیمایشی متکی بر استفاده از پرسشنامه از سه گروه کلیدی ساکنان محلی، گردشگران و مسئولان بخش عمومی است. نتایج تحقیق نشان می دهد فرایند توسعه گردشگری در دهستان تمشکل با تخریب منابع، نارضایتی جامعه گردشگران و نگرش منفی ساکنان محلی، از اصول و معیارهای توسعه پایدار گردشگری فاصله زیادی دارد و از الگویی ناپایدار پیروی می کند.

هدف:یکی از اجزای حقوق بشر، داشتن مسکن مناسب است. پس از هوا، غذا و پوشاک، دراختیارداشتن مسکن مناسب از اساسی ترین ضروریات برای زندگی باعزت و همراه با کرامت انسانی است و یکی از پایه های مهم استانداردهای زندگی مطلوب می باشد و مقدمه ای برای دست یابی به عدالت اجتماعی محسوب می گردد. روش:تحقیق حاضر ازنوع کاربردی- توسعه ای و روش بررسی آن، توصیفی- تحلیلی است و هدف آن، ارزیابی وضیعت بهداشت مسکن روستایی و عوامل تأثیرگذار بر آن می باشد. روستاهای جنگلی بخش بندپی شرقی از توابع شهرستان بابل جامعة آماری این تحقیق هستند که از بین 235 روستای جنگلی- کوهستانی، 36 روستا به شیوة نمونه گیری تصادفی نظام مند، به-عنوان نمونة آماری این پژوهش درنظر گرفته شده اند. داده های این تحقیق ازطریق پرسشنامه، مصاحبة نیمه عمیق و همچنین، از داده های بهداشتی مرکز بهداشت گردآوری شده اند و سپس، در چارچوب نرم افزار SPSS و Excel و آزمون-های آماری تجزیه وتحلیل گردیده اند. یافته ها:نتایج تحقیق نشان می دهد که عمده ترین چالش های بهداشتی خانه های روستایی، وجود موش ها و سایر حیوانات موزی، برخوردار نبودن از کپسول اطفای حریق، وجود خطرهای برقی، آتش سوزی و دفع غیربهداشتی زباله در منازل هستند که نیاز به توجه ضروری دارند. امنیت سقف، کف اتاق، شناز ساختمان، حفاظ پله و دیوار و پنجره ها در اولویت دوم قرار دارند. وضعیت روشنایی و نور منازل، آشپزخانه، دستشویی، حمام و محوطة حیاط و همچنین، نبود درب اضطراری در اولویت بعدی قرار دارد. عوامل اقتصادی (درآمد)، نوع شغل، تحصیلات و وضیعت مالکیت، رابطة معنی دار و مستقیمی با بهداشت مسکن دارند و همچنین، عوامل بعد خانوار، فاصله از شهر، فاصله از جاده و سن با بهداشت مسکن، رابطة معنی دار و معکوس دارند. محدودیت ها/ راهبردها: گردآوری داده ها و کمبود منابع تحقیقاتی دربارة موضوع موردمطالعه، ازجمله موانع انجام این تحقیق محسوب می شوند. راهکارهای عملی: همکاری بین سازمانی اداراتی که در امر بهبود کیفیت مسکن مؤثر هستند، ارتقای سطح توان اقتصادی خانوارهای روستایی، افزایش جلب مشارکت روستاییان و ارتقای سطح آگاهی روستاییان، ازجمله راهکاری عملیِ ارتقای سطح بهداشتی مساکن روستایی هستند. اصالت و ارزش: در این مقاله، به موضوع بهداشت مسکن در روستاهای جنگلی- کوهستانی که شرایط خاصی دارند، توجه شده است و برای مسئولان ملی و محلی اداراتِ بنیاد مسکن، بهداشت و درمان و سایر سازمان هایی که با مسائل بهداشتی روستاها به طور عام و بهداشت مسکن به طور خاص در ارتباط اند، مفید واقع می شود.

برنامه ریزی «بالا به پایین»، بخشی نگری و کم توجهی به توسعه جامع و یکپارچه روستایی از موانع اصلی توسعه پایدار روستایی به شمار می رود، که از ویژگی های بارز آن کم توجهی به مردم و مشارکت روستاییان در کارهای مربوط به خود آنهاست. تحقیق حاضر با هدف تبیین عوامل مؤثر بر میزان مشارکت روستاییان منطقه بندپی شرقی در مدیریت منابع طبیعی جنگلی انجام شد. جامعه آماری تحقیق شامل سرپرستان خانوارهای روستایی بخش جنگل نشین منطقه بود که از آن میان، بر اساس رابطه کوکران، 328 سرپرست خانوار به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. گردآوری داده ها از طریق پرسشنامه، مشاهده و مصاحبه با روستاییان و تحلیل داده ها با بهره گیری از آزمون های آماری توصیفی (فراوانی، میانگین، و درصد فراوانی) و استنباطی (همبستگی) صورت گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که مشارکت روستاییان در فعالیت های حفاظتی، احیایی و اجرایی کنونی پایین است، در حالی که ساکنان روستاهای مناطق جنگلی تمایل بسیار بالایی برای مشارکت دارند. همچنین، بررسی همبستگی بین متغیرها نشان داد که رابطه میزان مشارکت روستاییان در فعالیت های منابع طبیعی در وضعیت موجود با عوامل اجتماعی، اقتصادی و نهادی- ساختاری معنی دار است.

رفتار مسولانه زیست محیطی به عنوان یک پیش شرط ضروری و نیزیک دست آورد مهم برای توسعه گردشگری در نواحی روستایی در راستای توسعه پایدار گردشگری است. هدف این تحقیق بررسی و مطالعه رفتار مسولانه زیست محیطی گردشگران در مقاصد بیابانی و کویری و عوامل موثر بر آن است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی مبتنی بر پیمایش است. بدین منظور جهت استخراج متغیرها و شاخص های تأثیر گذار و تحلیل یافته های تحقیق از نظریه های رفتارهای زیست محیطی استفاده شد. ابزاراصلی در گردآوری داده ها پرسشنامه و مصاحبه است. داده های گردآوری شده پرسشنامه با استفاده از نرم افزار آماریSPSS پردازش و بر اساس هدف و ماهیت داده ها از آزمون های آماری تی تک نمونه ای، همبستگی پیرسن و تحلیل مسیر استفاده شد.یافته های تحقیق نشان می دهد که میزان رعایت رفتارهای زیست محیطی از سوی گردشگران در نواحی روستایی این منطقه در شرایط مطلوبی قرار دارد. و عواملی نظیر میزان آگاهی، میزان ارزش درک شده، تصویر ذهنی از مقصد از سوی گردشگران، دلبستگی مکانی ومیزان رضایتمندی از سفردر نواحی روستایی خور و بیابانک از عوامل موثر بر میزان رعایت رفتارهای زیست محیطی گردشگران بوده اند. همچنین براساس نتایج تحلیل مسیر، دلبستگی مکانی (وفاداری به مقصد)بیشترین و تصویر ذهنی گردشگران از مقصد کمترین تأثیر رابرمتغیر وابسته تحقیق دارد.

هدف از این تحقیق شناخت و تبیین وضعیت ظرفیت تحمل اجتماعی جامعه میزبان و شناسایی عوامل مؤثر بر آن در روستاهای درویش آباد و چاکسر از شهرستان محمودآباد است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی مبتنی بر پیمایش است. داده های تحقیق از طریق  پرسشنامه محقق ساخته جمع آوری شده است. جامعه آماری تحقیق کلیه سرپرستان خانوار روستاهای ساحلی درویش آباد و چاکسر در محدوده دهستان دابوی شمالی از شهرستان محمودآباد است. تعداد جامعه آماری این تحقیق 343 خانوار است و بر اساس فرمول نمونه گیری کوکران، تعداد 200 سرپرستان خانوار به عنوان حجم نمونه به روش تصادفی ساده مورد انتخاب قرار گرفته اند. داده های جمع آوری شده از طریق آزمون های آماری تی تک نمونه ای، تی مستقل و تحلیل مسیر مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج مطالعات نشان می دهد که به طورکلی ظرفیت تحمل اجتماعی جامعه میزبان نسبت به توسعه گردشگری  بالاتر از حد متوسط و میانگین عددی مفروض است. بنابراین هنوز ظرفیت تحمل اجتماعی جامعه میزبان به آستانه اشباع نرسیده است. همچنین نتایج بیانگر آن است که در بین عوامل مؤثر بر سطح ظرفیت تحمل اجتماعی جامعه میزبان، متغیرهای نگرش ساکنین نسبت به اثرات اقتصادی توسعه گردشگری دارای بیشترین تأثیر مستقیم معنادار و متغیر نگرش ساکنین نسبت به اثرات محیطی توسعه گردشگری دارای بالاترین تأثیر معکوس معنادار بر ظرفیت تحمل اجتماعی جامعه میزبان بوده اند.

شناخت و تبیین عوامل موثر بر تاب آوری مالکان کسب وکارهای گردشگری جهت مدیریت و برنامه ریزی بهینه برای تقویت ظرفیت انطباقی فعالیت ها در برابر تغییرات ناگهانی ضروری می باشد. هدف از این تحقیق شناخت و تبیین میزان تاب آوری کسب وکارهای مرتبط با بخش گردشگری در برابر بحران شیوع ویروس کووید 19 در نواحی ساحلی شهرستان بابلسر است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی مبتنی بر پیمایش می باشد.. داده های تحقیق از طریق پرسشنامه محقق ساخته جمع آوری شده است. جامعه آماری تحقیق کلیه صاحبان کسب وکارهای مختلف مرتبط با بخش گردشگری در شهر بابلسر و روستاهای ساحلی این شهرستان می باشد. با توجه به گستردگی جامعه آماری و بر اساس فرمول نمونه گیری کوکران، تعداد 200 نفر صاحبان کسب وکار مرتبط با بخش گردشگری به عنوان حجم نمونه به روش تصادفی ساده مورد انتخاب قرارگرفته اند. داده های جمع آوری شده از طریق آزمون های آماری تی تک نمونه ای، تی مستقل، رگرسیون و تحلیل مسیر مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج مطالعات نشان می دهد که به طورکلی میزان تاب آوری کسب وکارهای مرتبط با بخش گردشگری در شهر بابلسر و روستاهای ساحلی این شهرستان بالاتر از حد متوسط و میانگین عددی مفروض می باشد. همچنین نتایج بیانگر آن است در بین عوامل موثر بر میزان تاب آوری کسب وکارها در مقابل شیوع بحران کرونا، عوامل اقتصادی تأثیر مستقیم معنادار و میزان وابستگی اقتصادی به بخش گردشگری؛ تأثیر معکوس معناداری بر آن داشته است. اما تأثیر میزان حمایت دولت از کسب وکارهای مرتبط با بخش گردشگری بر سطح تاب آوری آن ها در برابر این بحران معنادار نبوده است.

زمانی که در یک محدوده زیستی، پدیده پراکنده رویی کالبدی پدیدار شود، می توان گفت که درون شهر فضاهای بلااستفاده، رها شده، ناکارآمد و فرسوده شکل می گیرد؛ از این روست که توجه و برنامه ریزی برای استفاده از این فضاها اهمیت پیدا می کند. در واقع رشد هوشمند شهری یکی از راهکارهای اساسی در پاسخ به پراکنده رویی است. بنابراین توجه به اصول توسعه میان افزا در محدوده های دارای ظرفیت شهر مانند بافت های فرسوده، مخروبه ها، اراضی بایر و بافت های ناکارآمد شهری می تواند به عنوان یکی از راهبرد های اساسی برای دستیابی به رشد هوشمند شهری کمک نماید. هدف پژوهش حاضر نیز شناسایی محدوده های با قابلیت توسعه درون زا با تأکید بر شاخص های قابل دستیابی از داده های دورسنجی شامل بخش های فرسوده و زمین های بایر در محدوده قانونی شهر اهواز است. برای این منظور پس از تهیه و استانداردسازی تصاویر ماهواره ای لندست (سنجنده ETM) و IRS (سنجنده 1D)، با استفاده از مدل های WS (تقسیم حوزه ای) و MLC (بیشترین همانندی) به طبقه بندی و استخراج بافت های مورد نظر پرداخته و سپس در GIS با ترکیب خروجی های پیشین، نقشه کلاسه بندی مناطق قابل پیشنهاد توسعه میان افزا ارائه گردیده است. نتایج تحقیق نشان داد که از مساحت 18 هزار و 650 هکتاری محدوده قانونی شهر اهواز، بیش از شش هزار و 726 هکتار (شامل مناطق شناسایی شده بایر و بافت فرسوده) قابلیت توسعه میان افزا را دارند. این مقدار 36.2درصد از مساحت شهر را شامل می شود. همچنین از کل پهنه پیشنهادی برای توسعه میان افزای اهواز، در بافت های فرسوده و اراضی بایر، بیشترین مساحت متعلق به اراضی بایر  با بیش از پنج هزار و 768 هکتار و کمترین مقادیر مربوط به قطعات بافت فرسوده با بیش از 958 هکتار، به ترتیب با 85.7 و 14.3 درصد از کل مناطق اختصاص یافته به توسعه میان افزای منطقه مورد پژوهش بوده است.

هدف از این پژوهش شناخت پیامدهای توسعه گردشگری بر بخش کشاورزی در راستای تحلیل ماهیت پیوند بین این دو بخش، در نواحی روستایی دهستان میان بند شهرستان نور می باشد. این پژوهش به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ روش انجام توصیفی و تحلیلی مبتنی بر پیمایش است. جامعه اماری این تحقیق، کلیه سرپرستان خانوار روستایی این دهستان می باشد. داده های این تحقیق از طریق پرسشنامه و مصاحبه جمع آوری گردید. با توجه به گستردگی جامعه آماری، از روش نمونه گیری کوکران تعداد 322 سرپرستان خانوار نمونه به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شده است. در تحلیل داده های این تحقیق از آزمون های آماری تک نمونه ای، تی وابسته و همبستگی استفاده شد. نتایج این تحقیق بیانگر آن است که تاثیرات توسعه گردشگری برمولفه هایی نظیر میزان تولیدات کشاورزی، اشتغال در بخش کشاورزی، ارزش افزوده و سود حاصله از تولیدات بخش کشاورزی و میزان انگیزه برای فعالیت و سرمایه گذاری در بخش کشاورزی با سطح تاثیرات مطلوب آنها تفاوت معناداری داشته است.

با توجه به آنکه نقش ساکنین محلی در تصمیم گیریهای مربوط به توسعه ی گردشگری کلیدی است. از این رو قدرت تأثیر گذار ساکنین و تبلور آن به صورت همکاری و استقبال از گردشگران، در جهت موفقیت و پایداری توسعه ی گردشگری امری ضروری است. هدف این تحقیق، شناخت میزان حمایت ساکنان روستاهای مناطق جنگلی دهستان سجادرود از توسعه ی گردشگری و تبیین عوامل موثر بر سطح حمایت است. این تحقیق به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ روش، توصیفی- تحلیلی مبتنی بر پیمایش است. داده های مربوط به هر یک از متغیرها از طریق پرسشنامه و مصاحبه، جمع آوری شده است. جامعه ی آماری این تحقیق، 1885 سرپرست خانوار می باشد و از این تعداد، 250 نفر از سرپرستان خانوارها به عنوان جامعه ی نمونه در نظرگرفته شدند. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آماری توصیفی و آزمون های آماری استنباطی از قبیل آزمون همبستگی پیرسون، کرامر و اسپیرمن و مدل رگرسیون گام به گام استفاده شد. نتایج نشان می دهد ساکنین روستاهای مناطق جنگلی در حد بالایی از توسعه ی گردشگری حمایت می کنند. در این رابطه سطح حمایت ساکنین از توسعه ی گردشگری با متغیرهای نظیر سن و نوع شغل رابطه معناداری دارد. علاوه برآن، نگرش ساکنین از اثرات و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی تاثیر مستقیم (مثبت) و معنادار و نگرش ساکنین از اثرات و پیامدهای زیست محیطی تاثیر معکوس (منفی) و معنادار برسطح حمایت نسبت به  توسعه ی گردشگری در روستاهای مناطق جنگلی داشته است. همچنین در بین مولفه ها، بیشترین تاثیر برحمایت ساکنین، مربوط به نگرش ساکنین از اثرات و پیامدهای اقتصادی بوده است.

در این پژوهش پیامدهای مطلوب و نامطلوب اجتماعی و فرهنگی ناشی از توسعه گردشگری خانه های دوم در  نواحی روستایی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. ناحیه مورد مطالعه روستاهای دهستان میر شمس الدین از بخش مرکزی شهرستان تنکابن در استان مازندران می باشد. این تحقیق به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ روش پژوهش، توصیفی و تحلیلی مبتنی بر پیمایش می باشد داده های تحقیق به لحاظ ماهیت ذهنی و عینی بوده و از طریق پرسش نامه و مصاحبه و مشاهدات میدانی جمع آوری و از طریق روش های آماری نظیر آزمون تی تک متغیره و همبستگی تجزیه و تحلیل شده است در این خصوص نتایج بررسی از اثرات و پیامدهای مثبت و منفی اجتماعی و فرهنگی توسعه گردشگری خانه های دوم نشان می دهد که توسعه گردشگری خانه های دوم سبب اثرات و پیامدهای مثبت و مطلوب نظیر افزایش سطح آگاهی و بهبود امکانات و خدمات زیربنایی در حد زیاد شده است همچنین با توجه به توسعه بی رویه، انبوه و برنامه ریزی نشده توسعه خانه های دوم، سنخیت کم ویژگی های اجتماعی و فرهنگی جامعه میزبان با صاحبان خانه های دوم و مدیریت ناکارامد سبب بروز پیامدهای منفی نظیر؛افزایش میزان ازدحام و شلوغی در روستا، میزان افزایش ناهنجاری ها در نواحی روستایی، میزان گسترش شیوه زندگی شهرنشینان در بین خانوارهای روستایی این منطقه و میزان افزایش جرم و جنایت و فعالیت های غیرقانونی، میزان افزایش تضاد و تعارض بین صاحبان خانه های دوم با جامعه میزبان، میزان تغییر در نظام ارزشی و الگوهای رفتاری در نتیجه تقلید از گردشگران خانه های دوم، افزایش مشکلات جوانان در خرید زمین و مسکن، افزایش درگیری و نزاع بر سر مالکیت زمین، مشکلات در استفاده از امکانات و خدمات برای ساکنین در فصل گردشگری و کاهش دسترسی به جاذبه های گردشگری و امکانات و فضاهای تفریحی شده است شدت پیامدهای منفی فوق براساس درک و نگرش ساکنین براساس طیف لیکرت در حد زیاد تا خیلی زیاد در نوسان و براساس آزمون t تک متغیره معنادار نیز بوده است. 

هدف این تحقیق بررسی و تحلیل نقش گردشگری در بروز تغییرات کاربری زمین در نواحی روستایی و شهری شهرستان کلاردشت می باشد. روش  انجام   این تحقیق توصیفی تحلیلی مبتنی بر پیمایش  است.  داده های این تحقیق از طریق مشاهدات میدانی، مصاحبه و تصاویر  ماهواره ای گردآوری شده است و برای تولید نقشه پوشش اراضی و آشکارسازی تغییرات، از تصاویر ماهواره ای لندست مربوط به سال های 1366، 1388، 1390و 1394 استفاده شد. فرآیند پردازش تصاویر از جمله تولید لایه های رستری از طریق  ن رم افزار Erdas 2014 صورت گرفت سپس  از طریق  نرم افزار، ArcGis 10.4 ، نقشه های موضوعی تولید شد. نتایج حاصل ار  مشاهدات میدانی، مصاحبه و تصاویر ماهواره ای نشان می دهد که  بخش زیادی  از اراضی زراعی، باغات و جنگلی ناحیه مورد مطالعه در طی سال های1366 تا 1394تغییر کاربری یافته و  تبدیل به کاربری ساخته شده نظیر کاربری خانه های دوم، کاربری خدماتی و مانند آن گردیده است که از عوامل اصلی محرک و فشار در بروز تغییرات کاربری اراضی، توسعه گردشگری کنترل نشده بوده است به طوری که توسعه گردشگری با طرح تقاضا در زمینه خرید زمین و ساخت خانه دوم به همراه بورس بازی گسترده املاک و رشد تسهیلات و خدمات مرتبط با  بخش گردشگری، در غیاب مدیریت کارآمد و ضعف های جدی در اجرای قوانین و مقررات  در ایجاد  این  تغییرات نقش اساسی داشته است.