ابراهیم سالاروند

این پژوهش، با هدف «ساخت پرسش نامه قدردانی مبتنی بر آموزه های اسلامی» صورت گرفته است. بدین منظور، از دو روش توصیفی و پیمایشی استفاده شده است. در روش توصیفی، آموزه های اسلامی در ارتباط با شکر و قدردانی جمع آوری و مورد تحلیل قرار گرفت و پس از استخراج مؤلفه های شناختی، رفتاری و عاطفی، قدردانی در دو حیطه قدردانی از خالق و مخلوق، پرسش نامه اولیه تدوین گردید. در روش پیمایشی نیز ارزیابی روایی و اعتبار مقیاس در نمونه 104 نفری از جامعه آماری دانش پژوهان مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی€ مورد بررسی قرار گرفت. برای به دست آوردن روایی همگرا و ملاکی، به ترتیب از مقیاس رضایت از زندگی و پرسش نامه قدردانی استفاده شده است. میانگین نمرات کارشناسان، برای بررسی روایی محتوایی، 87/0 و ضریب تطابق کندال 159/0 به دست آمد. برای به دست آوردن روایی سازه، همبستگی خرده مقیاس ها با یکدیگر و با نمره کل مقیاس، همبستگی مؤلفه های هر خرده مقیاس با نمره کل و همچنین همبستگی هر گویه با نمره کل محاسبه گردید و نتایج حاکی از روایی مطلوب بود. در بررسی اعتبار مقیاس نیز ضریب آلفای کرونباخ 9/0 و نتایج دونیمه سازی اسپیرمن 81/0 و دو نیمه سازی گاتمن 78/0 به دست آمده است.

در آموزه های اسلامی، قدردانی و شکرگزاری از جایگاه رفیعی برخوردار است، به گونه ای که آیات و روایات متعددی در فضلیت و ضرورت آن ذکر شده است. در سال های اخیر نیز با ایجاد شاخه «روان شناسی مثبت نگر» این مهم مطمح نظر جدی روان شناسان مثبت گرا واقع شده و تحقیقات نظری و میدانی زیادی به آن اختصاص داده شده است. بر این مبنا، هدف پژوهش حاضر، که به روش «توصیفی - تحلیلی» صورت گرفته، این است که ضمن مقایسة آموزه های اسلامی و روان شناسی در خصوص قدردانی، عوامل و آثار و نشانگان قدردانی در آموزه های دینی را تبیین نماید. نتایج نشان می دهد متناسب با بروز یا عدم بروز علل، قدردانی قابل کاهش و یا افزایش است و علاوه بر آثار اخروی، دارای آثار مادی و دنیوی هست و نشانگان آن در سه بعد «شناختی»، «رفتاری» و «هیجانی» قابلیت بروز دارد.

قدردانی علاوه بر اینکه یکی از سازه های مورد توجه روان شناسی مثبت نگر است، از منظر دین نیز از جایگاه و منزلت والایی برخوردار است. هدف پژوهش حاضر شناسایی نقش واسطه ای شکرگزاری دینی در رابطه بین قدردانی هنجارمرجع و رضایت از زندگی بود. به این منظور 104 نفر از دانش پژوهان موسسه امام خمینی قم، به سه پرسش نامه «قدردانی هنجارمرجع»، «قدردانی معیارمرجع» و نیز «رضایت از زندگی» پاسخ دادند. داده ها با استفاده از نرم افزارهایSPSS و LISREL تجزیه و تحلیل شد. نتایج تحلیل مسیر نشان داد که با وجود همبستگی معنادار قدردانی معیارمرجع و قدردانی هنجارمرجع با رضایت از زندگی، مسیر مستقیم قدردانی هنجارمرجع به رضایت از زندگی معنادار نیست و قدردانی هنجارمرجع فقط به صورت غیرمستقیم و از طریق قدردانی معیارمرجع، رضایت از زندگی را تبیین می کند. نتایج این پژوهش، تبیینی منطقی را برای اهمیت نقش شکرگزاری دینی در موضوع رضایت از زندگی فراهم می آورد.

در تاریخچه ایده ها و نظریه ها، مفهوم «قدردانی» عمری طولانی اما در تاریخچه روان شناسی، گذشت ه ای نسبتاً کوتاه دارد. بر اساس منابع اسلامی، قدردانی به عنوان واکنش برتر به خوبی های دیگران و معیار انسانیت و جدایی از مرز حیوانیت معرفی شده است. بر این اساس، هدف این پژوهش تبیین مؤلفه های قدردانی مبتنی بر مفهوم «شکر» اسلامی است که با روش تحلیل محتوای کیفی متون دینی، منابع اسلامی بررسی و مؤلفه های قدردانی، از آن استخراج شد. روایی محتوای داده ها با استفاده از ضریب نسبت روایی محتوا (CVR) و شاخص روایی محتوا (CVI) بررسی و با اعتبار بالا تأیید شد. یافته های پژوهش نشان داد که قدردانی دارای دو مؤلفه درونی و بیرونی است؛ مؤلفه درونی آن شناختی عاطفی و مؤلفه بیرونی آن کلامی و رفتاری است که با استفاده از آن می توان روابط بینِ فردی را تقویت کرد.