محمد توکل

با توجه به نقش در حال گسترش اینترنت در فضای رسانه ای مقاله حاضر به واکاوی وضعیت صنعت روزنامه در ایران و جهان و تحولات آن پرداخته است. مبنای مطالعه واکاوی آن جنبه هایی از صنعت روزنامه است که با تغییر فضای رسانه ای از چاپی به مجازی دستخوش تحول شده است؛ از جمله «تغییر رابطه یک طرفه بین سه عامل تولید، مصرف و تبلیغات»، «بازشدن بسته محتوا»، «تغییرات مربوط به دوره ای بودن انتشار»، «استاندارد بودن محتوای خبری» و «مرجعیت رسانه چاپی». مقاله ضمن اشاره به مشکلات ساختاری صنعت روزنامه در ایران و نیز گسترش نفوذ اینترنت در حوزه رسانه های خبری نشان می دهد که هنوز روزنامه چاپی مرجعیت خود را حفظ کرده است. علیرغم آن اینترنتی شدن فضای خبری در ایران به واسطه «باز کردن بسته محتوای روزنامه بخشی از بازار روزنامه را از آن منتزع ساخته و درآمد های انحصاری روزنامه ها را در آن حوزه ها به سوی رسانه های جدید سوق داده است. هر چند روزنامه ها با اقداماتی از جمله برخط شدن و چند رسانه ای شدن در پی رفع مشکلات ناشی از این تغییرات برآمده اند اما موفقیت ها محدود بوده است. گره های ساختاری و خلاء های قانونی موجود به همراه دولتی بودن یا وابستگی بسیاری از روزنامه ها به بخش دولتی و نیز سیاست زدگیِ صنعتِ روزنامه اثر این مشکلات را مضاعف ساخته است. حاصل باعث تضعیف روزنامه نگاری رسمی و کاهش نفوذ آن شده است. محتمل است محدود شدن نفوذ روزنامه ها، فضای کنش سیاسی را از اشکال رسمی و استاندارد به حوزه های غیراستاندارد و غیررسمی براند.

در مقاله حاضر، برون رفت علوم اجتماعی از وضعیت پروبلماتیک در تمدن اسلامی به مواجهه نظام معرفتی و متافیزیکی این تمدن با «ازجاکندگی معرفتی» دوران جدید منوط شده است. در تبیین این موضوع، آرای علامه طباطبایی به محک آرای ایمانوئل کانت برده شده است. کانت در مواجهه با پدیده یادشده، با انتقال خدا از حوزه شناخت به حوزه اخلاق و تبدیل انسان به موجودِ «خودآیین» و قرار دادن «دین در محدوده صرفاً خرد»، تحول بزرگی را در متافیزیک مغرب زمین ایجاد کرد که حاصل آن، ارائه دریافتی جدید از جامعه انسانی (جامعه به عنوان هستی خودبنیاد و مستقل) بود و همه این ها به فراهم شدن «شرایط امکانِ» علوم اجتماعی جدید، یعنی امکان «درک منطق پدیده های اجتماعی در استقلال خود» منجر شد. اما علامه در مواجهه با پدیده «ازجاکندگی معرفتی» هر چند با آغاز کردن فلسفه خود با «انسان» و به ویژه با طرح مفهوم «اعتباریات»، قلمرو آفرینش گری عقل انسان را گسترش داد، با «ناقص» دانستن عقل و فطرت انسان، تبدیل شدن انسان به موجودی «خودآیین» را ناممکن و بنابراین، قلمرو دین را محیط بر قلمرو عقل دانست. حاصل این نگاه، ارائه دریافتی از جامعه به عنوان هستی غیرخودبنیاد و غیرمستقل بود. با این حال، وی با ارائه دریافتی عقلایی از کلام و الهیات اسلامی، خطوط کلی اما مقدماتی را برای تحولِ پارادایمی در دریافت از «انسان» و رابطه او با خدا و شکل گیری سنت مستقل علوم اجتماعی در جهان اسلام فراهم کرد. 

یکی از کاربردهای جامعه شناسی علم به عنوان شاخه ای تخصصی از جامعه شناسی معرفت، پرداختن به تأثیر و تأثر میان جامعه و علم(به ویژه مسائل جامعه شناختی نهاد علم) است. این مقاله، ضمن مرور برخی آمارهای مرتبط با مهاجرت نخبگان در ایران و جهان و همچنین ارائه سنخ شناسی این مهاجرت ها، تلاش می کند با استفاده از روش پژوهش اسنادی و تحلیل مجدد آماری و با رویکرد تلفیقی جامعه شناسی علم، به تحلیل مسأله مهاجرت نخبگان بپردازد. برخی از مهم ترین یافته های نظری مقاله عبارتند از: 1) علیرغم افزایش سهم تولید علم و پیشرفت های علمی کشور، آمار مهاجرت نخبگان ایرانی همچنان بالاست؛ 2) در پرتو تأثیر متقابل جامعه و نهاد علم، 10 سنخ از مهاجرت نخبگان ایرانی قابل کشف و شناسایی است؛ 3) بر اساس بینش مندرج در جامعه شناسی علم، ضرورت دارد به مصادیق تأثیر هنجارهای اجتماعات علمی بر نخبگان، تأثیر ساختارها و هنجارهای اجتماعی-اقتصادی بر فعالیت های علمی، نقش شبکه های ارتباطی محققان و نقش ساختارهای اجتماعی و شناختی توجه شود. رهیافت تلفیقی در تحلیل خود، همزمان به دو مؤلفه عاملیت و ساختار توجه دارد.   کلیدواژه ها :

هدف مطالعه حاضر بررسی جامعه شناختی مشکلات دانشجویان کارشناسی ارشد جامعه شناسی در مسئله یابی پایان نامه بوده است. بررسی مشکلات بر اساس مطالعات کیفی (توصیفی و تبیینی) و با توجه به مصاحبه با سی نفر از دانشجویان و اساتید از دانشگاه های تهران، الزهرا(س) و علامه صورت گرفت. مشکلات دانشجویان در مسئله یابی؛ بر اساس مفاهیم جامعه پذیری، پارادایم و اجتماع علمی تبیین شد. بدین صورت که ضعف در اجتماعات علمی و فقدان پارادایم ها، به عنوان فرضیاتی در نظر گرفته شدند که مشکلات حاصل از آن ها در نهایت باعث مشکلاتی در فرایندهای جامعه پذیری دانشجویان می شود و با توجه به فرضیه مطالعه حاضر باعث مشکلاتی در مسئله یابی پایان نامه می شود. نتایج تحقیق نشان دهنده مشکلاتی مانند نداشتن حوزه مورد علاقه، نداشتن سؤال جامعه شناختی، تردید در مسئله یابی، مشکلاتی در ارتباط با نظام آموزشی مدرسه و دانشگاه، فقدان بحث های علمی در گروه های جامعه شناسی و تعاملات اندک بین اساتید و دانشجویان و اساتید با یکدیگر است.

مراقبت و اصلاح بر بدن یکی از دست آوردهایی است که امروزه به مُد و سبک زندگی بدل شده است؛ اما آن چه اهمیت دارد چگونگی شکل دادن به بدن ازطریق مصرف برخی از داروهای مکمل در بازار است. شیوع مصرف برخی از داروهای هورمونی در میان ورزشکاران، به سبب گرایش به داشتن بدنی متفاوت، رواج یافته است. مقاله حاضر درپی آن است که بتواند با نشان دادن چگونگی بازتولید چنین مسأله ای، سازوکار و روابطی را شناسایی و تحلیل کند که بدن را هرچه بیشتر در معرض بازار قرار می دهد. برای رسیدن به هدف از مفهوم زیست-قدرت نزد فوکو و مابعد فوکو استفاده و از روش کیفی برای تبیین فعالیت کُنش گران بهره گرفته شده است. داده های این پژوهش حاصل مصاحبه نیمه ساختاریافته با 35 نفر از افرادی است که هم داروهای هورمونی را مصرف کرده و هم در بازار فروش و خرید آن سهیم هستند. براساس یافته های پژوهش، مصرف داروهای هورمونی در بین افراد حاصل گفتمان های تناسب اندام و سبک زندگی معاصر است که نوعی دانش را در این عرصه تولید کرده است. این دانش به واسطه گره خوردن با روابط مبتنی بر سود و بازار داروهای مکمل، موجب شکل دهی و تولید فرم های خاصی از سوژه ها در بازار گردیده است. درحقیقت دست کاری و کنترل بدن ازطریق عادی سازی مصرف داروهای مکمل صورت پذیرفته و سوژه های جدید پزشکی و شبه پزشکی توصیه گر به مصرف چنین داروهایی، موجب بازتولید آن شده اند.

ماهواره یکی از مهمترین ابزارهای ارتباطی در دنیای کنونی محسوب می شود. دو نقطه نظر اساسی در مورد استفاده از ماهواره وجود دارد یکی بیشتر به جنبه های مثبت و کاربردی آن توجه دارد و دیگری بر اثرات منفی آن تأکید می کند. این مقاله در نظر دارد ضریب نفوذ ماهواره را در شهر تهران مطالعه کرده و با یک رویکرد جامعه شناختی رسانه به تحلیل آن بپردازد. همچنین تحلیل انتقادی عملکرد رسانه ملی و ماهواره از اهداف این پژوهش است. روش پژوهش از نوع پیمایش و در میان شهروندان بالای 18 سال تهرانی است که با روش نمونه گیری ترکیبی، خوشه ای چند مرحله ای و تصادفی ساده انجام گرفته و حجم نمونه 400 نفر است. از یافته های این تحقیق اینکه، در حدود 60 درصد شهروندان تهرانی دارای ماهواره هستند. آنها برنامه های ماهواره ای را جذاب تلقی نموده و معتقدند شبکه های داخلی و رسمی از قابلیت اعتماد پایینی برخوردارند. همچنین پاسخگویان اظهار داشته اند که برنامه های رسانه ملی، نجیب و در جهت ارزشهای مذهبی و ملی است. آنها معتقدند که برنامه های ماهواره ای بر میزان ترویج خشونت و فساد اخلاقی اثر افزایشی دارند. همچنین شهروندان تهرانی از سواد رسانه ای نسبتا مناسبی برخوردار هستند و به خوبی به تأثیر منفی ماهواره آگاهند اما مابه ازای داخلی برای جایگزین کردن آن در دسترس ندارند.

به نظر می رسد آموزش و پرورش در ایران در پرورش انسان هایی که فعالانه در توسعه کشور نقش ایفا کنند، با مشکلاتی مواجه است. هدف از این پژوهش، مطالعه چالش های نظام آموزش و پرورش در مجهز ساختن دانش آموزان به چهار سواد توسعه ای (اجتماعی، فرهنگی، علمی و زیست محیطی) در سطح برنامه های قصد شده می باشد و در نهایت قابلیت های آی سی تی2 در جهت رسیدن به این اهداف مورد تحلیل قرار می گیرد. یافته های این پژوهش علاوه بر مطالعه اسنادی اهداف و برنامه های آموزش و پرورش، با تکنیک مصاحبه عمیق نیز به دست آمده اند. مصاحبه شوندگان،34 نفر از کادر آموزشی شش دبیرستان در مناطق بالا، متوسط و پایین در شهر تهران هستند. نتایج پژوهش نشان می دهد اگر چه مصادیق سواد توسعه ای در برنامه های کلان آموزش و پرورش و سند چشم انداز کشور حضور دارند؛ اما برنامه های سطوح اجرایی مدارس مانع از تحقق آن ها شده است. در سطح محتوای آموزشی نیز حضور برنامه درسی پنهان در مدارس یعنی پدیده کنکور نیز از موانع مهم آموزش سواد توسعه ای در مدارس بوده است. راهکارهای برون رفت از مشکلات مرتبط با آموزش سواد توسعه ای با تمرکز بر آی سی تی شامل شکستن ساختارهای سنتی و مشکل آفرین آموزش و پرورش، تسهیل فرایند آموزش، افزایش کیفیت آموزش، یادگیری دانش آموز محور و ایجاد تفکر انتقادی و تغییر نگرش و روش های ارزشیابی از دانش آموزان می باشد.

این مطالعه درصدد بررسی پیامدهای ورود تکنولوژی و صنعت به مناطق کردنشین ایران است. روش های گردآوری اطلاعات، ترکیبی از گروه محوری، مصاحبه ی عمیق، تاریخ شفاهی و پرس شنامه بوده است و شیوه های نمونه گیری، ترکیبی از نمونه گیری نظری، هدفمند و احتمالی می باشد. نوع طرح، ترکیبی متوالی-تبیینی بوده و روش گردآوری داده ها ترکیب میان روشی می باشد. حالا بر اساس روش نظریه ی زمینه ای مدلی برای ترسیم پیامدهای ورود تکنولوژی به جامعه ی سنتی ارائه شد که مفهوم اساسی آن «توسعه ی سقط» است. بستر ورود تکنولوژی به جامعه ی سنتی کردستان به عواملی از قبیل توجه بخش خصوصی و تعاونی به صنعت و ایجاد بنگاه های زودبازده برمی گردد. شرایط تعاملی شامل دو بعد بی اطلاعی- بی تفاوتی و اقبال - پذیرش می باشد. ابعاد پیامدی آن شامل ارزش های مدرن، ارزش های توسعه گرایانه، ارزش های عقلانی، ارزش های برابری طلبانه، ارزش های اخلاقی و ارزش های سنتی می باشد. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون لوجستیک بیانگر این است که احتمال پذیرش تغییرات ارزشی- هنجاری در نظام کارخانه ای بیشتر است. یافته های مدل دوم تحلیل رگرسیون لوجستیک حاکی است که تفاوت در جنسیت، موجب تفاوت در احتمال پذیرش تغییرات ارزشی- هنجاری است. نکته ی قابل توجه در مدل سوم آن است که خواستگاه مکانی، نمی تواند به تنهایی عاملی تأثیرگذار بر ایجاد تغییرات ارزشی- هنجاری به شمار رود؛ چرا که در مدل سوم با کنترل سایر ویژگی های جمعیتی- اجتماعی تفاوت نظام کارخانه ای و غیرکارخانه ای از نظر احتمال پذیرش تغییرات ارزشی از بین رفته است.

پراکندگی نتایج مطالعات، ضرورت مرور نظام مند پژوهش های مرتبط با حمایت اجتماعی و سنخ-شناسی پیامدهای آن را با هدف تصویرسازی نسبتاً جامع از آورده ها و چالش ها آشکار می سازد. هدف مطالعه، سنخ بندی پیامدهای حمایت اجتماعی در جامعه ایرانی، و روش آن، مرور نظام مند است. مقالات منتشرشده با موضوع حمایت اجتماعی جامعه آماری پژوهش هستند که با رجوع به پایگاه های علمی ایرانی جستجو شدند. بر اساس معیارهای شمول، 40 مقاله مرتبط انتخاب شدند. برای دستیابی به داده های مقالات،کاربرگ های استخراج داده ها در قالب دوازده شاخص طراحی و ضمن کدگذاری و حاشیه نویسی، تکمیل و متعاقب بررسی و مقایسه آن ها با یکدیگر، تحلیل شدند. بر پایه مرور نظام مند، حمایت اجتماعی به عنوان متغیر مستقل مورد کاوش، در نسبت با 18 متغیر مورد بررسی محققان داخلی قرار گرفته است؛ سایر متغیرهای مرتبط با متغیر حمایت اجتماعی ذیل سنخ های پیامدیِ «جسمانی»، «روان شناختی»، «اجتماعی» و «فرهنگی – نگرشی» مقوله بندی شده اند. سنخ پیامدی روان شناختی، اجتماعی و فرهنگی – نگرشی هر کدام دارای بیشترین فراوانی هستند(5/12%)؛ سنخ پیامدی جسمانی کمترین اهمیت را نزد نویسندگان داشته اند(5/12%). ، «سلامت روان» و «کیفیت زندگی»، ذیل سنخ پیامدیِ روان شناختی، دارای بیشترین فراوانی هستند. به موجب مهم ترین نتیجه مطالعه، اثربخشی حمایت اجتماعی، مستلزم توجه به ابعاد و پیامدهای چندوجهی آن با استعانت از رویکردهای میان رشته ای سلامت و اتخاذ دیدگاه کل نگر، هم در مقام فهم و هم در موضع سیاستگذاری های معطوف به مددکاری اجتماعی خواهد بود. بی توجهی به ذی-وجوه بودن حمایت اجتماعی، غفلت از حمایت اجتماعیِ رسمی و سازمان یافته و امتناع از کاربست روش-های کیفی و تفسیری اساسی ترین نقاط ضعف پژوهش های مورد بررسی هستند.

Introduction: Different approaches had identified different explanations about the causes mental diseases incidence. The biological and psychological approaches believe that it is a physiological stressful conditions or childhood experiences. Whereas, the sociological schools believe that the main factor of these diseases are unequal social structures, social roles, absence of social supporting sources and social capital. Litlerature review The studies show that increasing the level of mistrust leads to decrease the level of social commitment, social cooperation and increase in the social pathologies. Social capital declines the effect of negative events in life (such as losing job or family problems) and will make the long – run problems (such as long – run mental and physical diseases) tolerable. this research reviews sociological approaches to the social capital and health, to detect the mechanism in which social capital affect mental health to the theoretical (causative and interactive)related to the topic. The findings based on the literature reviews show that social capital, social and supportive networks lead to feel well, decrease anxiety (stress), increase the strengthen of defensive system of the body and finally improve the mental health. conclusion This study attempt to detect the mechanism in which mental health is affected by social capital regarding interactive models and theoretical models (causative – linear) includes the models in the macro, median and micro levels. Finally theoretical models of Nan Lin and James Colman were chose as the final models which could study these two variables in the median level.