حمیدرضا فرتوک زاده

در این مقاله، گذار صنایع الکترواپتیک ایران (صاپا) از حکمرانی سلسله مراتبی به گونه ای از حکمرانی شبکه ای با ایجاد مجموعه ای از شرکت های رویشی و تکوین هسته کوچک و شبکه بزرگ در صنایع الکترواپتیک بررسی می شود. بر اساس آمار و گزارش های عملکرد صاپا می توان گفت که این گذار با میزان قابل قبولی از موفقیت انجام شده و به پایداری نسبی دست یافته است. در این بررسی، تحولات سازمانی صاپا در سه دوره: 1) شکل گیری هسته اولیه؛ 2) رشد نوآوری و شبکه سازی و 3) بلوغ هسته و شبکه در پرتو مفاهیم حکمرانی، شبکه سازی و پیچیدگی مرکب و با رویکرد روایت پ ژوهی راهبردی مورد بررسی قرار می گیرد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که صاپا با برخورداری از رهبری بسیج کننده و متقاعدساز، گروه های نوآوری سامانه محور، شرکت های زایشی فن آور و تلفیق سیستم سلسله مراتبی و شبکه ای، توانسته است بر دشواری های این گذار فائق آمده و جایگاه مناسبی در صنعت الکترواپتیک کشور به دست آورد.  

تعامل کشورهای محور مقاومت نظم جدیدی در هندسه منطقه ایجاد کرده است که شاید مقابله با تهدید داعش از نتایج بارز آن بوده و از تغییر ژئوپلوتیک منطقه به نفع دشمنان ایران و کشورهای همسو، جلوگیری کرده است. لکن برای تداوم تعامل بین کشورهای موسوم به کشورهای محور مقاومت و حتی همسوسازی سایر کشورهای بالقوه، باید برنامه ریزی جدی تری داشت تا به واسطه تعمیق انگیزه همکاری، مانع فروپاشی اتحاد بین آنها شد. در این مقاله سعی بر این است تا از منظر ژئواکونومی و فرصت های استفاده از انرژی برق در منطقه اقدام به ایجاد اتحاد راهبردی بین این کشورها نموده و به واسطه طرح هایی که به نفع کشورهای همسایه می باشد، هم مقدمات رشد و پیشرفت صنعتی آنها را فراهم کرده و هم گامی در راستای تامین اهداف ژئواستراتژی محور مقاوت برداشت.روش تحقیق این مقاله استفاده از پنل خبرگان بوده که با حضور خبرگان مرتبط برگزار شده است. از دستاوردهای مقاله می توان به معرفی فرصت انرژی برق برای اتحاد کشورهای همسو اشاره کرد به این شرح که با اتصال شبکه برق این کشورها، جمهوری اسلامی ایران بخشی از انرژی برق مورد نیاز کشورهای هدف را تامین کرده و کشورهای مقابل هزینه آن را در قالب تولید محصولات راهبردی کشاورزی و صادرات آن به ایران یا تعاملات در حوزه معادن راهبردی پرداخت نماید.

قریب به گذشت نیم قرن از تلاش های مستمر و دلسوزانه سیاستی متولیان امور کشور، اکنون برخی از مسائل و مشکلات کشور در زمینه های اقتصادی، صنعتی و اجتماعی، بغرنج تر و انباشته تر و برخی گره ها نیز محکم تر شده است. این امر ناشی از بی توجهی، کم توجهی یا کم کاری و یا اهمال مسئولان نبوده بلکه مبتنی بر مداخله و مواجه دولت با میدان های پر تعارض با کنشگران گوناگونی بوده است که شکاف معناداری بین نیت سیاست گذار با نتایج سیاستی آن ها ایجاد نموده است. این نوشتار تلاش دارد ناکامی سیاستی و به تبع  آن انفعال حکمرانی را با مفهوم پیچیدگی مرکب توضیح دهد و مدعی است که مفهوم پیچیدگی مرکب گونه ای از چارچوب بندی مسائل و مشکلات و ارائه راه حل هاست که به تدریج منجر به ظهور نتایج ناخواسته سیاستی می شود. با رمزگشایی از پیچیدگی مرکب می توان در ارکان حکمرانی فهم مشترکی نسبت به کشمکش های اصلی، تعریف درست تر و دقیق تر محل نزاع موقعیت ها و ذی نفعان حال و آینده ایجاد نمود و همچنین با مراقبت از منابع و اصلاح مستمر سیاست ها، وجوه ناخواسته سیاست ها و کنش های مخرب جماعت ها را مهار نمود.

اقتصاد ایران دهه هاست که بدون برخورداری از یک طرح ژئواکونومیک، به سرگردانی و سردرگمی در حاشیه نظم آنگلوساکسونی مبتلا شده است. ابتکار ایلاف،تلاشی است برای صورت بندی طرح ژئواکونومیک آینده کشور. طرحی برای احیای مزیت های ازدست رفته ژئواکونومی ایران در چهارراه تاریخی راه ابریشم. طرحی برای وصل کردن زنجیره های ارزش ملی به بازارهای منطقه و ارتقای تراز تجاری درون منطقه ای.قوای محرکه ابتکار ایلاف، محیطهای هوشمند همکاری صنعتی و تجاری هستند که منظومه کاملی از طرفین عرضه و تقاضا در دو یا چند کشور را در خود جای می دهند. این محیط های هوشمند همکاری که پلتفرم های ایلافی نامیده میشوند، با ایجاد امکان تامین مالی، تصفیه حساب و مصون سازی داخلی موجب خلق مزیت پایدار و وفاداری به همکاری درازمدت می شوند.

این مقاله به بررسی نحوه شکل گیری قابلیت های فناورانه در یکی از سازمان های صنعتی حوزه صنایع دریایی ایران می پردازد. استراتژی پژوهش، مطالعه موردی یک سازمان بوده که به عنوان مورد مطالعه، انتخاب و در کنار مطالعه منابع علمی، اقدام به انجام مصاحبه عمیق با مسئولین، مدیران، مشاوران و کارشناسان ارشد مرتبط با آن سازمان گردید. نقطه شروع مطالعه استفاده از یافته های علمی پژوهش های قبلی بوده است ولی پیشینه موجود دارای دو خلاء مهم در این زمینه می باشد: اول اینکه الگوهای ارائه شده برای توسعه قابلیت های فناورانه بیشتر متمرکز بر تولید انبوه است (در صورتی که ماهیت اغلب محصولات سازمان مورد مطالعه از جنس محصولات پیچیده است) و پیش فرض اساسی دیگر برای الگوهای یادشده هم همکاری با کشورهای توسعه یافته می باشد که به دلیل وجود تحریم های مستمر علیه صنایع دارای کاربرد دوگانه، این همکاری میسر نمی باشد. در این مقاله سعی شده مراحل طی شده در سازمان مورد مطالعه جهت شکل گیری و توسعه قابلیت های فناورانه شناسایی و معرفی گردد. این مراحل در قالب سه گام شناسایی شد که عبارتند از: سرمایه گذاری و ایجاد زیرساخت های پایه، ارتقاء قابلیت ها به واسطه مهندسی معکوس با همکاری محدود و همچنین مهندسی معکوس محصولات پیچیده تر و گسترش طراحی و نوآوری. در نهایت مراحل شناسایی شده با مدل های متداول در این حوزه مقایسه شده است.

واکاوی خردمایه مداخله دولت در توسعه فناوری، نقشی مهم در فهم دلایل موفقیت و شکست سیاست های توسعه فناوری دارد. در این مقاله چارچوب تحلیلی برساخت گفتمانی خردمایه مداخله دولت فراتر از خردمایه های نظری ارائه شده است. با استفاده از این چارچوب تحلیلی و بررسی اسناد مهم با محوریت هشت برنامه وزرای نفت پس از انقلاب و همچنین مصاحبه های تکمّیلی، خردمایه مداخله دولت در توسعه فناوری بالادستی نفت در ایران با استفاده از روش های تحلیل مضمون و تحلیل گفتمان در پنج دوره پس از انقلاب و در دو محورخردمایه نظری و ایده سیاستی مورد بررسی قرار گرفته است. در محور خردمایه نظری، مداخلات بیشتر مبتنی بر دیدگاه های ساختارگرایی و در برخی دوره ها نیز ورود دیدگاه های نئوکلاسیکی و نهادگرایی بوده است. در این مقاله ایده سیاستی به دو بُعد ایده حکمرانی و ایده فنی تقسیم شده است. با توجه به غلبه گفتمان بهره برداری در صنعت نفت، ایده حکمرانی مبتنی بر تجمیع و هدایت خرید قطعات و تجهیزات به سمت ساخت داخل و انتقال فناوری از شرکت های خارجی در قالب قراردادهای نفتی شکل می گیرد و ایده فنی نیز از کپی سازی و مهندسی معکوس قطعات و تجهیزات آغاز و در یک سیر تکاملی - البته دیرهنگام - به کسب دانش و فناوری مطالعه و توسعه میادین و مدیریت طرح های توسعه منتهی می شود.

هدف این پژوهش، نظریه پردازی در باب موفقیت شبکه های همکاری تحقیق و توسعه در صنایع دفاعی است. برای این منظور با استفاده از راهبرد پژوهشی نظریه پردازی داده بنیان، تجربه ها و پروژه های موفق و کلیدی نوآوری در زیست بوم صنعت دفاعی با رویکردی کیفی و استقرایی مورد مطالعه قرار گرفت و با پشت سر گذاشتن مراحل مختلف مفهوم پردازی نظری های در این زمینه تولید شد. این نظریه حول مقوله محوری «شایستگی دستیابی» تشریح می شود. شایستگی دستیابی بیان می دارد که خلق محصولات نو و افزایش قدرت زایش صنعتی در زیست بوم صنایع دفاعی، مرهون قابلیت شبکه سازی، هم سو سازی و بارورسازی است. شایستگی دستیابی در فرایند بازآفرینی زنجیره ارزش ساز صنایع دفاعی تبلور یافته و شناسایی، ترکیب، کانونی سازی قابلیت های پراکنده و بازآرایی ظرفیت های ناهم سو در داخل و بیرون از صنایع دفاعی را به همراه می آورد. در جریان توسعه شایستگی دستیابی ظرفیت های یک نظام تحقیقاتی، صنعتی در آرایش «هسته های کوچک و شبکه های بزرگ» سامان می یابد؛ به این ترتیب رویش و ریزش ظرفیت ها و همچنین تبادل ظرفیت ها بین دو قطب هسته و شبکه به نحوی انجام می شود که خلق سامانه های اثربخش در بنیه دفاعی کشور، با سرعت، هزینه، ریسک، کیفیت و انعطاف مورد انتظار امکان پذیر باشد.

مقدمه: امروزه، آثار مستقیم یا غیر مستقیم سوءِمصرف مواد مخدر بسیاری از کشورها را تحت تأثیرات منفی قرار داده و معضل اجتماعی مهمی محسوب می شود. هزینه های بسیار و راهکارهای سخت گیرانه و شدید مقابله با آن، چنان که باید، در طی چندین دهه، نتوانسته گشایشی در گره کور سوءِمصرف مواد مخدر ایجاد کند و بسیاری صاحب نظران معتقدند که لازم است از منظر دیگری، به این معضل اجتماعی نگریسته شود. این مطالعه با هدف دستیابی به ابزار مناسبی برای ایجاد نگرشی تازه به مسئله سوءِمصرف مواد مخدر انجام شد. روش: رویکرد تحلیل پویایی های سیستم، به این جهت که قادر است تعاملات میان پارامترهای سیستم های پیچیده را بررسی کند، ممکن است ابزار مناسبی برای ایجاد نگرشی تازه به مسئله سوءِمصرف مواد مخدر به دست دهد. با درپیش گرفتن این رویکرد، ابتدا مدلی شبیه سازی شده از پدیده سوءِمصرف مواد مخدر طراحی شد. سپس به استناد روش های متعدد پایایی سنجی، پایایی مدل در تبیین و پیش بینی رفتار سوءِمصرف مواد مخدر انجام شد. درنهایت، در راستای کنترل سوءِمصرف مواد مخدر، فرضیه های روابط میان متغیرهای مدل پیشنهاد شده به وسیله مدل ارزیابی شد. یافته ها: در این مقاله، با اتخاذ رویکرد تحلیل پویایی های سیستم به عنوان ابزار تحلیلی با قابلیت آینده پژوهی، سوءِمصرف مواد مخدر مدل شده، در محیط نرم افزار «ونسیم» شبیه سازی شده است و سیاست ها و راهبردهای مختلف موردِآزمون قرار گرفته و درنهایت، بسته های سیاستی برای مدیریت معضل سوءِمصرف مواد مخدر ارائه شده است. بحث: مهم ترین این سیاست ها و راهبردها عبارت است از: تشکیل خانه های اعتیاد، حمایت درمانی و اقتصادی از معتادان و خانواده های آنان، ایجادکردن و فراهم آوردن زمینه تفریحات و سرگرمی های سالم، زمینه سازی برای جایگزین های کم خطرتر مواد مخدر، ارتقای سطح نگرش ها و باورهای عمومی افراد جامعه درباره سوء ِمصرف مواد مخدر، مشارکت اقتصادی و صنعتی با کشورهای تولید کننده مواد مخدر، تقویت اراده و خواست سوءِ مصرف کنندگان برای توقف رفتار و رفع نابسامانی های اجتماعی از طریق بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی.

هدف این تحقیق بررسی نقش صنعت دفاعی در گذار به اقتصاد مقاومتی در سطح ملی است. برای تبیین نقش صنعت دفاعی در جریان گذار به اقتصاد مقاومتی، دو مسأله باید مورد توجه قرار گیرد: اول، صنعت دفاعی در گذار به اقتصاد مقاومتی چه چش ماندازی را تعقیب خواهد کرد و جه تگیری های راهبردی آن چگونه خواهد بود؟ دوم، این که، صنعت دفاعی با این جه تگیری و چش مانداز، بر جریان مقاومتی شدن اقتصاد کشور چه تأثیری بر جای خواهد گذاشت؟ در این مقاله، برای پاسخ به دو سؤال فوق ابتدا، مهم ترین چال شهای اقتصادی کشور تبیین خواهد شد. سپس، مفهوم اقتصاد مقاومتی و ماهیت، اهداف و مؤلفه های آن از دیدگاه مقام معظم رهبری معرفی می شود. در گام بعد، با مروری بر چالش های اقتصادی صنعت دفاعی کشور، براساس مؤلفه های اقتصاد مقاومتی، جه تگیری صنایع دفاعی در مسیر حرکت به سمت اقتصاد مقاومتی تحلیل و پی شبینی خواهد شد. در نهایت، با توجه به چش مانداز و جه تگیری پی شبینی شده برای صنعت دفاعی، براساس رویکرد گروه کانونی، 4 نقش و تأثیر صنعت دفاعی در حرکت کشور به سمت اقتصاد مقاومتی براساس مؤلف ههای طرح شده مورد بررسی قرار خواهد گرفت. نتایج مطالعه نشان م یدهد که صنعت دفاعی از طریق سرریزهای فناورانه، ایجاد امنیت سرمایه گذاری، کمک به تحریک تقاضای دان شبنیان و کمک به نوآوری نهادی برای رفع گلوگاه های نهادی مانع پیشرفت کسب و کارهای راهبردی در سطح ملی هستند، منجر به ارتقای قابلیت های کشور در گذار به اقتصاد مقاومتی خواهد شد.

پیشرفت پایدار صنعتی مستلزم ریشه یابی عمیق مساله های صنعتی کشور و بهبود مستمر سازوکارهای پشتیبان برای مواجهه با آن هاست. سیستم طبقه بندی صنعتی، خطوط راهنمای کلی را برای تحلیل و صورت بندی مساله ها و توسعه سازوکارهای پشتیبان فراهم می آورد. بر این اساس، ارائه یک طبقه بندی از واحدهای صنعتی کشور مبتنی بر نوع مساله های صنعت کشور و سازوکارهای ایجادکننده آن ، ارتقاء قابلیت حکمرانی صنعتی را به دنبال خواهد داشت. این پژوهش سعی دارد با ارزیابی انتقادی پیامدها و کشف نقطه کورهای گونه شناسی های رایج، با ارائه یک منطق گونه شناسی از وضعیت موجود صنایع کشور و ترسیم یک تصویر کلان و قابل فهم از وضعیت عمومی صنایع، قابلیت تحلیل و صورت بندی مساله ها در حکمرانی صنعتی کشور را ارتقاء دهد. این مطالعه با روش شناسی گونه شناسی با رویکرد قیاسی - استقرایی با دیدگاه روایت پژوهانه انجام شده است. بر این اساس، صنایع کشور بر اساس چگونگی تاثیرپذیری از میدان نیروی نظم های اقتصادی جهانی غالب، با توجه به معیارهایی هم چون، سهم منابع طبیعی در محصول تولیدی، وابستگی به منابع و ارز ارزان و قابلیت خلق ارزش افزوده با استفاده از نیروی کار ماهر و تحصیل کرده، به یازده گونه در سه طبقه اصلیِ صنایع منبع پایه، صنایع حمایت پایه و صنایع قابلیت پایه طبقه بندی شده اند. این طبقه بندی، دستگاه تحلیلی نسبتا منسجمی را برای صورت بندی و حل مساله های صنعتی کشور متناسب با ویژگی های هر طبقه، در اختیار دستگاه حکمرانی کشور قرار خواهد داد. در این چارچوب، متناظر با هر یک از گونه های صنعتی مضمون های راهبردی و خردمایه های کلان حکمرانی صنعتی استخراج و ارائه شده اند.