مهین شریفی اصفهانی

حرم مطهر رضوی، یکی از مهم ترین بناهای مربوط به شیعیان است. لذا در می توان از بررسی آثاری و کتیبه های برجای مانده در این بنای تاریخی به برخی از انگاره های مذهب شیعه پی برد. غلو در دین، یکی از مهم ترین آسیب هایی تهدیدکننده دین در هر روزگاری، باورهای ناصواب در این حوزه است. ازجمله مهم ترین باورهای ناصواب دینی، اعتقادات و اندیشه های غلوآمیز می باشد. این اعتقادات می تواند در حوزه های مختلف مرتبط با دین، نتایج سوئی به بار آورد. در جهان اسلام، اواسط قرن نخست هجری یعنی دوران خلافت حضرت علی (ع)، مبداء ظهور اندیشه های غالیانه یا زیاده روی در باورهای دینی در میان مسلمانان است. این باورها در قرون بعد نه تنها از میان نرفت بلکه آشکارا و نهان به راه خویش ادامه داد، تا اینکه در زمان صادقین (ع) تبدیل به جریان هایی گردید که به شکلی نظام مند اقدام به جعل حدیث و ترویج عقاید نمودند. در پژوهش حاضر به روش توصیفی و تحلیل و با تکیه بر داده های منابع کتابخانه ای انجام شده است. در این پژوهش با گذری بر غلو از دیدگاه قرآن کریم و روایات معصومین که گاه موجب می شود روش هایی از قبیل بررسی سند و اعتماد به اقوال و کتب مشهور در تشخیص آن ها ناکارآمد باشد، بیان می گردد. آنگاه با بررسی و تحلیل سه نمونه از احادیث مهمی که تاکنون مستمسکی برای اندیشه های غالیانه بوده، شیوه کشف باورهای غلوآمیز، با تکیه بر روشی که مورد تأکید امامان (ع) بوده است، تبیین و مردود بودن این اندیشه ها آشکار می گردد. از سوی دیگر در کتیبه های حرم امام رضا(ع) نیز برخی شاخص های غلو  و مقابله با آن مشهود است. اهداف پژوهش: 1.بازناشناسی شاخصه های غلو در دین اسلام و علل پیدایش آن. 2.بررسی مسئله غلو در احادیث و روایات کتیبه های حرم مطهر امام رضا(ع). سؤالات پژوهش: 1.علل بروز اندیشه های غلو در جامعه اسلامی چیست؟ 2.آیا در احادیث و روایات کتیبه های حرم امام رضا (ع) به مسئله غلو اشاره شده است؟

«تنویع سندی حدیث» توسط ابن طاووس در قرن هفتم (673 ق) مبدأ تحوّلات گسترده و متنوّع در دانش رجال گردید؛ عده ای چنین اجتهاداتی را مردود شمردند و به دلیل عدم انحصار قرائن در سند، از اساس مخالف دانش رجال شدند. تحول طبیعی، محدود شدن دایره احادیث صحیح بود. از طرفی مبنای رجالی جدید باعث ایجاد ابهام در آرای رجالی بعدی گردید؛ چنانکه نسبت به آرای علامه حلی در تصحیح طرق و اسناد، برداشت های دوگانه را ایجاد کرد. از سویی دیگر گروه عظیمی متأثر از این تقسیم بندی، موجب پیشرفت دانش رجال شدند؛ چنانکه با تأثیرپذیری از تعریف جدید از «حدیث صحیح»، عده ای به «وثاقت سندی» گراییدند و یاعده ای «طبقه شناسی» و «شروط راوی» را بازکاوی نمودند. این مقاله سعی دارد تأثیر تنویع حدیث بر دانش رجال را بررسی کند.

تاریخ نگاری اسلامی جزئی از حدیث نگاری بوده است. حدیث براساس قواعد سنجش حدیث در طول تاریخ، توسط محدثان ضبط و تدوین شده است. از نظر متن و سند، روایات به دو دسته صحیح و ضعیف تقسیم می شوند، از این رو برای کشف حقایق تاریخ روایی تنها باید از گزاره های معتبر استفاده کرد. تأسیس قاعده تسامح در ادله سنن بر مبنای حذف شرایط حجیت خبر واحد و تسرّی آن در روایات غیرفقهی از جمله تاریخی، موجب آسیب هایی در تاریخ نگاری شده است. این نوشتار برای بررسی آسیب های کاربست قاعده تسامح در روایات تاریخی، با روش توصیفی- تحلیلی و با نقد درونی و بیرونی برخی روایات تاریخی، نشان داده است که به سبب کاربست قاعده تسامح، جعل، دخل و تصرف، تردید و وهن به روایات تاریخی و به تبعِ آن در پژوهش های تاریخی راه یافته است.

از مباحث جدی حجیت خبر واحد، قاعده تسامح در ادله سنن و چشم پوشی از برخی شرایط اعتبار روایی است. طبق این قاعده خبر غیرثقه در مورد احکام غیرالزام آور قابل پذیرش است و مانند احکام الزامی سخت گیری در سند نیاز نیست. اصل تسامح به شکل غیررسمی میان محدثان اولیه اهل سنت آغاز، سپس با گذر زمان بین شیعیان تبدیل به یک قاعده شد. این مقاله با شیوه توصیفی- تحلیلی به واکاوی عوامل مؤثر در رویکرد به قاعده تسامح پرداخته و سه عامل روایات، جریان های حدیثی و الگوگیری شیعه از اهل سنت در قاعده معرفی شد. عامل روایات شامل احادیث «من بلغ»، «من ردّ عنّی حدیثا» و «ما جاءکم عنّی من خیر» بوده و فحوای آن ها دلیلی بر کنار نهادن ارزیابی روایی شد. جریان های نص گرای افراطی برای نقد حدیث جایگاهی قایل نبوده و همه احادیث را معتبر می دانستند. همه روایات سه گانه درمنابع شیعی موجود نبوده و سهل گیری در پذیرش احادیث ضعیف مورد اتفاق همگانی علما نبود و جریان های حدیثی مؤثر در فریقین بیش از دو عامل دیگر در شکل گیری قاعده تسامح سهیم بودند.

این نوشتار، پژوهشی در خطابهای عتاب آمیز خداوند به پیامبر اکرم (ص) است. این گونه عتابها که قریب 80 آیه در قرآن را شامل می شود، گسترة عظیمی از مباحث گوناگون را در میان قرآن پژوهان به وجود آورده است. اهتمام اصلی مفسران در توجیه و تحلیل این گونه آیات نکوهش بار، حلّ تعارضی است که به گمان ایشان، این آیات با اصل وجوب عصمت پیامبر (ص) دارد. نگارنده در این جستار کوشیده است ضمن بیان آرای مفسران در تفسیر برخی از مهمترین این آیات، حکمت این گونه خطابها را بیان دارد