محمدرضا رسولی

تبلیغات بازرگانی بسیاری از ملاحظات اجتماعی و فرهنگی را در جامعه گسترش می دهد. از سوی دیگر، تبلیغات به بازتاب ارزش های فرهنگی و اجتماعی در روابط و زندگی روزمره در جامعه می پردازد، از این رو، تبلیغات بازرگانی ارتباط عمیقی با حقوق فردی و اجتماعی پیدا می کند و دولت ها را بر آن می دارد تا با وضع قوانین و مقررات خاص برای حفظ حقوق شهروندان، محدودیت هایی را بر پخش و انتشار آگهی ها اعمال کنند. این محدودیت ها منشاء ملاحظاتی است که عمدتاً به حفظ نظم اجتماعی و موازین اخلاقی، رعایت حریم خصوصی و حمایت از حقوق اقلیت ها، گروه های قومی و نژادی و طبیعت باز می گردد و معمولاً در کشورهای مختلف، بسته به نظام حقوقی سیاسی حاکم در جامعه از یکدیگر متفاوت است. مقاله حاضر به مقایسه و تطبیق قوانین و مقررات تبلیغات تجاری در بین چهار کشور ایران، انگلستان، چین و ارمنستان می پردازد. این پژوهش در پنج محور موضوعی کودکان و نوجوانان، زنان و جنسیت، هویت فرهنگی، رقابت سالم اقتصادی و سلامتی و بهداشت، قوانین تبلیغات را  مقایسه کرده است.

هدف این پژوهش تشخیص تأثیر سرمایه های فرهنگی و اجتماعی بر استقرار مدیریت دانش در دانشگاه آزاداسلامی شهر تهران و ارائه الگوی مطلوب برای آن می باشد. روش پژوهش از نظر هدف کاربردی، باروش توصیفی-پیمایشی است. جامعه آماری آن کلیه مدیران و کارکنان دانشگاه آزاد شهر تهران بودند که از بین آنها، تعداد 384 نفر از براساس فرمول کوکران و با استفاده از روش تصادفی طبقه ای، به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات، سه پرسش نامه سرمایه فرهنگی، سرمایه اجتماعی و پرسش نامه استقرار مدیریت دانش بوده است. روایی پرسش نامه با تأیید خبرگان و پایایی آن با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ برای سرمایه فرهنگی 0/87، سرمایه اجتماعی 0/89 و برای پرسش نامه استقرار مدیریت دانش 0/90 محاسبه شد. داده های آماری نیز با استفاده از رگرسیون و تحیل عاملی تأییدی، بر اساس مدل مفهومی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بین مؤلفه های سرمایه اجتماعی و سرمایه فرهنگی با استقرار مدیریت دانش در دانشگاه آزاد اسلامی رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد و همچنین این دو نوع سرمایه، بر تمامی ابعاد استقرار مدیریت دانش در دانشگاه آزاد اسلامی تهران تأثیرگذار بودند.

رسانه، یکی از ابزارهای قدرتمند توسعه محسوب می شود و مدیریت رسانه، نیل به این هدف را محقق می سازد. در این تحقیق، الگوی شاخص های توانمندی و مهارت های مدیران رسانه ای و اثربخشی آن در پیشبرد اهداف کلان افق 1404 مورد مطالعه قرار گرفته است. این تحقیق کاربردی و از نظر روش تحقیق، کیفی با رویکرد داده بنیاد است. جامعه آماری این تحقیق، مدیران و خبرگان حوزه رسانه هستند که با روش گلوله برفی و هدفمند انتخاب شده اند. مصاحبه با مشارکت کنندگان، تا رسیدن به حد اشباع نظری ادامه داشت و این مهم، در 12 مصاحبه حاصل شده است. برای تجزیه و تحلیل داده های تحقیق از سه مرحله کدگذاری (باز، محوری و گزینشی) و نرم افزار قدرتمند MAXQDA 2018 استفاده شده است. نتایج تحقیق، نشان داده است که توانمندی مدیران رسانه، شامل چهار دسته توانمندی های سطح کلان، سطح خرد، سطح سازمانی و سطح فردی است که دو عامل، شامل پیشران های درونی و پیشران های بیرونی، زمینه ساز تحقق و  پیشبرد اهداف کلان 1404، در حوزه رسانه هستند. همچنین، نتایج تحقیق نشان داده که توانمندی و مهارت های مدیران رسانه ای و اثربخشی آن، در پیشبرد اهداف کلان افق 1404، پیامدهایی چون بهبود عملکرد، نیل به اهداف کلان، توسعه پایدار، افزایش مخاطب برای تولیدات رسانه داخلی، رشد کمی و کیفی، رشد فکری و بالندگی، افزایش آگاهی عموم مردم، بهبود روابط سیاسی، تعالی سازمانی و توانمندی منابع انسانی برای صنعت رسانه به همراه دارد.

امروزه توسعه زیرساختهای اطلاعاتی و ارتباطی سبب شده است که استفاده از توانمندی های خارج از سازمان به عنوان یکی از نقاط قوت شرکتها در بازار رقابتی باشد. از سوی دیگر، این امر سبب بروز مشکلاتی در زمینه شفاف نبودن مالکیت معنوی دانش دریافتی از خارج سازمان گردیده است. بنابراین در این پژوهش، مدلی جهت بررسی مالکیت معنوی طرح های نوآورانه با توجه به عوامل موثر بر تعیین نوع آن ارائه شده است. هدف اصلی این مدل، ارائه یک بستر مناسب تصمیم گیری جهت بهره مندی سازمان ها و افراد خارج از سازمان از نتایج فرآیند نوآوری باز می باشد. در واقع به کمک این مدل و پس از تعیین عوامل موثر بر تعیین نوع مدل مالکیت معنوی، مناسب ترین مدل به سازمان ها پیشنهاد می گردد. از همین رو، در این پژوهش به کمک مصاحبه با خبرگان و با استفاده از فرآیند تحلیل تم، 6 نوع مدل مالکیت معنوی به همراه 11عامل تاثیرگذار بر آن استخراج گردید. نتایج نشان داد مطرح بودن برند سازمان، بسته بودن فضای نوآوری، بالا بودن میزان مشارکت شرکت کنندگان و پایین بودن میزان پختگی دانش دریافتی از جمله عواملی است که سازمان را قادر می سازد تا مالکیت معنوی دانش دریافتی را برعهده بگیرد. همچنین، کاهش قابل توجه هزینه های سازمان، پایین بودن دوره عمر محصول و پایین بودن میزان پیچیدگی اجرای ایده توانایی سازمان را در برعهده گرفتن مالکیت معنوی دانش دریافتی کاهش می دهد.

مناسک راهپیمایی اربعین یکی از بزرگترین گردهمایی های مذهبی جهان است که سالانه میلیون ها نفر با ملیت های مختلف و از گروه های اجتماعی متفاوت در آن مشارکت دارند. این راهپیمایی از نظر جریان ارتباطی، رسانه ای و آیینی برای پژوهشگران حوزه دین و ارتباطات حائز اهمیت است. هدف از انجام این پژوهش شناسایی ابعاد ارتباطی راهپیمایی اربعین بوده و تلاش شده با بهره مندی از روش کیفی، نظریه مبنایی و انجام مصاحبه عمیق با متخصصان، طی فرآیندهای مختلف کدگذاری با نرم افزار مکس کیودا، مولفه های حوزه پژوهش استخراج شود. یافته های پژوهش نشان داد؛ ارتباطات در راهپیمایی دارای " ابعاد درونی و بیرونی" می باشد. "ارتباطات سنتی" که بیشتر به صورت میان فردی و بر اساس عقاید شکل گرفته وجه غالب ارتباطات در این راهپیمایی است. بعد بیرونی ارتباطات، دارای جنبه های متعدد "ارتباطات جمعی" است که خود به دو دسته از "ارتباطات رسمی" و "ارتباطات غیررسمی" تقسیم می شود. در ارتباطات رسمی، مانند گزارش های خبری رادیو، تلویزیون و مطبوعات از ابعاد مختلف راهپیمایی، معمولا تلاش شده بعد دینی و همبستگی مردمی راهپیمایی برجسته و تبلیغ شود. فضای راهپیمایی اربعین مملو از گفتگوهاست. "ارتباط کلامی" موجود فراتر از یک ارتباط ساده و ارتباطات در راهپیمایی اربعین دارای لایه ها و دوره های متعدد است. در این راستا مدل ارتباطی راهپیمایی اربعین مدل مراوده ای-تعاملی شناخته شده است.

رسانه های اجتماعی، ماهیتی جهانی دارند، از این باب در مطالعه حاضر، آن ها در چارچوب نظریه های جهانی شدن مورد تحلیل قرارگرفته اند. دو رویکرد کلی درمورد جهانی شدن وجود دارد. یک رویکرد معتقد به هم گونی کامل جهان است و رویکردی دیگر معتقد به چنین شدت و کیفیتی نیست. هدف تحقیق روشن ساختن این مهم است که در آینده، رسانه های اجتماعی در راستای کدام یک از این دو رویکرد در رابطه با هویت های قومی ایرانی تأثیرگذارتر هستند. روش تحقیق، دلفی است و در راستای این روش،  با استفاده از نمونه گیری هدفمند، 13 نفر از استادان رشته های جامعه شناسی، علوم ارتباطات اجتماعی و مردم شناسی در نمونه پژوهش قرار گرفته اند. از اعضای نمونه، مصاحبه حضوری صورت گرفته و در دو مرحله جداگانه، ازطریق ابزار پرسش نامه آراء و دیدگاه های آن ها جمع آوری شده است. نتایج پژوهش گویای آن است که در آینده، هویت های قومی ایرانی، تداوم می یابد و حتی از امکانات رسانه های اجتماعی برای طرح خود در سطح جهانی، استفاده خواهند کرد. رسانه های اجتماعی، سبب هم زیستی فرهنگی اقوام ایرانی با دیگری جهانی خواهند شد؛ درحالی که در ایجاد هویت های قومی جدایی طلب از دولت-ملت به دلیل عوامل سیاسی، اقتصادی و...  نقش چندانی نخواهند داشت؛ بنابراین برای انسجام ملی، ضروری است که سیاست فرهنگی وحدت در کثرت اتخاذ شود. انگیزه اقوام از تولید محتوای قومی در رسانه های اجتماعی، تا حدی به علت مقاومت در برابر فرهنگ جهانی است؛ اما این امر، مطلق نیست و آن ها با انگیزه لذت جویی هم از این رسانه ها استفاده خواهند کرد.

رسانه ملی به عنوان یکی از مهم ترین مؤلفه های قدرت نرم جمهوری اسلامی، نقش حیاتی در افزایش مشارکت، انسجام، اعتماد، وفاداری ملی در طول چهار دهه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون داشته است، از همین رو برای جلب و حفظ اعتماد اجتماعی مخاطبان و ارتقای سرمایه اجتماعی خود ضرورت دارد ساختار سازمان خبری خود را با توجه به آرایش رسانه ای جدید بازنگری نماید و ساختار خود را متناسب با وضعیت نوظهور در چرخه اطلاع رسانی در سپهر رقابتی در منظومه رسانه ای تغییر دهد تا بتواند پاسخگوی نیاز خبری مخاطبانش باشد. نظر به اهمیت این موضوع، در این پژوهش ضمن بررسی مؤلفه های مهم و مورد نیاز ساختار سازمانی بخش های خبری صدا و سیما، به بازشناسی ساختار خبری سازمان در برابر این جنگ رسانه ای پرداخته شده است. این تحقیق به شیوه کیفی، ابزار گردآوری داده ها؛ مصاحبه نیمه ساختاریافته و به روش نمونه گیری غیر احتمالی و هدفمند 12 نفر از خبرگان حوزه خبر را انتخاب و درنهایت براساس تجزیه وتحلیل کیفی داده ها از طریق کدگذاری؛ 81 گویه و 21 مفهوم و 8 شاخص استخراج گردید. نتایج تحقیق به سیاستگذارن حوزه خبر پیشنهاد می کند که مؤلفه های «مدیریت یکپارچه، مهارت افزایی، قطبیت رسانه ای، قدرت نرم رسانه ای، همگرایی رسانه، ادغام ساختاری، اتاق خبر حرفه ای، مقابله با اخبار جعلی، برون سپاری و درآمد پایدار» در طراحی ساختار سازمان خبری برای آرایش جدید رسانه ای مورد توجه قرار گیرد.

مقدمه و هدف پژوهش : شبکه ها در جامعه شبکه ای ابزار مناسبی برای فعالیت های مختلف هستند. فرآیندهای دگرگونی اجتماعی که در جامعه شبکه ای آرمانی خلاصه شده اند، جنبه دیگری که باید مورد توجه قرارگیرد این است که فرهنگ ما برخاسته از اسلام و ارزش مدار است و در این فرهنگ ارتباطات نمی تواند خنثی باشد و برای دستگاه های فرهنگی و ارتباطی همچون صداو سیما، رسالتی متصور و مفروض است و هدفمندی و ارزش مداری باید در آن مشهود و ملموس باشد. لذا پژوهش حاضر با توجه به ریزش مخاطب و گرایش به بهره گیری از شبکه های مجازی و کانال های ماهواره ای به بررسی پرداخته است. روش پژوهش: روش موجود در این پژوهش، روش کمی و کیفی (آمیخته) می باشد که در بخش کیفی، طی مصاحبه با 10نفر از خبرگان و استادان حوزه ارتباطات و فرهنگ، از پرسشنامه محقق ساخته، براساس جامعه آماری به 200 نفر توزیع و استنتاج داده ها از 148 نمونه و با بهره گیری از روش آینده پژوهی داده ها با رویکرد نظریه زمینه مبنا، نتایج، استخراج شده است. یافته ها: نتایج حاکی از این است که میزان مطابقت برنامه ریزی فرهنگی صدا و سیما با ویژگی های جامعه شبکه ای در حد مطلوبی نیست ،در بین مخاطبان صدا و سیما مشارکت اجتماعی وجود ندارد و ترجیح بر این است که رسانه ها بصورت خصوصی اداره شوند تا هم کارکرد تبلیغی رسانه ها بهبود یابد و هم از میراث فرهنگی و هنجارها و بایدها و نبایدهای اجتماعی کشور حمایت شود. رسانه ملی با شناخت درست نیازهای مخاطبان، توجه به فرهنگ های محلّی مناطق گوناگون کشور و انتقال اخبار به همراه تجزیه و تحلیل درست آن در مخاطب ایجاد انگیزه نمایند و از این روش، میزان مشارکت اجتماعی مخاطبان را بالا ببرند. پس در چنین وضعیتی باید اقدام به استفاده از مدیران مجرب و تحصیلکرده جهت فرهنگ سازی در کنار شبکه های اجتماعی نموده وابزارها و جذابیت های رسانه ها توسط برنامه ریزان فرهنگی مورد استفاده قرار گیرد. همچنین آگاه سازی مخاطبان صدا و سیما از طریق رایانه، آشنایی با آزادی های سیاسی و ... در این راستا کمک حال صداوسیما خواهد بود تا بتواند آگاهی های فرهنگی مخاطبان را ارتقا ببخشد. نتیجه گیری: طبق نتایج بدست آمده از نرم افزار آموس مشخص شد که مدل طراحی شده در این پژوهش از برازش مناسبی برخوردار است و سازه های پرسشنامه آن نیز به خوبی می توانند متغیرهای مربوطه را تبیین و نشان دهند. همچنین با توجه به ضرایب رگرسیونی مشخص شد که متغیر شرایط مداخله گر یعنی عوامل فردی و ساختاری بر راهبردها تاثیر مثبتی داشته اند. همچنین راهبردها تاثیر مثبتی بر پیامدهای اجتماعی، پیامدهای سازمانی و پیامدهای فردی دارند. همچنین مقوله محوری یعنی برنامه ریزی فرهنگی در صدا و سیما مبتنی بر جامعه شبکه ای بر راهبردها تاثیر مثبتی می گذارد و بسترهای فردی و سازمانی نیز بر برنامه ریزی فرهنگی در صدا و سیما مبتنی بر جامعه شبکه ای تاثیرگذاری مثبت و مستقیمی دارند. علاوه بر این مشخص شد که مقوله علی یعنی عوامل درون سازمانی بر برنامه ریزی فرهنگی در صدا و سیما مبتنی بر جامعه شبکه ای تاثیر مثبتی دارند.

مقدمه: با توجه به پیچیدگی خدمات در نظام سلامت که مستلزم تعامل افراد و سازمان های مختلف می باشد، ضعف در مدل های حکمرانی شبکه ای منجر به بروز تعارضات مختلف مانند تعارضات مالی، غیر شفاف بودن چارچوب های پاسخگویی در قبال خطاهای پزشکی و مشکل در هماهنگی های بین تیمی می گردد. هدف پژوهش حاضر، بررسی عملی فاکتورهای اساسی مؤثر بر طراحی مدل حکمرانی شبکه ای مطلوب در نظام سلامت به صورت هم زمان است. روش ها: پژوهش حاضر از نوع پژوهش های کمی و از منظر نتیجه یک پژوهش همبستگی بود. در پژوهش حاضر، با بررسی متون، متغیرهای مؤثر بر حوزه های حکمرانی شبکه شناخته شدند. بر اساس فرضیات در نظر گرفته شده مدل ساختاری مورد نظر توسعه داده شد. داده های پژوهش حاضر با استفاده از پرسش نامه ی استاندارد از دو شبکه ی همکاری در زمینه ی آزمایشگاه های تشخیص طبی و یک شبکه تأمین تجهیزات پزشکی با مجموع 194 سازمان عضو شبکه های مذکور در مجموع به تعداد 98 پرسش نامه جمع آوری شد. جهت آزمون فرضیات پژوهش از مدل سازی معادلات ساختاری روش حداقل مربعات جزئی و از نرم افزار اسمارت پی ال اس 2 استفاده شد. یافته ها: فاکتورهای رفتار فرصت طلبانه، اعتماد، تعهد، اشتراک گذاری اطلاعات، اشتراک گذاری دانش به عنوان فاکتورهای کلیدی تأثیرگذار بر مدل حکمرانی و همچنین، همکاری و هماهنگی جهت ارزیابی حکمرانی شبکه ای در مدل ساختاری پژوهش مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج نشان داد که تعهد و اشتراک گذاری اطلاعات دارای بیشترین تأثیر مستقیم بر حکمرانی شبکه هستند. همچنین، رفتار فرصت طلبانه دارای تأثیر منفی و شدیدی بر اعتماد در شبکه بوده که از این طریق بر حکمرانی شبکه تأثیرگذار بوده است. نتیجه گیری: جهت طراحی مدل حکمرانی شبکه ای مطلوب در نظام سلامت باید به اعتماد و تعهد توجه ویژه ای گردد. همچنین، این متغیرها می توانند با بهبود اشتراک گذاری اطلاعات بر حکمرانی شبکه تأثیر بگذارند. علاوه بر در نظر گرفتن فاکتورهای یاد شده، مدل حکمرانی باید به گونه ای طراحی گردد تا از رفتار فرصت طلبانه ی اعضا جلوگیری نماید.

از زمانی که جرائم تنها به صورت رو در رو و عیان رخ می دادند و در صورت نیاز به ارتباطات میان مجرمان تنها باید از راه های سنتی و قابل پیش بینی اقدام می کردند، مدت زمان زیادی نگذشته است. امروزه ارتباطات اینترنتی، علی الخصوص وب سیاه که قابل دسترسی برای کاربران عادی نیست این ارتباطات را ساده کرده است. این تحقیق با هدف واکاوی وب سیاه در فضای مجازی ایران صورت گرفته است. ازنظر دسته بندی تحقیقات برحسب هدف یک تحقیق کاربردی می باشد، ازنظر نحوه گردآوری داده ها توصیفی- غیرآزمایشی است و در میان انواع روش های تحقیق توصیفی در زمره مطالعه موردی قرار گرفته است. جامعه آماری تحقیق برای پرسشنامه تعداد 10 نفر از خبرگان برای پرسشنامه ها را شامل شده است که پرسش نامه خبرگان در میان آن ها پخش شد. بر اساس مطالعات صورت گرفته معیارهای اصلی تحقیق شامل دانش، محیط، مردم، فرایند، تجهیزات و زیرساخت ها و مدیریت می باشد. تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از رویکرد ANP-DEMATEL صورت گرفته است. بر اساس نتایج تحقیق اثبات شد، معیار " کلاه برداری" با وزن نهائی 0.514 در اولویت اول میان معیارها و تأثیرپذیرترین معیار، زیرمعیار "وجود بازارهای مواد مخدر رمزگذاری شده" با وزن نهائی 0.1011 در اولویت اول میان زیرمعیارها و "مواد مخدر" بیشترین تأثیرگذاری و تعامل را در میان معیارها داشته است.

در سال های اخیر بخش های خبری رسانه ملی، متأثر از شرایط پویایی رسانه ای به دلیل وجود رسانه های غیر همسو و  کاربرمحور، فضای مجازی و شکل گیری جامعه پلتفرمی است. این رسانه برای آنکه همچنان بتواند در سبد مصرف رسانه ای مخاطبانش باقی بماند، ناگزیر است ساختار خبری خود را با توجه به آرایش رسانه ای جدید بازنگری کند. هدف اصلی این پژوهش، بررسی مؤلفه های مهم و مورد نیاز ساختار سازمان خبر صداوسیما و ارائه الگوی مطلوب ساختار سازمان خبر با توجه به آرایش جدید رسانه ای است. این پژوهش با روش تحقیق کیفی و استفاده از ابزار مصاحبه نیمه ساختاریافته انجام شده پس از مصاحبه با 12 نفر از خبرگان حوزه خبر به شیوه هدفمند و تحلیل محتوا آن ها 81 کد و 21 مفهوم و 8 مقوله اصلی شامل راهبرد فناوری منابع مالی و انسانی، میزان رسمیت، تمرکز، پیچیدگی افقی و عمودی به عنوان مهم ترین زیرمؤلفه های ساختار سازمانی استخراج شد. سپس این مفاهیم به انضمام 15 مفهوم برآمده از مطالعات اسنادی به 36 گویه پرسشنامه برای انجام مراحل دلفی بین 25 نفر از پنل خبرگان تخصیص یافت. نتایج حاصل از سه مرحله دلفی، استخراج 28 گویه با میانگین بالاتر از 70درصد بود که با آزمون های علامت و ویلکاکسون مورد ارزیابی قرار گرفت. <مرجعیت خبری، همگرایی و هم افزایی رسانه ای، ساختار چابک و منعطف، اتاق خبر حرفه ای و تخصصی، راهبرد بازدارنده و تهاجمی و منابع مالی پایدار> از جمله نتایج این پژوهش است که در الگوی مطلوب ساختار سازمان خبر صداوسیمای ج.ا.ایران در فضای کنونی رسانه ای پیشنهاد شده است.

آگاهی بخشی زیست محیطی، ازجمله موضوعات موردتوجه محققان در سال های اخیر بوده است. در کشور ایران، با وجود شاخص های زیست محیطی نامناسب، افزایش آگاهی مردم و تقویت حس طبیعت دوستی می تواند در کاهش آسیب ها مؤثر باشد. یکی از این منابع آگاهی بخش، رسانه ها هستند و در این میان، تلویزیون می تواند نقشی مؤثر داشته باشد. از این رو، هدف پژوهش، بررسی تأثیر برنامه های تلویزیون بر افزایش آگاهی زیست محیطی شهروندان تهرانی است. این پژوهش، پیمایشی است و جامعه آماری آن را شهروندان 18 سال به بالای مناطق 22گانه شهر تهران تشکیل می دهند. حجم نمونه براساس فرمول کوکران 384 نفر است که به روش نمونه گیری خوشه ای دو مرحله ای انجام شده و از نرم افزار SPSS برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است. پایایی پرسشنامه با استفاده از «ضریب آلفای کرونباخ» بررسی و برابر 83/0 تعیین شد. برای تحلیل داده ها از آزمون های آماری همبستگی، T، لون و کروسکال والیس استفاده شد. براساس یافته ها، 5/61 درصد پاسخگویان، از تلویزیون، درخصوص محیط زیست کسب آگاهی می کنند و بیشترین شمار مخاطبان، مربوط به مخاطبان شبکه سه با 6/82 درصد است. همچنین در بررسی رابطه تماشای برنامه های تلویزیون و کسب آگاهی در ابعاد اطلاع رسانی و دانش زیست محیطی، مقدار ضریب همبستگی به ترتیب 382/0 و 374/0 بود که وجود رابطه معنادار تأیید شد. در مجموع، هر دو بُعد، تأثیر رسانه بر افزایش آگاهی را تبیین می کند، اما برای اثربخشی بیشتر، این انتظار وجود دارد که در رسانه ملی- به ویژه حوزه سیما- با رویکرد تقویت دانش زیست محیطی، برای تولید برنامه با موضوع محیط زیست در شبکه های پرمخاطب، سیاستگذاری های لازم صورت گیرد.