شهره نصری نصرآبادی

در اقتصاد جهانی امروز، نوآوری نقش مهمی در رشد اقتصادی ایفا می کند و به عنوان یک اولویت سیاستی در بسیاری از کشورها از طریق استراتژی های ملی و بودجه های کلان مورد حمایت قرار گرفته است. یکی از پیشنیازهای لازم برای تنظیم سیاست نوآوری مناسب، ارزیابی کارایی فرایند نوآوری است که تاکنون در قالب رویکردهای مختلفی مورد توجه قرار گرفته است. یکی از انواع رویکردهای جدید و مورد توجه، رویکرد نظام نوآوری است. عمده مطالعاتی که تاکنون برای ارزیابی کارایی نظام نوآوری انجام شده، به نوآوری همچون جعبه ای سیاه نگریسته و صرفاً شاخص های ورودی-خروجیِ محدودی را مورد توجه قرار داده است. در پژوهش حاضر با تمرکز بر شرایط کشورهای در حال توسعه، مجموعه کاملی از شاخص ها با در نظر گرفتن دو زیرفرایند خلق و تجاری سازی دانش، مبنای مطالعه قرار گرفته و از این طریق به ارزیابی کارایی نظام نوآوری ملی ایران در مقایسه با کشورهای منتخب پرداخته شده است. براساس نظرات خبرگان 15 شاخص برای ارزیابی کارایی نظام نوآوری انتخاب شدند. نتایج ارزیابی کارایی با روش DEA حاکی از عدم کارایی نظام نوآوری ایران در زیرفرایندهای خلق و تجاری سازی دانش است. نهایتاً برای بهبود وضعیت، پیشنهادهای سیاستی ارائه شده اند که از مهمترین موارد می توان به توسعه و بهبود برنامه های خرید تضمینی فناوری، مشاوره در زمینه شناسایی بازارهای بین المللی برای شرکت های دانش بنیان و حمایت از اجرای طرح صندوق های به همرسان اشاره کرد.

مطالعات نظام های نوآوری طی دهه های گذشته به طور قابل توجهی افزایش یافته و رویکردهای مختلفی از آن در ادبیات ارائه شده است؛ متعاقباً سیاست های نوآوری نیز با توجه به شرایط هر دوره دستخوش تغییرات اساسی بوده است. تمرکز بیشتر این رویکردها بر توسعۀ نوآوری های فناورانه با اهدف صرفاً اقتصادی بوده است. رفع مسائل فنی و اجتماعی کلان از دریچة نظام نوآوری تحت عنوان «نظام نوآوری مبتنی بر مسئله (PIS)» رویکردی است که به تازگی در ادبیات این حوزه وارد شده و مسیر جدیدی را برای توسعة اقتصادی و اجتماعی کشورها ایجاد کرده است. به کارگیری این چارچوب توسط سیاست گذاران، مبنایی برای تنظیم سیاست نوآوریِ مبتنی بر مسئله برای چالش های پیش روی جامعه خواهد بود. به این منظور، در مقالة حاضر ضمن ارائة سیر تاریخی سیاست های نوآوری، به معرفی چارچوب تحلیلی نظام نوآوری مبتنی بر مسئله به عنوان رویکردی جامع برای تحلیل فرایندهای نوآوری فنی و اجتماعی برای حل مسائل کلان جامعه با هدف ارائة مبنایی برای تنظیم سیاست نوآوری مبتنی بر مسئله می پردازیم. در نهایت هم بر اساس استراتژی تحلیل تاریخی وقایع به تحلیل دو موردکاوی (مسئله های زلزلة آمریکا و شکاف دیجیتالی کره جنوبی) می پردازیم.

یکی از جنبه های کلیدی تضمین رقابت بلندمدت برای سازمان ها، کشورها و یا مناطق، توسعه دانش بنیان است که در این بین، مراکز تحقیقاتی نقش حائز اهمیتی را ایفاء می کنند. رشد سریع تقاضا برای تحقیق و توسعه باعث ظهور طیف وسیعی از مراکز تحقیقاتی شده و همراه با ظهور چنین مراکزی، نیاز به بکارگیری سازوکارهایی برای ارزیابی عملکرد آنها هم ضروری به نظر می رسد. تحقیقات متعددی در زمینه ارزیابی عملکرد سازمان های مختلف (خدماتی، تولیدی و...) انجام شده اما در حوزه ارزیابی عملکرد مراکز تحقیقاتی، تحقیقات نادر است. با توجه به ضرورتِ موضوع، در این مقاله با بکارگیری چارچوب EFQM (نسخه 2010) و از منظر پنج بُعد توانمندسازهای آن، اقدام به ارزیابی عملکرد مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور شده است. نتایج بررسی در هر یک از این ابعاد نشان می دهد که مرکز در حوزه رهبری در وضعیتی مطلوب تر و در حوزه شراکت ها و منابع در وضعیتی ضعیف تر قرار دارد.

کسب دانش جدید، علاوه بر ایجاد مزیت رقابتی برای سازمان ها موجب ارتقاء عملکرد سازمانی نیز می شود. شبکه های دانشی، یکی از منابع اصلی کسب دانش در هر سازمان محسوب می شوند. پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه مدیریت شبکه دانش و عملکرد نوآوری محصول انجام شد. برای این منظور، ابتدا یک چارچوب مفهومی از عملکرد نوآوری محصول با توجه به مولفه های مدیریت دانش و راهبردهای توسعه محصول ارائه گردید و در ادامه، تاثیر تمرکز راهبردی بر توسعه محصولات جدید و عملکرد نوآوری محصول از نقطه نظر دانش فنی، دانش رقابتی و  دانش مشتری مورد بررسی تجربی قرار گرفت. جامعه آماری این پژوهش را کارشناسان فناوری اطلاعات شرکت های تجارت الکترونیک استان اصفهان و خبرگان دانشگاهی در حوزه مدیریت دانش و نوآوری (جهت بررسی روایی محتوا) تشکیل می دهند. برای آزمون مدل مفهومی، روش معادلات ساختاری و نرم افزار AMOS و برای تایید شاخص ها و روایی سازه، تحلیل عاملی اکتشافی مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان داد که عملکرد نوآوری محصول از مدیریت شبکه های دانشی ایجاد می شود. همچنین مشخص گردید که برخی از  راهبردهای توسعه محصول بر عملکرد نوآوری محصول و شبکه های دانشی تاثیر معناداری دارند. از بین راهبردهای توسعه محصول، راهبرد افزایشی هیچ گونه تاثیر معناداری بر عملکرد نوآوری محصول ندارد. همچنین شبکه های دانشی بر عملکرد نوآوری محصول تاثیر مثبت و معناداری دارد.

انتخاب استراتژی مناسب مدیریت دانش به عنوان یکی از مهمترین عوامل موفقیت پیاده سازی مدیریت دانش یاد شده است. انتخاب استراتژی مدیریت دانش یک مسئله تصمیم گیری است که نیاز به ملاحظه تعدادی عوامل پیچیده دارد. در ارزیابی و انتخاب استراتژی مناسب مدیریت دانش ، عوامل مختلفی در سازمان باید مورد توجه قرار بگیرند. این در حالی است که عوامل شناسایی شده و نحوه تاثیر آنها بر استراتژی مدیریت دانش در ذات خود دارای ابهام می باشند. در این پژوهش ابتدا مروری بر مبانی نظری تحقیق در ارتباط با استراتژی های مختلف مدیریت دانش شده و عوامل تاثیر گذار بر انتخاب استراتژی مدیریت دانش سازمانی از چارچوب ها و مدل های مفهومی موجود استخراج شده اند. نحوه تاثیر این عوامل بر انتخاب استراتژی مدیریت دانش از طریق دلفی فازی استخراج شده است. سپس یک سیستم خبره فازی جهت انتخاب استراتژی مناسب مدیریت دانش با توجه به عواملی که بر استراتژی مدیریت دانش تاثیر دارند ، طراحی شده است. عواملی که در این سیستم بر انتخاب استراتژی مدیریت دانش در سازمان تاثیر گذار هستند شامل موارد : استراتژی عمومی کسب و کار، ساختار سازمانی ، عوامل فرهنگی ، استراتژی های فناوری اطلاعات ، استراتژی های مدیریت منابع انسانی، سطح اجتماعی سازی، انواع دانش و فرآیندهای خلق و انتشار آن می باشند. با توجه به عوامل تاثیر گذار شناسایی شده بر استراتژی های مدیریت دانش ، استراتژی نهایی بر اساس طیفی از انسان گرایی تا سیستم گرایی و با هدف حفظ توازن سطح دانش آشکار و ضمنی سازمان پیشنهاد می شود. عملکرد سیستم طراحی شده با اطلاعات مربوط به سه سازمان ایرانی مورد تست و ارزیابی قرار گرفته است.