تمرین دینداری

یکی از موضوعات مهمی که قرآن کریم از آن بسیار سخن گفته است مسئله تقواست. تقوی در لغت به معنای صیانت و نگهداری است.
خداوند در آیات بسیاری از قرآن، اصناف مختلف مردم و حتی «مؤمنین» را دعوت به تقوی کرده است: «یا اَیها الَّذینَ آمَنُو اتَّقُواللّهَ…»1 و در آیات زیادی نیز از «متقین» یاد کرده و قرآن را اساساً هدایتی برای «متقین» خوانده است: «ذالک الکتاب لاریب فیه هدی للمتقین»2 و خداوند را «معلّم متقین»3 و «دوستدار ایشان»4 می‌داند و در آیه‌ای نیز ذکر کرده که «خداوند همیشه با متقین»5 است و «فقط اعمال ایشان را می‌پذیرد».6
بسیاری از مفسّران و مترجمان کلمه «متقین» را پرهیزکاران و یا خدا‌ترسان ترجمه نموده‌اند، حال آنکه این معنا، معنای کاملی برای متقین نمی‌تواند باشد، زیرا ترس از خدا و پرهیز از گناه هرکدام آثاری از تقواست، اما تنها یکی از آنها، ترجمه کامل این کلمه نیست. بهترین ترجمه برای متقین، خویشتنداران است، زیرا فردی که به درجه تقوی که درجه‌ای بالاتر از ایمان است، می‌رسد در مقابل گناهان و لغزشها خویشتن‌داری کرده و خود را کنترل می‌کند. لذا تقوی نوعی مصونیت است و نه محدودیت، یعنی در رعایت تقوی این شرط نیست که شخص از محیط دور بوده و گناه نکند و خدا ترس باشد، بلکه باید حتی در محیطی پر از آلودگی هم بتواند به واسطه تقوی مصون مانده و خود را نجات دهد.
قرآن دعوت به تقوی را از اهداف اساسی انبیاء دانسته است و تمامی ایشان به هنگام تبلیغ، مردم را به تقوی فراخوانده‌اند، اهمیت تقوی در این پیام مشترک بیش از پیش روشن می‌شود.
خداوند در آیاتی چند آثار تقوی را یادآوری می‌کند. مثلاً در آیه‌ای می‌فرماید:
«یا ایها الذین آمنوا ان تتقوا اللّه یجعل لکم فرقاناً».7
خداوند در این آیه خطاب به مؤمنان می‌فرماید: «ای مؤمنان! اگر تقوی پیشه کنید، خداوند برایتان قدرت تشخیص و جداسازی حق از باطل قرار می‌دهد» و شما را به این سلاح مجهّز می‌کند.
تقوی با برداشتن موانع بصیرت و اندیشه سالم مانند خودخواهی، حسادت، تعصب، عناد و… راه را برای پرورش عقل باز نموده و به عقل مجال قضاوت و تصمیم‌گیری صحیح می‌دهد.
یا در آیاتی دیگر می‌فرماید:… و من یتق اللّه یجعل له مخرجاً8… و من یتق اللّه یجعل له من امره یسراً.9 هر کس تقوی پیشه کند خداوند برای او راه‌رهایی و بیرون رفتن از سختی‌ها و مشکلات را قرار داده و سهولت و آسانی در کار او قرار می‌دهد.
باید توجه داشت که سختی‌ها و مشکلات گاه خارج از حیطه و قدرت انسانهاست (مثل مرگ وانواع بلایا) و گاه در حیطه و قدرت انسانهاست و مسبب اصلی آن آدمیانند. در نوع اول بیشترین تأثیری که تقوی دارد تعلیم صبوری، مدارا و سازگاری با مشکلات و از دست ندادن روحیه خود در برخورد با این مصایب است، اما در نوع دوم ـ که به نظر می‌رسد بیشتر مورد نظر قرآن است ـ یعنی در مشکلات و مصایب اجتماعی واخلاقی که فضایی تاریک و مبهم برای انسانها ترسیم می‌کند، خداوند با نور تقوی، راه خروج از تاریکی را به بندگان نشان می‌دهد.
حق تعالی در بیانی دیگر «وعده بخشاییدن گناهان و پوشاندن سیئات افراد متقی را نیز اعلام کرده است»10 و «به ایشان آرامشی داده که همیشه با ایشان است»11، «لذا متقین ترسی و اندوهی ندارند»12 و «به هنگام چهره نمودن گناه، خدا را بیاد می‌آورند»13 و از آن دوری می‌کنند.
در حقیقت تقوی نوعی تجربه دینداری است که حاصل ممارست و تمرین در دوری و خودداری از گناهان است که با گذشت زمان این تجربه به نوعی بصیرت در دین و روشن بینی منجر گشته که علاوه برمصونیت عملی از گناه، عقل و خرد را نیز تقویت نموده و بستر سالمی برای فکر و اندیشه می‌گسترد.
1 ـ سوره بقره، آیه 278.
2 ـ سوره بقره، آیه 2.
3 ـ سوره بقره آیه 282 .
4 ـ سوره آل عمران، آیه 76. 5 ـ سوره توبه، آیه 123.
6 ـ سوره مائده، آیه 27.
7 ـ سوره انفال، آیه 29.
8 ـ سوره طلاق، آیه 2.
9 ـ سوره طلاق، آیه 4.
10 ـ سوره طلاق، آیه 5.
11 ـ سوره توبه، آیه 113.
12 ـ سوره اعراف، آیه 35 .
13 ـ سوره اعراف، آیه 201 .