مدیریت نوآوری

نظریه های سنتی مدیریت، کنترل و نوآوری را نقطه مقابل یکدیگر می دانستند و استدلال می کردند که نظام های کنترلی مانعی بر سر راه خلاقیت و نوآوری در درون سازمان هستند و اصولاً نوآوری با درجه رسمیت سازمانی رابطه  عکس دارد. اما رویکردهای جدید مطرح شده در ادبیات کنترل و پژوهش های تجربی جدید نشان می دهند که کنترل بر خلاف نگاه سنتی تنها پدیده ای غیرمنعطف، ایستا و متمرکز بر استانداردسازی و کمینه سازی تنوع و تازگی نیست و نظام های کنترل رسمی می توانند نقش مثبت و معناداری در فرآیند مدیریت نوآوری ایفا نمایند. در این مقاله با استفاده از رویکرد پیکربندی و از طریق توسعه چهار پیکربندی، چارچوب جدیدی برای سازگار کردن کنترل و نوآوری در سازمان ها مفهومی سازمانی ارائه می شود. دو پیکربندی از میان پیکربندی های استخراج شده، زمینه و بستر لازم برای بروز نوآوری را فراهم می سازند. به عبارت دیگر، سازمان هایی که به دنبال نوآوری هستند و اقتضائات سازمانی آنها، نوآوری را الزامی می سازد، باید از سازوکار های کنترلی مطرح شده در این دو پیکربندی استفاده نمایند تا امکان بروز نوآوری فراهم گردد.

مفهوم نوآوری درک شده سازمانی به درک کارکنان از حمایت سازمان از نوآوری می پردازد که باعث افزایش رضایت و تعهد کارکنان می شود. پژوهشگران در پژوهش های خود اثر عوامل سازمانی بر نوآوری درک شده سازمانی را بررسی کرده اند. پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان اثر جو سازمانی و ابعاد آن بر نوآوری درک شده سازمانی با توجه به نقش جنسیت به عنوان یک متغیر تعدیلگر انجام شده است. جامعه آماری پژوهش را 150 نفر از کارشناسان ستادی شرکت برق منطقه ای خراسان تشکیل می دهند. برای جمع آوری داده ها از ابزار پرسشنامه استفاده شده و روایی آن به صورت محتوایی و تحلیل عاملی مورد تایید قرار گرفته است. برای پردازش داده ها از نرم افزارهای آماری SPSS و AMOS استفاده شد. یافته های حاصل از آزمون مدل نشان داد که فقط سه بعد جو سازمان شامل خودمختاری، انسجام و اعتماد اثر مثبتی بر نوآوری درک شده سازمانی دارند و میان جو سازمانی و نوآوری درک شده رابطه بسیار قوی وجود دارد. همچنین فرض نقش تعدیلگری جنسیت کارکنان در رابطه میان جو سازمانی و نوآوری درک شده سازمانی مورد تایید واقع نشد.

کسب دانش جدید، علاوه بر ایجاد مزیت رقابتی برای سازمان ها موجب ارتقاء عملکرد سازمانی نیز می شود. شبکه های دانشی، یکی از منابع اصلی کسب دانش در هر سازمان محسوب می شوند. پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه مدیریت شبکه دانش و عملکرد نوآوری محصول انجام شد. برای این منظور، ابتدا یک چارچوب مفهومی از عملکرد نوآوری محصول با توجه به مولفه های مدیریت دانش و راهبردهای توسعه محصول ارائه گردید و در ادامه، تاثیر تمرکز راهبردی بر توسعه محصولات جدید و عملکرد نوآوری محصول از نقطه نظر دانش فنی، دانش رقابتی و  دانش مشتری مورد بررسی تجربی قرار گرفت. جامعه آماری این پژوهش را کارشناسان فناوری اطلاعات شرکت های تجارت الکترونیک استان اصفهان و خبرگان دانشگاهی در حوزه مدیریت دانش و نوآوری (جهت بررسی روایی محتوا) تشکیل می دهند. برای آزمون مدل مفهومی، روش معادلات ساختاری و نرم افزار AMOS و برای تایید شاخص ها و روایی سازه، تحلیل عاملی اکتشافی مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان داد که عملکرد نوآوری محصول از مدیریت شبکه های دانشی ایجاد می شود. همچنین مشخص گردید که برخی از  راهبردهای توسعه محصول بر عملکرد نوآوری محصول و شبکه های دانشی تاثیر معناداری دارند. از بین راهبردهای توسعه محصول، راهبرد افزایشی هیچ گونه تاثیر معناداری بر عملکرد نوآوری محصول ندارد. همچنین شبکه های دانشی بر عملکرد نوآوری محصول تاثیر مثبت و معناداری دارد.

فرآیند اشاعه نوآوری، فرآیندی پیچیده و پویاست و تحت تأثیر متغیر های متعددی مانند کیفیت، رقابت، قیمت، زمان ورود به بازار، تبلیغات و رضایت جامعه قرار دارد. الگوهای سنتی تبیین شده به منظور تحلیل و بررسی اشاعه نوآوری همچون الگوی باس، پویایی های موجود در این فرآیند را نادیده می گیرند و با فرضیه های ساده اقدام به تحلیل فرآیند اشاعه می کنند. از این رو، پژوهش حاضر با هدف ایجاد یک مدل توسعه یافته و پویا از فرآیند اشاعه محصولات مبتنی بر نوآوری با استفاده از روش پویایی های سیستم انجام شد. الگوی پیشنهادی این پژوهش بر اساس این رویکرد طراحی و با نرم افزار Vensim DSS شبیه سازی و اعتبار آن با استفاده از آزمون های آماری و سیستمی مورد سنجش قرار گرفته است. همچنین این الگو بر یک محصول نوین شرکت مواد غذایی «ب آ» پیاده سازی گردیده و پس از اطمینان از باز تولید رفتار سیستم واقعی، سناریو هایی جهت بهبود روند پذیرش اجرا شده است. نتایج بیانگر آن هستند که عامل «خرید توصیه ای» نسبت به متغیر « خرید از طریق تبلیغات رسانه ای» تأثیر بیشتری بر تسریع فرآیند اشاعه نوآوری دارد. از این رو، عواملی همچون رضایت مشتریان اولیه که بر فرآیند خرید توصیه ای تأثیر گذارند، نقش مهمی در نرخ اشاعه نوآوری خواهند داشت.

مفهوم واسط دانشی، یک مفهوم سهل و ممتنع است. سهل است، زیرا واسط دانشی، وظیفه برقراری ارتباط میان شخص نیازمند دانش و شخص صاحب دانش را دارد. ممتنع است، زیرا انتقال دانش بدون نهادینه شدن دانش اثربخش نیست. هدف این پژوهش شناسایی ویژگی های واسط دانشی برای اثربخش نمودن فرآیند اشتراک دانش است. پژوهش حاضر از نظر روش شناسی، یک پژوهش کیفی با رویکرد داده بنیاد است. بر این اساس، وظایف واسط های دانشی و ویژگی های آنها در بستر یک سازمان دانش بنیان داخل کشور مورد بررسی قرار گرفت و ارتباط ساختاری میان ویژگی های فوق و وظایف واسط های دانشی برای اثربخش نمودن فرآیند اشتراک دانش تبیین شد. داده های پژوهش از طریق انجام مجموعه ای از مصاحبه های نیمه ساخت یافته با مدیران و خبرگان سازمان مورد مطالعه، جمع آوری گردید و با استفاده از شیوه کدگذاری باز، محوری و انتخابی تجزیه و تحلیل شدند. یافته های پژوهش، چهار ویژگی برون گرایی، جاذبه شخصیتی، برخورداری از جایگاه و اختیارات سازمانی و توانایی رهبری را برای واسط های دانشی آشکار ساخت. همچنین مدل مفهومی ارائه شده در این پژوهش نشان داد که واسط های دانشی، علاوه بر ایجاد ظرفیت ارتباطی، ظرفیت تغییر در سازمان را ارتقاء می بخشند و از این طریق منجر به اثربخش نمودن فرآیند اشتراک دانش می شوند.

تاکنون روش های متعددی برای توسعه محصولات و خدمات، ابداع و آزمون شده است. امروزه با توجه به مزایا و معایب هر روش، رویکردهای تلفیقی بیشتر مورد توجه است. در این پژوهش نیز تلفیقی از دو روش گسترش عملکرد کیفیت و کانو مدنظر قرار گرفته است. خروجی روش تلفیقی، محصول جدیدی است که ضمن پوشش نیازهای اساسی و الزامات رقابتی، مشخصه های نوآورانه را نیز شامل می شود. در پژوهش حاضر، در گام اول نیازهای مشتریان از طریق مصاحبه با گروه کانون، شناسایی و با پیمایشی بر 282 نفر از کاربران به روش کانو گروه بندی گردید. سپس رابطه هر مشخصه و نیاز مرتبط با آن توسط خبرگان تعیین و در ماتریس نهایی گسترش عملکرد کیفیت لحاظ شد. همزمان، 18 مشخصه پس از رتبه بندی به کمک تاپسیس به ماتریس نهایی راه یافتند. بعد از تشکیل ماتریس گسترش عملکرد کیفیت با استفاده از تحلیل های گوناگون، اهداف تعیین شدند و گوشی تلفن همراه واجد مشخصه های نوآور و رقابتی معرفی گردید. در نهایت، مشخصه هایی که رضایت مشتری و همچنین مزیت رقابتی را به دنبال دارند، در ماتریس گسترش عملکرد کیفیت باقی ماندند و در طراحی نهایی محصول لحاظ گردیدند. مسیر طراحی با این روش می تواند خطر عرضه محصول جدید را کاهش و قدرت رقابت پذیری بنگاه ها را افزایش دهد.