عزالدین رضانژاد

انسانهاى سترگ، هرچند شهره عام و خاصند و احوال و افکارشان، در معرض دید و کنکاش سایرین قرار دارد اما محسود حاسدان و مورد بغض بیماردلان نیز هستند . بزرگ موعود بشریت هم از این قاعده مستثنا نیست اما زهى شادى و سرور که غبار ظلمت و فسانه از بلور حقیقت پاک شدنى است نه ماندنى . تشکیکى که در نسب «مهدى آل محمد» شده است نویسنده را بر آن داشت که آستین همت‏بالا زده و به اثبات تولد، حیات فعلى، علوى، فاطمى و حسینى بودن حضرتش بپردازد و با استناد به کتب خواص اهل سنت، راه انکار را بر عارف و عامى ببندد . مساله «مهدویت‏» قضیه‏اى شخصى و ویژه گروه یا فرقه‏اى خاص از فرقه‏هاى اسلامى نیست، بلکه عقیده‏اى است که عموم مسلمانان در آن اشتراک دارند و اکثر مسلمانان (اعم از شیعه و سنى) بر این باورند که حضرت مهدى علیه السلام مردى از «اهل بیت‏» پیامبر صلى الله علیه و آله و از «ذریه‏» آن حضرت است . چنان‏که ایمان به آن امام به عنوان «منجى بشریت‏» از جمله مسائل مقبول نزد سایر امت‏هاست‏به گونه‏اى‏که مى‏توان گفت: حضرت مهدى علیه السلام، موعود «امت‏» هاست تا زمین را از عدل و داد پر کند و در هم کوبنده نظامهاى فاسدى باشد که انسان و انسانیت را لگدمال کرده‏اند . همچنین حکومت جهانى وى شامل همه جنبه‏هاى زندگانى بشر است و از بزرگترین و درخشنده‏ترین پیروزیها و دست آوردهایى خواهد بود که انسانیت در طول تاریخ، به آن دست‏خواهد یافت . از انگیزه‏هاى پژوهش و نگارش در مورد «تبارشناسى حضرت مهدى علیه السلام‏» این است که بعضى از نویسندگان سنى مذهب همچنان در موضوع هویت و شناخت‏خانوادگى نسب آن حضرت، شبهه افکنى مى‏کنند . برخى مى‏گویند: آن حضرت از فرزندان عباس (عموى پیامبر صلى الله علیه و آله) است، برخى دیگر مدعى‏اند که وى از نسل امام حسن مجتبى علیه السلام است و نام پدرش، عبدالله بوده و هنوز به دنیا نیامده است . گروهى دیگر سکوت اختیار کردند و بالاخره، گروه چهارم از میان اهل سنت - مانند عرفا و اهل کشف (2) - با اعتقاد شیعه اثنى عشریه موافقت کرده، بر این باورند که آن حضرت، نهمین فرزند حسین بن على علیهما السلام است که به دنیا آمده و در غیبت‏به سر مى‏برد . (3) مقصد اصلى این مقال، تبیین نسب حضرت مهدى علیه السلام است و این که آن حضرت: از «آل محمد» صلى الله علیه و آله و «امت‏» اوست; بلکه از «ذوى القربى‏» و «عترت‏» و «اهل بیت‏» پیامبر صلى الله علیه و آله است; بالاتر این که از «فرزندان امام على علیه السلام و حضرت فاطمه علیها السلام‏» و از فرزندان امام حسین علیه السلام و بالاخره نهمین فرزند آن حضرت است .

نصوص دال بر امامت ائمه اثنی عشر(ع) به حدی در منابع شیعه فراوانی دارد که به آسانی می توان بر آن ادعای تواتر کرد. برخی از این نصوص در منابع اهل سنت نیز یافت می شود. «فیصل نور» از نویسندگان معاصر وهابی، منکر تمامی نصوص امامت شده و به زعم خود در کتاب الامامه و النص این مسئله را از منابع شیعه به اثبات رسانده است. او در بخشی از این کتاب که به امام حسن مجتبی(ع) اختصاص یافته است، جریان صلح آن حضرت را با معاویه و همچنین سخنانی را که از آن حضرت در این زمینه نقل شده است، دلیل شایستگی معاویه در مسئله حکومت دانسته، آن را در تعارض با نصوص امامت می داند و پس از انکار امامت حضرت مجتبی(ع)، به این نتیجه می رسد که هیچ نصی درباره امامت امامان اثنی عشری وجود ندارد. این مقاله با به کارگیری روش توصیفی تحلیلی، درصدد نقد این دیدگاه برآمده، با تحلیل روایات مورد استناد فیصل نور و نیز اثبات وجود نصوص امامت در سخنان امام مجتبی(ع) اثبات می کند که صلح آن حضرت با معاویه، به دلایلی همچون عدم همراهی یاران آن حضرت و اموری دیگر بوده است و بدین وسیله، توهم تعارض آن با سخنان آن حضرت در نصوص امامت دفع خواهد شد.

توسل به معنای واسطه قرار دادن شیءای، عملی و یا شخصی در پیشگاه خداوند، با هدف تقرّب به حضرت حق، دارای اقسامی است. ابن تیمیه ضمن پذیرش برخی از اقسام آن، توسل به ارواح اولیا را بدعت، شرک و غیرمشروع دانسته، و متوسلین به ارواح را محدورالدم معرفی می کند. ایشان، چون از یک سو در حوزه کشف معارف دین، نقل گرای افراطی، و در حوزه معنی شناسی، ظاهرگرا هستند، و برای صحابه، تابعین و تابعین تابعین مرجعیت علمی قائلند، و از سوی دیگر برداشت نادرستی از مفهوم «توحید، شرک و عبادت» دارند، و به پیش فرض های سایر مسلمان ها توجه ندارند، از این رو برخلاف اکثریت مسلمان ها توسل به ارواح را غیرمشروع می دانند. در مقاله پیش رو با استفاده از روش اسنادی، تحلیلی به بررسی دیدگاه ایشان پرداخته شده، و براساس کاوش های صورت گرفته در منابع معتبر اهل سنت و شیعه مشروعیت توسل به ارواح اولیا ثابت شده است.

برهان یا شبهه «خفای الهی» از شبهات بسیار مهم در حوزه خداباوری در عصر کنونی است. این شبهه که از سوی شلنبرگ، فیلسوف دین معاصر مطرح شده، بیش از دو دهه است که در غرب، در کانون توجه فیلسوفان دین قرار دارد. بر پایه این شبهه، با پذیرش خفای الهی، شواهد کافی دال بر وجود خداوند در اختیار نیست و ازاین رو خداوند وجود ندارد. غربی ها اهتمام فراوانی به این شبهه نشان داده اند؛ اما در جهان اسلام کمتر به آن توجه شده است. ما در این نوشتار می کوشیم با بهره گیری از روش پژوهشی توصیفی - تحلیلی، ضمن تبیین مسیله، بر اساس آخرین تقریر ارایه شده، آن را از منظر فلسفه اسلامی- کاری که تا کنون انجام نشده- نقادی کنیم. بررسی و تحلیل پیش رو نشان خواهد داد که برداشت کفر و شرک از خفای الهی درست نیست و نقدهای چندی بر آن وارد است.

قرن نوزدهم برای مسلمانان شبه قاره هند دورانی پراز آشوب و فتنه بود، آنان در این دوره به زوال و انحطاط سیاسی دچار شدند. استعمار انگلیس برای ضربه زدن به مسلمانان از هر نوع ابزاری استفاده کرد، مبشران مسیحی زیر سایه استعمار انگلیس، برای تضعیف عقاید و افکار مسلمانان به اصول اساسی دین اسلام حمله می کردندو دانشمندان مسلمان را به مناظره می کشاندند. از سویی دیگر به علت پیش رفت علوم تجربی، گرایش به این که هرچیزی را با تجربه بسنجند بوجود آمد، از طرفی دیگر استعمار انگلیس جریان نوپدید قادیانیه را بوجود آورد. غلام احمد قادیانی ادعاهای گوناگونی داشت و برای اثبات آنها به آیات و روایات متوسل شدو در تفسیر قرآن، برخی از اصول را جعل کرد که از میان اینها وحی و مکاشفه را اساس اصلی قرار داده است؛ بنابراین مفسران قادیانیه طبق این اصل قرآن را براساس الهامی که مدعی بودند، تفسیرکرده اند. غلام احمد و پیروان وی در تفسیر آیات به شیوه هایی که به اثبات ادعاهای غلام احمد کمک می کرد، استمداد جسته اند. یکی از این شیوه ها، بهره گیری از علم جدید است. لذا غلام احمد و مفسران قادیانیه آیاتی را که بر هدف آنان دلالت داشت، براساس علم جدید تفسیر کرده اند. بنابراین هدف اصلی و مساله بنیادین نوشتار حاضر مورد تحلیل و نقد قرار دادن تأثیرپذیری مفسران قادیانیه از علم جدید در تفسیر قرآن کریم و روش نگارش این مقاله، روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است.

از اختلافات اساسی مکتب اهل بیت: و مکتب سقیفه، کیفیت مواجهه با تاریخ صدر اسلام و عملکرد صحابه و وقایع آن دوران است. شیعیان معتقد به ضرورت بررسی منصفانه وقایع آن دوران، متناسب با مستندات نقلی بوده و اصحابی را که از ایمان استوار و فرمانبرداری نسبت به قرآن و پیامبر برخوردار بودند شایسته احترام می دانند، ولی کسانی را که از این ویژگی برخوردار نبوده و دچار لغزش و حتی مرتکب جرائمی شدند، با سایر افراد برابر ندانسته و به نقد و حتی مخالفت با آنها می پردازند. در مقابل، اهل سنت به نظریه عدالت کامل صحابه باور داشته و انتقاد ازعملکرد آنان را برنمی تابند. در همین راستا به ابداع قاعده ای کلامی پرداخته و به موجب آن، سکوت در برابر مشاجرات صحابه را واجب و ضروری دانستند. سؤال این است که آیا این قاعده با قرآن و سنت منطبق است؟ این مقاله با روش توصیفی، تحلیلی و با استناد به منابع معتبر، قاعده مزبور را مورد بررسی قرار داده و نادرستی آن را به اثبات می رساند.

«الهیات سلبی» به مثابه نظریه ای مهم و پرطرفدار در ادیان ابراهیمی، بر مؤلفه سلبی گروی در حوزه خداشناسی تأکید داشته، ساحت ها، رویکردها و تقریرهای مختلفی دارد که شاخص ترین آن ها در میان متکلمان امامیه، رویکرد الهیات سلبی به مثابه تقریر نظریه «عینیت» است. این رویکرد، رابطه نظریه عینیت و الهیات سلبی را در کانون بررسی قرار داده، در پی سازگار انگاری این دو نظریه است و مورد پذیرش ثقهالاسلام کلینی، شیخ صدوق، علامه حلی و فاضل مقداد قرار دارد. از رهگذر این جستار که با روش توصیفی، تحلیلی و با هدف تقریر و ارزیابی این رویکرد سامان یافته، آشکار می شود که این نظریه سه مؤلفه برجسته دارد؛ 1. سلبی انگاری صفات ثبوتی در ساحت هستی شناختی؛ 2.سازگاری سلبی انگاری صفات ثبوتی با بساطت ذات الهی و ناسازگاری ثبوتی انگاری آن ها با بساطت ذات(برهان نظریه)؛ 3. تقریر نظریه عینیت در سایه سلبی انگاری صفات ثبوتی. با این همه، به نظر می رسد هیچ کدام از این مؤلفه ها موجه نیست و این نظریه علاوه بر اشکالات درونی، نمی تواند تقریرکننده نظریه عینیت باشد.

روایاتی را در منابع شیعه و در برخی موارد در منابع اهل سنت می توان یافت که دلالت بر خلافت و امامت دوازده امام می کند که همه از نسل پیامبر اکرم, می باشند. این احادیث که به «نصوص امامت» شهرت یافته اند، به حدّی فراوان اند که جای هیچ تردیدی در صحّت آنها باقی نمانده و به اصطلاح به «تواتر» رسیده اند. یکی از نویسندگان معاصر وهابی به نام «فیصل نور»، در کتاب «الامامه و النص» تلاش کرده است تا با جستجو در منابع شیعه، روایاتی را که از نگاه وی در تعارض با نصوص امامت است، استخراج کرده و فقدان نصوص امامت را از آن نتیجه بگیرد. به زعم وی، تمامی نصوص امامت، وضعی و ساخته دست محدثان شیعه می باشد. در قسمتی از این کتاب که به امام سجاد} اختصاص یافته است، روایاتی که در تعارض با نصوص امامت آن حضرت پنداشته شده است، بیان گردیده و فقدان امامت آن حضرت و همچنین سایر امامان نتیجه گرفته شده است. این نوشتار با به کارگیری روش توصیفی-تحلیلی در صدد نقد این دیدگاه برآمده و با استناد به نصوص امامت و تحلیل روایات مورد استناد فیصل نور به تبیین علّت صدور چنین روایاتی پرداخته و به ادعای تعارض آنها پاسخ داده است.