محمد آرمند

کتاب درسی به عنوان ابزار مهم آموزش از گذشته های دور در خدمت آموزش قرار گرفته و با گسترش علوم و پیشرفتهای حاصل شده در فناوری (تکنولوژی) وضعیت کتابهای درسی هم از نظر کیفیت و هم از نظر ویژگیهای فنی و صوری بهبود یافته است. یکی از کتابهایی که با استفاده از فناوریهای جدید تدوین و منتشر شده کتاب کاربرد روان شناسی در زندگی جدید است که میتوان آن را نمونه ای از کتابهای درسی مطلوب به شمار آورد. استفاده از نظر متخصصان مختلف در تدوین، طراحی و انتشار، اظهار نظر دهها متخصص درباره کیفیت آن، داشتن ساختار منطقی، روان و سلیس بودن مطالب، استفاده از طرحها و تصاویر زیبا و رنگی، و جذاب بودن مطالب از ویژگیهای مهم این کتاب است. علاوه بر اینها استفاده از حروف مناسب، صفحه پردازی زیبا، ذکر اهداف یادگیری، بهکارگیری جداول و نمودار، آوردن نکات عملی و کاربردی درباره برخی مباحث، موجب افزایش کیفیت کتاب شده است. این کتاب میتواند به الگو و نمونه یک کتاب درسی مطلوب مورد استفاده مؤلفان و ناشران قرار گیرد.

هدف پژوهش حاضر تبیین معیارهای تالیف و تدوین کتابهای درسی رشته های علوم تربیتی و روان شناسی از نظر محتوایی است. روش این پژوهش توصیفی ـ پیمایشی است و جامعه آماری آن صاحب نظران برنامه درسی و مؤلفان کتابهای درسیاند که با آنان به طور نیمه سازمانیافته مصاحبه شده است؛ بخش دیگر این جامعه، دانشجویان کارشناسی ارشد رشته های علوم تربیتی، مشاوره و روان شناسی و دانشجویان سال آخر کارشناسی این رشتـه ها در دانشگـاه اصفهـان (سال تحصیلی 1386ـ1387) هستند که به سؤالات پرسش نامه پاسخ داده اند. برای مصاحبه با متخصصان و مؤلفان از روش نمونه گیری هدفمند و برای انتخاب دانشجویان از روش نمونه گیری طبقه ای نسبتی متناسب با حجم استفاده شده است. روش کمی و کیفی، دو روش بهکار گرفته شده برای جمع آوری اطلاعات است. در بخش کیفی از مصاحبه نیمه سازمانیافته و در بخش کمی از پرسش نامه محقق ساخته شامل سؤالات بسته پاسخ با مقیاس سبک لیکرت و سؤالات چند گزینه ای استفاده شده است. به منظور برآورد روایی سؤالات پرسش نامه و مصاحبه، روایی محتوایی و برای برآورد پایایی سؤالات به سبک لیکرت، روش آلفای کرونباخ بهکار گرفته شده است. پایایی پرسش نامه 82/0 برآورد شده است. به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از مصاحبه از روش مقوله بندی و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از پرسش نامه از آمار توصیفی و استنباطی و در نرم افزار SPSS (نسخه 15) استفاده شده است.نتایج حاصل از مصاحبه نشان میدهد توجه به دانش قبلی، به روز بودن (از نظر علمی)، مستند بودن، کاربردی بودن محتوای انتخاب شده، مغایرت نداشتن با ارزشـها، مبانی فرهنگی و نیازهای جامعه از جمله مواردی است که مصاحبه شوندگان در بخش محتوایی به آنها اشاره کرده اند. نتایج پرسش نامه نشان داد که از نظر دانشجویان باید به ویژگیهای محتوایی کتابهای درسی مطلوب بیش از حد متوسط (5/3 از 5) توجه داشت.

نگارش به طور اعم و نگارش متون درسی و آموزشی به طور اخص مهارتی پیچیده است و در فرایند آن نویسنده باید به عوامل گوناگون توجه نموده و با استفاده از شیوه ها و فنون مختلف بر کیفیت نگارش خود بیفزاید . لازم به توضیح نیست که عوامل متعددی در کیفیت نگارش متون درسی موثر است که در این مقاله سعی شده مهمترین عوامل مؤثر به طور اجمالی معرفی شوند . فرایند نگارش متون درسی دارای سه مرحله قبل از تدوین ، تدوین و بعد از تدوین است که در این مقاله عمدتاَ مرحله دوم مورد نظر می باشد .

آموزش وپرورش تطبیقی از مباحث مهم در علوم تربیتی است، دستاوردهای آموزش وپرورش تطبیقی در اصلاح نظام های آموزشی کاربرد بسیاری دارد، بدین منظور این موضوع در اغلب کشورها موردتوجه است در زبان فارسی کتاب های متعددی دراین باره نوشته شده که یکی از این کتاب ها، آموزش وپرورش مقایسه ای تألیف شراره حسینی است که می تواند یکی از منابع درس آموزش وپرورش تطبیقی مورداستفاده قرار گیرد؛ و در این مقاله موردنقد قرارگرفته است. از ویژگی های مثبت این کتاب از نظر فنی حروف مناسب و خوانا و صفحه آرایی خوب طرح جلد مناسب و قطع مناسب می باشد. ازنظر محتوایی نیز سلیس و روان بودن مطالب و هماهنگی عنوان ها و مطالب و بیان مطالب به صورت مختصر و مفید، از ویژگی های مثبت کتاب است. کاستی های کتاب قدیمی بودن مطالب و عدم استفاده از منابع جدید و دست اول، نقل و قول مطالب از سایر کتاب ها، بدون تحلیل و بررسی و آوردن برخی مطالب غیر مرتبط با آموزش وپرورش تطبیقی می باشد. همین طور عدم استفاده از تصویر و جدول و نمودار از نارسایی های دیگر کتاب است در پایان مقاله پیشنهادهای کاربردی ارائه شده با استفاده از آن ها می توان کیفیت کتاب را بهبود بخشید.

هدف پژوهش حاضر نقد و ارزیابی کتابهای درسی پرکاربرد دانشگاهی رشته ارتباطات براساس معیارهای مطلوب کتابهای درسی این رشته ازجمله معیارهای شکلی (ظاهری و ساختاری) و معیارهای محتوایی (نگارشی و محتوایی) است. معیارهایی که براساس نظر استادان و متخصصان علوم ارتباطات تهیه و تدوین گردید. پژوهش از نوع نتایج کاربردی و از نظر شیوه اجرا کیفی، کمّی و توصیفی و جمع آوری اطلاعات در آن به شیوه کتابخانه ای بوده و در آن از ابزار پرسشنامه و تحلیل محتوا استفاده شد. جامعه آماری، منابع درسی پرکاربرد معرفی شده از سوی استادان و متخصصان علوم ارتباطات برای سرفصلهای دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد این رشته بود که به صورت پرسشنامه حاوی سه سؤال باز انجام گردید. براساس نتایج حاصل 3 منبع پرکاربرد تألیفی مشخص گردید. جامعه آماری استادان و متخصصان علوم ارتباطات نیز به صورت هدفمند و کسانی که در دسترس بودند از میان اعضاء هیئت علمی دانشگاههای تهران، علامه طباطبایی، سوره، صداوسیما، دانشگاه آزاد اسلامی واحدهای تهران مرکز، علوم تحقیقات، تهران غرب و تهران شرق انتخاب شدند. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد از لحاظ معیارهای شکلی هیچ کدام از سه کتاب «ارتباطات انسانی 1و2»، «مبانی ارتباطات جمعی» و «جامعه شناسی ارتباطات اصول و مبانی» نتوانستند 70 درصد از امتیاز معیارهای شکلی را کسب کنند. با این حال کتاب «جامعه شناسی ارتباطات اصول و مبانی» با امتیاز 77 از 94،5 در مجموع از دو کتاب دیگر شرایط مطلوب تری دارد. از لحاظ معیارهای محتوایی هیچ کدام از سه کتاب مذکور نتوانستند 70 درصد از امتیاز این بعد از معیارهای محتوایی را کسب کنند. با این حال کتاب «جامعه شناسی ارتباطات اصول و مبانی» با امتیاز 74 از 80،5 در مجموع از دو کتاب دیگر شرایط مطلوب تری دارد. در جمع بندی نهایی کتاب جامعه شناسی ارتباطات اصول و مبانی در مجموع با امتیاز 151 در مقایسه با 70 درصد امتیاز کل معیارهای شکلی و محتوایی یعنی امتیاز 175 از دو کتاب دیگر در شرایط مطلوب تری قرار دارد.

هدف اصلی پژوهش حاضر، یافتن پاسخ این پرسش است که در محتوای کتاب های منتخب دروس معارف اسلامی دانشگاه ها تا چه اندازه به موضوع مهدویت و انتظار توجه شده است. با بررسی مبانی نظری و پیشینه پژوهشی، روش توصیفی (غیر آزمایشی) با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا برگزیده شد. محتوای کتاب های منتخب دروس معارف اسلامی دانشگاه ها به عنوان نمونه پژوهش با استفاده از سازه تعیین شده در شش گویه تحلیل می شوند. عمده ترین نتایج پژوهش بیان گر آن است که در مجموع 99بار به گویه های مؤلفه مهدویت و انتظار توجه شده که میزان آن در کتاب های معارف اسلامی 2 و 1 به ترتیب 98 و 2بار است، اما در کتاب های انقلاب اسلامی، اخلاق اسلامی و تاریخ اسلام، هیچ فراوانی مشاهده نشد. با توجه به فرض یکسان بودن فراوانی گویه های درون یک مؤلفه از آزمون مجذور K استفاده شده است که نتایج محاسبه نشان می دهد بین فراوانی مشاهده شده و فراوانی مورد انتظار در توجه متوازن به مؤلفه ها تفاوت معناداری وجود دارد؛ بدین صورت که گویه ویژگی نایبان امام زمان(عج) و شرایط حکومت اسلامی در عصر غیبت ۴۱ درصد اهمیت و آثار ظهور حضرت مهدی(عج) ۲۲درصد، مباحث مربوط به آشنایی و ضرورت انتظار امام زمان(عج) ۱۳ درصد، ویژگی های حضرت مهدی(عج) ۱۱درصد، احادیث و روایت های نقل شده از امامان(علیهم السلام) و بزرگان دین ۸ درصد و زندگی نامه امام زمان(عج) ۴.۴ درصد فراوانی را به خود اختصاص داده اند. در بین کتاب های مورد بررسی، کتاب بینش اسلامی 2 با 98 مورد فراوانی، بیشترین میزان توجه، و سایر کتاب های منتخب بدون هیچ فراوانی، کمترین میزان توجه را به مفاهیم مرتبط با مهدویت داشته اند.