علی عابدی رنانی

از عوامل شایسته تحقیق درباره یک مذهب اسلامی، روابط آن مذهب و پیروان آن با پیروان سایر مذاهب اسلامی است. این روابط در مبانی اعتقادی آنها ریشه دارد. بر این اساس، سیاست خارجی راهبردی دولت های اسلامی نیز در کنار سایر عوامل از آموزه های دینی آنها اثر می گیرد. یکی از این مذاهب اسلامی عمده در جنوب شرق آسیا، مذهب ماتریدیه است که تأثیر به سزایی در عملکرد سیاسی و اعتقادی طالبان در افغانستان داشته است. این مذهب در قرن نوزدهم با الهام از اندیشه های کلامی علمای ماتریدی از جمله شاه ولی الله دهلوی با اهداف ضد استعماری و با تکیه بر جهاد در مقابل کفار در هندوستان شکل گرفت. در این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه ای به تحلیل و مقایسه مبانی اعتقادی گروه طالبان و وهابیت پرداخته می شود و این نتیجه حاصل شد که این دو گروه در برخی موضوعات کلامی مهم مثل توحید، زیارت، توسل، شفاعت و تفکیر شیعیان با یکدیگر اختلاف دارند. طالبان بر اساس این مبانی کلامی خود، پذیرش بیشتری نسبت به شیعیان دارند. در نتیجه، ارتباط ج.ا. ایران با طالبان و گروه های وهابیت بر اساس مبانی اعتقادی آنها باید متفاوت باشد. 

موضوع این مقاله تحلیل مفهوم آزادی به عنوان یکی از مسائل بنیادین اندیشه سیاسی در فلسفه کانت است. با توجه به گونه شناسی آیزایا برلین در مورد برداشت های مختلف منفی و مثبت از آزادی در تاریخ فلسفه، در این مقاله موضع کانت در باب آزادی در قالب دو برداشت فوق بررسی می شود. در دیدگاه کانت، عمل اخلاقی عملی با انگیزه صرفاً اخلاقی و احترام به قانون اخلاقی، بدون همراهی تمایلات انسانی است. نوعی تقابل بین تمایلات و انگیزه اخلاقی در نظریه اخلاقی کانت دیده می شود. آزادی در دیدگاه کانت به معنای کنارگذاشتن تمایلات و عمل به وظیفه اخلاقی است. تمایلات درونی در دیدگاه کانت به مثابه مانع درونی عمل اخلاقی و آزادی هستند که باید رفع یا حداقل کنترل شوند. مفهوم آزادی جایگاهی محوری در نظریه اخلاقی کانت دارد، به گونه ای که آزادی محصول تبعیت از وظایف اخلاقی است، و این مفهوم ایجابی، برخلاف ادعای برلین، با توجه به ظرفیت هایی چون فردگرایی و ضابطه مند بودن کاربست آن در قالب اوامر قطعی به استبداد منجر نمی شود.

در دهه 70 شمسی جامعه فکری ایران با جریان نواندیشی دینی مواجه شد. این جریان روحی جدید در جامعه دانشگاهی و حوزوی دمید و بازار مباحثات و نقد علمی را رونق داد. مواجهه این جریان هم با مدرنیته و هم با سنت عمیق تر از نسل های پیشین روشنفکران بوده است. نسل های پیشین روشنفکران دینی بر بازگشت تمام عیار به دین و استفاده از تمام ظرفیت های دین برای حل مشکل عقب ماندگی تاکید می کردند. اما نسل جدید مدعی لزوم فهم جدیدی از متون دینی بود. وجه مشترک فکری این جریان تاکید بر این نکته است که فهم ناب امکان ندارد و هر فهمی مسبوق به پیش فهم هاست. ازاین جهت، جریان نواندیشی از نظریه های هرمنوتیک که در پی درک ماهیت و سازوکار فهم است الهام گرفته است. کتاب مورد نقد تاثیر هرمنوتیک فلسفی هایدگر و گادامر را بر جریان نواندیشی دینی بررسی می کند. به نظر ناقد، هرمنوتیک فلسفی گادامر مدل مناسبی برای تحلیل جریان نواندیشی دینی نیست، و هرچند مشابهت هایی دارد لکن از برخی جهات با مبانی این جریان در تعارض است.

هدف این پژوهش، بررسی پوشش خبری تحولات سوریه در دو روزنامه جمهوری اسلامی و القدس العربی است. روزنامه جمهوری اسلامی از نظر گرایش سیاسی خط مشی میانه رو و معتدلی دارد  و در هیچ کدام از طیف های اصول گرایی و اصلاح طلبی قرار نمی گیرد. همچنین روزنامه القدس العربی یک روزنامه ای مستقل از دولت است که در خارج از مرزهای سیاسی فلسطین و در لندن چاپ می شود و با دیگر روزنامه های کشورهای عربی مانند عربستان و قطر که در این پژوهش به نقش این کشورها اشاره شده است، متفاوت می باشد. از این رو با توجه به این شباهت ها،این دو روزنامه برای بررسی در این پژوهش انتخاب شده اند. روش مورد استفاده، روش تحلیل محتوا از نوع کمی است. حجم نمونه شامل 6 ماه (بهار و تابستان1397) از کلیه مطالب مربوط به تحولات سوریه در این دو روزنامه است. در این پژوهش،جهت گیری هر دو روزنامه مذکور با توجه به نظریه سوگیری مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به نظریه سوگیری  و کاربرد آن در تحلیل های رسانه ای می توان  به عینیت و واقعیت گرایی  رسانه ها و همچنین به جهت گیری های مثبت و منفی و حتی خنثی آنان  پی برد. در این زمینه یافته های پژوهش حاضر به تفاوت معنی داری بین جهت گیری دو روزنامه مذکور رسیده است. با استفاده از برجسته سازی رسانه ای،رسانه ها در نحوه انعکاس و برجسته کردن اخبار و مطالب خود بر اساس خط مشی و رسالت سازمان خبری متبوع خویش عمل می کنند. روزنامه های جمهوری اسلامی و القدس العربی نیز بر اساس همین اصل به پوشش تحولات سوریه پرداخته اند. ودر این زمینه نیز تفاوت معنی داری بین این دو روزنامه بر اساس یافته های پژوهش مشاهده می شود.

هدف از این مقاله تحلیل مناظره ای است که درقالب این کتاب بین میشل فوکو و ریمون آرون صورت گرفته است. بدین منظور، شرح مختصری بر دیدگاه های این دو متفکر ارائه می شود تا موضع نزاع در این مناظره روشن شود. محور اصلی گفت وگو اصل گسست و تداوم در دوره های مختلف تاریخی است. آرون از تفکیک صورت بندی های دانایی انتقاد می کند و از ارتباط و تعامل بین آن ها دفاع می کند. به نظر او، تاریخ دارای تنوع و درعین حال تداوم است. دربرابر، فوکو در روش دیرینه شناسی خود درپی کشف تداوم میان وقایع و دوره ها نیست، بلکه تلاش دارد گسست هایی را که موردغفلت واقع شده است نشان دهد. هرچند هردو متفکر گرایش های ساختارگرایی دارند، اما دیدگاه هستی شناسی آن ها موجب اختلاف نظر بین آن ها شده است. به نظر آرون، برخلاف فوکو، جهان ساختارهای ثابتی دارد که درطول زمان و درخلال منظرهای متفاوت خود را ظاهر می سازد. از این منظر، آرون به ذهنی و نسبی گرایی وبری و پوچ گرایی نیچه ای انتقاد می کند.

در دهه های اخیر، شاهد رجوع مجدد نظریه پردازان اخلاقی به «اخلاق فضیلت» هستیم. اخلاق فضیلت با آراء اخلاقی ارسطو پیوند نزدیکی دارد. از دهة 1980میلادی به تدریج، شاهد احیای ارسطوگرایی هستیم. اخلاق ارسطویی در مقایسه با نظریه های نفع گرا و نظریه های وظیفه گرای کانتی، بر اهمیت فضایل و فضیلت مند شدن شخصیت برای شناخت اخلاقی تأکید دارند. در این دیدگاه، داشتن شخصیت متعالی لازمة تشخیص وظایف اخلاقی قلمداد می شود و تأکید صرف بر عقلانیت عملی برای تمییز اصول اخلاقی کافی دانسته نمی شود. این مقاله به روش استنادی، ضمن توضیح نارسایی های موجود در نظریه های اخلاق سازمانی حاکم، نقاط مثبت دیدگاه اخلاق فضیلت، را به ویژه از منظر ارسطویی تبیین می کند و سرانجام، چالش های موجود در برابر این دیدگاه اخلاقی را مطرح می کند. اخلاق فضیلت با تأکید بر اهمیت تکوین شخصیت اخلاقی در ارتقای حساسیت اخلاقی سازمان و قدرت تمییز اخلاقی کارکنان، بهتر از نظریه های رقیب (اخلاق نفع گرا و حقوق محور) عمل می کند. به نظر می رسد، اخلاق فضیلت باید در نهایت، نه به عنوان بدیلی متمایز، بلکه به عنوان الگویی مکمل برای اخلاق نفع گرا و وظیفه گرا عمل کند تا از نسبی گرایی و بی قاعدگی اخلاقی در امان باشد.

رابرت نوزیک، طرفدار اختیارگرایی در برابر دولت رفاه، نظریه پرداز عدالت استحقاقی و در جستجوی آرمان شهر دولت حداقلی است. هدف پژوهش حاضر، بررسی مبانی انسان شناختی ای است که مبنای نظریه عدالت وی بوده است. نوعی فردگرایی هستی شناختی در دیدگاه نوزیک دیده می شود که مطابق آن، هویت افراد مستقل از یکدیگر بوده و حقوق آن ها مقدم بر مفهوم نفع و سعادت است. پس از توضیح مبانی انسان شناختی نوزیک، این مبانی از دیدگاه اجتماع گرایی مکینتایر مورد نقد قرار خواهد گرفت و نارسایی های آن توضیح داده خواهد شد. یافته های مقاله نشان می دهد که دیدگاه اجتماع گرا توجه بیش تری به واقعیات حیات انسانی دارد. اصرار بر سلب ناشدنی بودن حقوق فردی در دیدگاه نوزیک، آن را با بن بست های غیرقابل حلی مواجه می سازد؛ خصوصاً در جایی که بین حقوق افراد یا حق فردی و مصلحت جمعی تعارض ایجاد می شود.

السدیر مکینتایر از جمله فیلسوفان منتقد لیبرالیسم و نهضت روشنگری است. وی از موضعی ارسطویی به نقد اندیشه اخلاقی کانت و لیبرالیسم پرداخته است. کانت بر عقل عملی محض در تعیین وظایف اخلاقی تاکید دارد. به نظر مکینتایر، عقل عملی محض نمی تواند در این راستا کارگشا باشد و در برابر، از موضعی ارسطویی، از نقش شخصیت و عقل عملی ساخته شده در سنت و اجتماع در تشخیص وظایف اخلاقی دفاع می کند. در این مقاله نقد مکینتایر بر روش اخلاقی کانت توضیح و مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. به اعتقاد نگارنده، رویکرد اخلاقی ارسطویی و کانتی هرکدام مزایا و محدودیتهای خاص خود را دارند. رویکرد کانتی امکان ارزیابی تعهدات اخلاقی موجود را فراهم می سازد و رویکرد ارسطویی فرایند تکوین شخصیت اخلاقی و لزوم مصلحت سنجی به موقع در عمل اخلاقی را توضیح می دهد. نگارنده سعی دارد به الگویی برسد که در ضمن توجیه اصول اخلاقی عام مجالی برای تمایزهای فرهنگی و اخلاقی باقی گذارد. در این الگو، تمایزهای فرهنگی در مقام کاربست و حدود و ثغور اصول عام ایفای نقش می کنند. با این روش می توان موضعی بین عام گرایی کانتی و خاص گرایی ارسطویی اتخاذ کرد، طوریکه نه به مطلق گرایی اخلاقی و نه به نسبی گرایی منتهی شود. بدین منظور، نگارنده از رویکردی کارکردگرا استفاده می کند.