محمدتقی دلخموش

در این مقاله یافته های یک پیمایش ملّی درمورد بازخورد جوانان ایرانی به ارزش های ازدواج، بازبینی شده است. در پیمایش 2680 مرد و زن دانش آموز و دانشجو از چهار مرکز استان (تهران، تبریز، زاهدان و سنندج) مشارکت داشتند. و "زمینه یاب ارز ش های ازدواج" (دلخموش، 1386) را که ملهم از نظریة ارزش های فرهنگی شوارتز (شوارتز و راس، 1995) است، تکمیل کردند. برای مقایسة گروه ها در پاسخ به مواد زمینه یاب از آزمون های نامتریک بهره گرفته شد. یافته ها حاکی از آن بود که مثبت ترین بازخوردها به موضوع های ازدواج، مبتنی است بر ارزش های خودپیروی و برابرنگری، و منفی ترین بازخوردها به موضوع هایی اظهار شده اند، که ارزش های محاط شدگی در ازدواج را پاس می دارند. با این وجود، نمی توان سوگیری جوانان به ارزش های خودپیرو و برابرنگر را به تمام موضوع های ازدواج تسری داد. این بدین معناست که به رغم روی آورد غیرسنتی تر جوانان به ازدواج، ارزش های خودپیرو به منزلة توجیهات مشروع رفتار زناشویی، هنوز وسیعاً مورد پذیرش قرار نگرفته اند. همچنین، تفاوت های بازخورد گروه ها به ارزش های ازدواج، بر اساس ماهیت توسعة اجتماعی اقتصادی ایران و تأثیر متفاوت آن بر ارزش های سنتی گروه ها تبیین شد.

شواهد منتشر شده در باب قابلیت اعتماد و اعتبار تصاویر ناکامی در "دفترچه راهنمای اصلی" خلاصه شده (روزنزویگ، 1978ب) و به تفصیل در کتاب "رفتار پرخاشگرانه و تصاویر ناکامی" مورد بحث قرار گرفته است (روزنزویگ، 1978الف). تا آن زمان و زان پس همچنان شواهدی معتبری در جهت تأیید اعتبار سازه و ملاکی تصاویر ناکامی در گستره وسیعی از جمعیت ها و موقعیت ها گزارش شده اند؛ از آن جمله: ارائه یافته هایی مبنی بر این که داده های هنجاری در باب جهت ها و ریخت های پرخاشگری، با الگوی تحولی سن، مطابقت دارد (روزنزویگ، 1950؛ روزنزویگ، و آدلمن، 1977؛ گریبل، 1987، 1990)، گزارش همبستگی های معنادار بین تصاویر ناکامی و دیگر سنجه های پرخاشگری، پرسشنامه های شخصیت و مقیاس های سازش یافتگی، همچون MMPI، پرسشنامه 16 عاملی شخصیت کتل، و ارزش های آلپورت ورنون (روزنزویگ، 1978ب، روزنزویگ و روزنزویگ، 1976؛ گریبل، هیولمن، 1993)، یافته هایی در تأیید ارتباط معنادار تست تصاویر با سایر تست های فرافکن، همچون تست رورشاخ (شوارتز، 1952؛ پالمر 1957)، گزارش نتایج حاصل از مقایسه مجموعه ای از تست های فرافکن، مبنی بر این که تست تصاویر ارتباط مستقیم تری با رفتار پرخاشگرانه داشته (کولمن، 1967؛ لیندزی، 1950) و توان قابل ملاحظه ای برای متمایز کردن کودکان واجد اختلال های عاطفی، بزهکار و سازش نایافته از کودکان عادی دارد (پاریک، 1960؛ دوهمن، 1959؛ روزنزویگ و روزنزویگ، 1952؛ سینک، پالول، گوپتا، 1972؛ فرریرا، کاپیتو، 2013؛ لویت و لیلی، 1955؛ لیندزی و گلدوین، 1954).

یک دهه پیش، در بررسی ساختار و محتوای ارزش های دانشجویان (دلخموش، 1384)، مواردی از انحراف از الگوی نظری (ارزش های بنیادی انسانی؛ شوارتز، 1992، 2006) مشاهده شد. مطالعه حاضر، تغییر در ساختار ارزش های دانشجویان، در نزدیک شدن به الگوی نظری را برحسب تأثیرهای علّی شرایط اجتماعی سیاسی به ویژه تأثیر فزاینده ارتباطات توده گیر در طی یک دهه گذشته را تبیین می کند. نمونه مورد مطالعه (400 دانشجو، به نسبت مساوی مرد و زن) با نسخة 40 مادّه ای «پرسشنامة تشبیهی ارزش» (شوارتز و دیگران، 2001) ارزیابی شد، و از خلال «تحلیل کوچک ترین فضا» روابط ساختار ارزشی مشخص گردید و با مقایسة آن با ساختار نمونه پیشین و ساختار الگوی اصلی، شباهت ها و تفاوت های بینِ فرهنگی بازنمایی شد: 1) ارزش پیشرفت که در مطالعه پیشین در ناحیه اصلی خود قرار نگرفته بود، در محل مورد انتظار ظاهر شد. اما، 2) یک تغییر جدید در ترتیب ارزش لذت جویی در آرایش چرخه ای ارزش ها مشاهده شد. و 3) همچون مطالعه پیشین مادّه های امنیت ملّی و نظم اجتماعی به ارزش جهان شمولی نگری منتقل شدند. پژوهش حاضر نشان داد که به رغم تأثیرپذیری ارزش های دانشجویان از فرایند نوسازی و همگرایی، گرایش به آرمانی سازی معانی پاره ای از ارزش ها، همچنان پس از یک دهه حفظ شده است.