محبوب بابایی

تاب آوری و معیشت دو مقوله مهم در امر برنامه ریزی و توسعه به شمار می آید بطوری که توجه به این مقولات، توسعه و پیشرفت، و عدم توجه و نادیده انگاشتن آنها پیامدهای جبران ناپذیری را در سطوح مختلف اقتصادی،اجتماعی،محیطی و کالبدی به دنبال خواهد داشت.هدف پژوهش حاضر بررسی الگوی پارادایمی تاب آوری معیشت روستایی در محدوده شهرستان ارومیه می باشد. جامعه آماری پژوهش را روستاهای حاشیه دریاچه ارومیه (18روستا به عنوان نمونه)از شهرستان ارومیه را تشیکل می دهد. روش پژوهش براساس هدف ،کاربردی و براساس روش و ماهیت توصیفی -تحلیلی،که مطالعه میدانی با روش کیفی مبتنی بر گراندد تئوری-داده بنیاد (بر مبنای مصاحبه با متخصصان و ذی نفعان محلی،30نفر بصورت گروه کانونی- در سه مرحله کدگذاری باز، کدگذاری محوری، و کدگذاری گزینشی) انجام شد.نتایج نشان داد که عوامل درون زا و برون زا مهمی به صورت مستقیم و غیرمستقیم در تضعیف و یا تقویت تاب آوری معیشت منطقه در ابعاد مختلف دخالت دارد. به عبارتی شرایط علّی موجود در تاب آوری معیشت روستایی در محدوده مورد مطالعه عبارتند از:1)علل انسانی به تاب آوری معیشت(سیاست های اقتصادی؛سیاست های اجتماعی و آموزشی،سیاست های زیست محیطی،سیاست های زیرساخت ها(فیزیکی)، سیاست های برنامه ریزی و ایدئولوژی) 2)علل محیطی به تاب آوری معیشت(مخاطرات طبیعی از جمله بارندگی،خشکسالی،سیل و تگرگ).همچنین شرایط مداخله گر در این زمینه نقش تسهیل کننده و بازدارنده عوامل انسانی و محیطی(اقلیمی) بوده است.

طی دو دهه اخیر روستاهای پیرامون دریاچه ارومیه بعلت کاهش سطح آب دریاچه و محدودیت برداشت آب کشاورزی دچار تغییر و تحول اساسی هم از نظر درآمد کشاورزی و هم از نظر ساختار جمعیت شده اند. هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل موثر بر تاب آوری معیشت روستایی در این ناحیه بوده است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و براساس روش، توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش، 2101 خانوارهای روستاهای پیرامون دریاچه ارومیه در محدوده شهرستان ارومیه است . حجم نمونه 363 خانوار است که با انتساب متناسب با جمعیت هر روستا و با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار اصلی پژوهش، پرسشنامه محقق ساخته بود که روایی آنها به تأیید پانلی از متخصصان رسید و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ (820.) در حد مطلوب تأیید شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از مقایسه میانگین با آزمون T-Test و تحلیل عاملی اکتشافی (EFA) در نرم افزار SPSS.22 انجام شد. نرمال بودن داده ها و تعیین نوع آزمون آماری با آزمون کلموگوروف- اسمیرنوف مشخص شد و رابطه بین تاب آوری معیشتی و سرمایه های معیشتی با ضریب همبستگی اسپرمن به دست آمد. نتایج نشان داد که نُه مولفه (3 مولفه در بُعد اقتصادی، 2 مولفه در بُعد اجتماعی، 2مولفه در بُعد کالبدی و محیطی و 2 مولفه در بُعد نهادی- سازمانی) اثرگذار هستند. میانگین مطلوبیت عددی عوامل تاب آوری معیشت در جامعه هدف مورد مطالعه نشان می دهد که عامل اقتصادی در رتبه اول (4.18)؛ عامل کالبدی- محیطی در رتبه دوم (4.11)؛عامل نهادی- سازمانی در رتبه سوم (3.93)؛ و عامل اجتماعی در رتبه چهارم (3.87)، قرار دارند.

هدف مطالعه حاضر تحلیل فضایی تاب آوری معیشت روستاهای پیرامون دریاچه ارومیه با توجه به شاخص های موثر می باشد تا سطح فضایی برخورداری روستاها به لحاظ تاب آوری روستاها مشخص گردد، پژوهش از نوع کاربردی و از نظر روش و ماهیت توصیفی -تحلیلی بوده،جامعه آماری روستاهای پیرامون دریاچه ارومیه می باشد که به منظور تحلیل کمی داده ها از تکنیک چندمعیاره تاپسیس براساس وزن دهی متخصصان به شاخص ها و معیارها استفاده شد. در بررسی جداگانه هر یک از ابعاد تاب آوری معیشت نتایج گویای این بود که در بُعد اقتصادی(12روستا دارای سطح تاب آوری نامناسب،3روستا تاب آوری متوسط و 3روستا دارای تاب آوری مناسب)، در بُعد اجتماعی(2روستا تاب آوری متوسط،8روستا تاب آوری مناسب و 8 روستا تاب آوری نامناسب )؛در بُعد کالبدی-فیزیکی(10روستا تاب آوری نامناسب،2روستا تاب آوری متوسط و 6روستا تاب آوری مناسب)،و در بُعد محیطی-اکولوژیکی(14روستا تاب آوری مناسب،1روستا تاب آوری متوسط و 3روستا دارای تاب آوری نامناسب)هستند. در کل در ابعاد اقتصادی (3505.)، و کالبدی(3945.) سطح تاب آوری ضعیف ، و در ابعاد اجتماعی(4675.)، و محیطی-اکولوژیکی(5332.) در سطح متوسط از تاب آوری معیشت می باشند؛ بنابراین می توان این گونه استنتاج نمود که شاخص های مختلف تاب آوری تأثیرات متفاوتی بر میزان تاب آوری روستاهای پیرامون دریاچه ارومیه داشته اند و با تغییرات وضعیت این شاخص ها در سطوح مختلف وضعیت تاب آوری نیز تغییر خواهد نمود و شاهد تاب آوری متفاوتی در منطقه خواهیم بود.

پخش سیلاب یکی از راهکارهای مدیریت منابع آب در مناطق خشک و نیمه خشک است. همچنین در کاهش خسارات ناشی از سیل، افزایش حجم سفره آب زیر زمینی، احیاء مراتع و بیابان زدایی موثر است. پخش سیلاب بر آبخوان یک روش ساده برای استحصال سیلاب های حامل از رسوبات است.که در بیشتر نقاط کشور از دسترس خارج می شوند. درحالی که به نظر می رسد سیلاب ها دارای مواد غنی بوده و می توانند در حاصلخیزی مخروط افکنه و دشت های سیلابی متشکل از رسوبات دانه درشت مؤثر واقع شده و بهره برداری اقتصادی از آنها را امکان پذیر سازد. بدین منظور استفاده از اطلاعات ماهواره ای و تکنیک GIS سرعت و دقت دست یابی به این مناطق را زیادتر می کند. ازاین رو شناسایی مناطق سیل خیز و بخش سیلاب در اراضی مستعد پایین دست حوضه بیرجند باعث کمک به تغذیه محیط حوضه آبخیز می شود. هدف پژوهش حاضر شناسایی مناطق مستعد پخش سیلاب از منظر سازند های زمین شناسی است. تمامی فرایندها و تجزیه و تحلیل داده ها در محیط GIS به کمک سه روش saw AHP و منطق بولین برای وزن دار کردن و تلفیق لایه هایی همچون(شیب،فرسایش،کاربری اراضی،شبکه آبراهه،خاک،پراکنش گسل،واحد زمین شناسی،سطح آب های زیرزمینی،تصاویر ماهواره ای) استفاده گردید. و مناطق پر مخاطره آن مشخص شد. با توجه به نقشه نهایی بدست آمده 2765 هکتار از مساحت تعیین شده در حوضه آبخیز بیرجند در اولویت اول(مناسب برای پخش سیلاب) و19452 هکتار در اولویت دوم(نامناسب برای پخش سیلاب) قرار گرفت. بهترین روشی که توانست، ارزیابی و نتیجه گیری بهتری را در این مورد ارائه دهد، روش منطق بولین در مکان یابی بخش سیلاب بود .

واکاوی سکونتگاه های روستایی در بخش های اقتصادی، اجتماعی و محیطی بدون در نظر گرفتن رویکردهای زیستی ،فضایی وخطر پذیری ممکن نبوده چرا که سکونتگاه های روستایی با شدت و ضعف متفاوت با چالش هایی نظیر غفلت از مدیریت کالبدی و فضایی رو به رو هستند عواملی همچون ارتفاع از سطح دریا، شیب،گسل، منابع آب، خاک، پوشش گیاهی و کاربری اراضی، هر کدام بسترهای طبیعی هستند، که تاثیر گذاری آنها در بررسی و شناسایی نواحی مستعد و غیر مستعد در ارزیابی خطر سکونتگاه های روستایی نقش موثر دارند پژوهش حاضراز نوع تحقیق کاربردی- توسعه ای و روش بررسی آن کتابخانه ای و پیمایشی می باشد هدف از این پژوهش ارزیابی توان محیطی،اکولوژیکی منطقه ی آق سو شهر ستان کلاله جهت ارزیابی خطر می باشد جهت سنجش تأثیرگذاری عوامل خطر پذیری بر روی پراکنش فضایی سکونتگاه های روستایی از آزمون رگرسیون چند متغیره استفاده گردید در ادامه پس از شناسایی معیارها اقدام به تهیه پایگاه داده های مکانی در سامانه اطلاعات جغرافیایی( Arc GIS) شد. در ادامه پس از استاندارد سازی این معیارها به روش( منطق فازی و ahp) در محیط نرم افزار با استفاده از ابزار های شناسایی به هر یک از معیارها وزن خاصی اختصاص داده شد. سپس با تلفیق و رویهم گذاری این معیارها، بر اساس (مدل ahpو منطق فازی)، نقشه نهایی که بیانگر مناطق مناسب و غیر مناسب است، حاصل شد منطقه مورد مطالعه در نقشه تولید شده به طبقه بسیار مناسب، مناسب و نامناسب به منظور برنامه ریزی جهت انواع فعالیت های سکونتگاهی تقسیم شد

این پژوهش با هدف بررسی تحولات ساختاری – کارکردی سگونتگاههای روستایی(دهستان انزل شمالی) در شهرستان ارومیه انجام گرفته،روش پژوهش بصورت ترکیبی(کیفی یا گراند تئوری- کمی) و در چند مرحله انجام شده، جامعه آماری تحقیق شامل روستاهای دهستان انزل شمالی ، که کل جمعیت مورد نظر روستاها2461نفر درقالب541خانوار ،حجم نمونه براساس فرمول کوکران(336نفر) ،نمونه گیری بصورت هدفمندمعیار(گلوله برفی) – تصادفی ،و میزان روایی و پایایی پرسشنامه محقق ساخته 83.می باشد. در راستای عوامل موثر بر تحولات ساختاری- کارکردی سکونتگاههای روستایی، 4 شاخص اقتصادی،اجتماعی- فرهنگی،زیست محیطی و کالبدی – فیزیکی، با 34 عامل، طی دو مرحله مشاهدات میدانی ،مطالعات اکتشافی و مصاحبه نیمه ساختار یافته مطرح شد،که نتایج تحلیل این داده ها(کیفی و کمی)نشانگر آن است که تحولات ساختاری- کارکردی در نواحی سگونتگاههای روستایی محدوده مورد مطالعه طی سالهای 1375 تا 1395 تحول اساسی داشته و این تحولات مرهون عوامل درونی و برونی بوده است، نتیجه این تحولات بشیتر از آنکه روند مثبت داشته باشد ،روند منفی بر ساختار و کارکرد روستاها داشته ،این تحولات در چهارشاخص عبارتند از : زیست محیطی (3.85)، اقتصادی(3.71)، اجتماعی- فرهنگی(3.62) و کالبدی – فیزیکی(3.58)،که نتیجه این تحولات بوجود آمدن سکونتگاهای راکد(رکود) و منفی(پسروی)بوده است.

امروزه بسیاری از برنامه ریزان و سیاست گذاران توسعه از گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد می کنند. در پژوهش حاضر به امکان سنجی و برنامه ریزی راهبردهای گردشگری شهرستان ماکو پرداخته شده است، این پژوهش به لحاظ هدف کاربردی، و براساس ماهیت توصیفی – تحلیلی است، جمع آوری اطلاعات بر اساس مطالعات کتابخانه ای- اسنادی و پیمایشی صورت گرفته و با تبین نقاط قوت(S) ، ضعف(W) فرصت ها (O)و تهدیدات(T) گردشگری در محدوده مورد مطالعه با استفاده از ابزار تحلیلی SWOT، که جمعا 38 شاخص (قوت11،فرصت10،صعف8 و تهدیدات 9عامل) مطرح گردید، به ارائه استراتژیها و راهبردهایی برای توسعه این صنعت پرداخته شده است، همچنین جامعه آماری مورد مطالعه بر اساس فرمول کوکران شامل 383نفر می باشد. نتایج بر اساس مدلSWOTبیانگر آن است که نقاط ضعف بر نقاط قوت برتری داشته و تهدیدات نسبت به فرصتها بیشترین امتیاز را دارند؛ لذا وضعیت گردشگری شهر ماکو نامطلوب برآورد می شود، و گردشگری از لحاظ موقعیت استراتژیک و در ماتریس ارزیابی داخلی و خارجی(EFE- IFE)از نوع استراتژی تدافعی (WT)می باشد.و از میان عوامل مطرح شده برای استراتژی سوات عوامل،S3،W1،O1،T7 بیشترین امتیاز را دارا می باشند.لذا وجود نگرانیهای اقتصادی،اجتماعی، و زیست محیطی در منطقه همچنان به عنوان چالش های اساسی در زمینه توسعه گردشگری پایدار غالب است. بنابراین میتوان گفت که رسیدن به گردشگری موفق و پایدار در شهرستان ماکو نیازمند 3 رکن اصلی(دولت،NGOو مشارکت مردم)می باشد.

هدف این مقاله تحلیل علل جمعیت پذیری و روند تحولات اقتصادی – اجتماعی در روستاهای پیراشهری ارومیه است.نوع پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و براساس روش و ماهیت ازنوع توصیفی- تحلیلی است. جمع آوری داده ها باروش کتابخانه ای و میدانی انجام گرفته، جامعه آماری سرپرستان خانواردو روستاشامل6778خانوار ساکن بوده که براساس فرمول کوکران 383 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند نمونه گیری به صورت تصادفی ساده وروایی و پایایی پرسشنامه بر اساس الفای کرونباخ(.832) است.تحلیل داده ها با استفاده ازنرم افزارهای  SPSS ،Excel و GIS انجام گرفته است.نتایج تحقیق نشان می دهد که از 16 عامل مطرح شده،اولین و مهم ترین عامل در زمینه جمعیت پذیری عامل قیمت پایین زمین با میانگین(3.99)  و دومین عامل مهاجرت اقوام و آشنایان و تبعیت از آنها با میانگین (3.90)وسومین عامل، پایین بودن هزینه های زندگی نسبت به شهر ارومیه با میانگین(3.86)است. در زمینه عوامل اجتماعی ورود و مهاجرت افراد غیر بومی با میانگین (3.77)مهمترین عامل، و در زمینه عوامل اقتصادی عامل تغییر شیوه فعالیت از بخش کشاورزی به بخش غیرکشاورزی با میانگین(4.1)مهمترین عامل است.نتایج نشان دهنده تحولات اساسی در بخشهای مختلف(زمینهای زراعی و مسکونی)بوده ونتیجه این تحولات اثرات منفی برهویت و جامعه روستایی  داشته است.