محمدباقر ملکیان

In his article, the author intends to examine the issue that God of religion (theistic God) is identical with God of philosophy (deistic God, the Necessary Essence). Perhaps, in the past, this identity between God of religion and the Necessary Essence of philosophy "Wajib al-Wujud" seemed self-evident, and thus, in the philosophical works of Muslims, after the term "Wajib al-Wujud" and the like, they used the expression "Ta'ala" (Almighty) and the like, and no one questioned this usage. This means that everyone has accepted that the philosophical term "Wajib al-Wujud" refers to the same God of religion, and it was taken for granted that the study whether God of religion was identical with "Wajib al-Wujud" was regarded unnecessary. Today, however, viewing the translation of works of Western thinkers who insist to separate of discussions about God of religions from those of "Wajib al-Wujud" in philosophy, this issue demands an examination. One cannot make use of the philosophical achievements on "Wajib al-Wujud" in order to prove the theological issues, and thus important religious beliefs will be left without philosophical and rational support, unless one demonstrates the identity of God of religion with "Wajib al-Wujud". The most important part of this article is to examine the attributes and acts that are attributed to God in religious texts; although, it may be regarded as an evidence for the difference between God and Wajib al-Wujud" in philosophy. The method adopted in this article is library reference, and the issue is investigated by referring to reliable philosophical and theological sources.

پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، مسأله مشروعیت و مقبولیت نظام اسلامی در کانون توجه اندیشمندان در حوزه مسائل سیاسی و فلسفه سیاست قرار گرفت. انگیزه برخی از پرداختن به این مسأله، روشن گری در راستای تبیین سرشت واقعی حکومت دینی بود و برخی دیگر با پرداختن به این مسأله، در پی ارائه تصویر دل خواه خود از حکومت دینی بودند. گروهی مشروعیت را همان مقبولیت نظام تفسیر می کنند، ولی بعضی دیگر مشروعیت نظام دینی را جدای از مقبولیتش تفسیر می کردند. در این میان، علامه مصباح خود را موظف به نظریه پردازی درباره مسأله مشروعیت و مقبولیت حکومت اسلامی می دیدند. ازاین رو، در این زمینه بسیار فعالانه کار کرده و نتایج تحقیقات شان را در اختیار دیگران قرار دادند. در این مقاله بر آنیم دیدگاه علامه مصباح را در این باره تبیین کنیم؛ چرا که دیدگاه این اندیشمند از سوی منتقدان ایشان تفسیر درستی نشده است لذا پاسخ به نقد منتقدان پیرامون دیدگاه علامه مصباح ضروری است.

یکی از مسائلی که از دیرزمان در منطق مطرح بوده، زمانی در معرفت شناسی مسئله شده و امروزه در فلسفه علم مطرح است، این مسئله است که چه ارتباطی بین مشاهدات پژوهشگران و قانون کلی تجربی وجود دارد. البته در هریک از این سه علم، به این مسئله از زاویه ای خاص نگاه شده و این مسئله با بیانی متفاوت ارائه شده است. در فلسفه علم، در پاسخ به این مسئله سه دیدگاه مطرح شده: یکی دیدگاه اثبات گرایی، دیگری ابطال گرایی و سومین دیدگاه، تأییدگرایی است. ما در این مقاله، ابتدا دو دیدگاه اثبات گرایی و ابطال گرایی را مروری می کنیم، آن گاه دیدگاه تأییدگرایی را به طور مفصل تر مطرح کرده، سپس پارادوکسی را که از این دیدگاه پدید آمده، بررسی می کنیم و در پایان نیز به چند راه حل برای رهایی از پارادوکس تأیید خواهیم پرداخت؛ چراکه اگر این پارادوکس حل نشود، مسئله ارتباط مشاهدات با کشف قانون علمی که براساس دو دیدگاه مقدم بر تأییدگرایی پاسخ پیدا نکرده بود، طبق دیدگاه تأییدگرایی هم بی پاسخ باقی می ماند.

کتاب رجال همراه تألیف محمود تقی زاده، کتابی مختصر در علم رجال برای شناخت راویان حدیث است که بر اساس هشت کتاب رجالی از قبیل رجال طوسی، فهرست طوسی، رجال نجاشی، رجال کشی، رجال برقی، رجال ابن داود، رجال ابن غضائیری و رجال علامه حلی تنظیم شده است. نویسنده در نوشتار حاضر، کتاب مذکور را در بوته نقد و بررسی قرار داده تا از این رهگذر اشکالاتی که در مقدمه و متن کتاب به چشم می خورد را بیان کند.

یکی از مباحثی که امروزه در ایران، به پیروی از بعضی متفکران غربی مطرح می شود، تقدس زدایی از جهان و دین است. از جمله مباحثی که سعی در تقدس زدایی از آن شده است، جایگاه امام است. برخی نویسندگان ادعا کرده اند که علمای قرن دوم و سوم، از جمله شیخ صدوق، هیچ مقام فرابشری برای ائمه(ع) قائل نبوده اند و علمای متقدم و حتی خود اهل بیت(ع)، امامت را در حد «علمای ابرار» تنزل داده اند. برخی نیز اعتقاداتشان مخالف این نظر بوده، تحت عنوان غلات شناخته شده و از جامعة شیعی طرد شده اند. این مقاله در پی این است که با تتبع در کاربردها و صفات ذکرشده برای غالیان در کتب شیخ صدوق، مرز غلو را در اندیشة او پیدا کند و نشان دهد برخلاف ادعای این نویسندگان، شیخ صدوق، با اینکه به سهوالنبی معتقد است، صفات فوق بشری بسیاری را برای اهل بیت(ع) اثبات کرده و به این صفات اعتقاد داشته است.

مشهور است که شیخ شهاب الدین سهرودی، در زمینه منطق ارسطویی نقدها و نوآوری هایی دارد. از جمله اینکه ایشان قاعده مشاییان در باب تعریف را نقض و نقدهای اساسی بر آن وارد کرد. همچنین ایشان همه قضایای موجهه را به قضیه ضروریه و نیز همه قضایای محصوره سالبه را به موجبه برمی گرداند. سهروردی نشان داد که میان سالبه محصله با موجبه معدوله تفاوتی نیست و تمامی ضروب انتاجی قیاسی را به ضرب اول از شکل اول ارجاع داد. وی همچنین نظر خاصی در مورد حدسیات دارد. در این مقاله برآنیم تا با مراجعه به بخش منطق کتاب حکمهْْ الاشراق سهرودی، این نقدها و نوآوری ها را بازخوانی کنیم تا روشن شود که آیا آن نقدها و نوآوری ها به واقع درست و ابتکاری اند؟

مفهوم ذاتی از واژگان پرکاربرد در منطق و فلسفه است. چون بی‌توجهی به معانی مختلف یک واژة مشترک، سبب خطا و غلطیدن به دام مغالطه اشتراک لفظی می‌شود، بر آن شدیم معانی مختلف واژه ذاتی را مشخص کنیم. در این میان، چند معنا از معانی این واژه مشهورتر است؛ مثل ذاتی باب ایساغوجی و یا ذاتی باب برهان، ولی حتی در این دو معنا نیز سخنانی متفاوت و گاه متعارض هست که در این نوشتار به بررسی آنها خواهیم پرداخت.

این مقال کوشیده است تا تقسیمات مشهوری را که در کتب معتبر منطقی در باب حمل صورت گرفته، جمع‌آوری کند. در ذیل هر تقسیم، وجه تسمیة اقسام و خاستگاه آن تقسیم، اگر در کلمات منطق‌دانان آمده باشد، ارائه شده است. در مواردی برای برخی اقسام حمل تعاریف متعددی مطرح شده است که در این مقاله همگی آنها ارائه شده‌اند. البته در مورد حمل، یکی دو تقسیم نیز در غیر کتب منطقی آمده که بدان‌ها نیز پرداخته شده است.

در بخش نخست این مقاله به امکان، چونان جهت قضیه در کلام ارسطو اشاره شد. سپس به آرای منطق‌دانان مسلمان پرداختیم. در سخنان دانشمندان مسلمان، چهار معنا برای امکان بازشناخته شده است. در بخش بعد، امکان در فلسفه را کاویده و چند بحث فلسفی دربارة آن را طرح کرده‌ایم؛ از جمله: امکان، ملاک احتیاج به علت‌ـ و وجودی یا عدمی بودن آن؛ آن گاه دلایل هر قول را آورده‌ایم و پس از پذیرش وجودی بودن امکان، نحوه وجود امکان بررسی شده است. در این بحث، سه دیدگاه مطرح است: معقول اول بودن امکان؛ معقول ثانی منطقی بودن و یا معقول ثانی فلسفی بودن آن.