رضا خسروبیگی برچلویی

در مدیریت فضای روستایی در ایران همواره تأکید بر نقش محوری کشاورزی و رشد و توسعة این بخش حاکم بوده است. از طرفی تلاش های توسعه ای صورت گرفته در اغلب موارد نتیجة درخوری نداشته و تردید متولیان امور را درخصوص کمک به این بخش افزون کرده است؛ به گونه ای که سیاست های عمومی توسعة روستایی در سال های اخیر تغییر رویه دادند و به دنبال گزینه های جایگزینی نظیر گردشگری هستند. با این حال، در بررسی نیروی شکل دهی به سکونتگاه های روستایی نباید به فضای تردید همراهی/تضاد با گسترش کشاورزی در جوامع محلی اکتفا کرد، بلکه باید در سطح «گفتمان» به تجزیه و تحلیل پرداخت. پژوهش حاضر نشان می دهد که چگونه «روستابودگی» و به تبع آن کشاورزی در برابر گفتمان «نوسازی» (محرومیت زدایی و رفع عقب افتادگی روستا و کشاورزی) و در مقابلِ گفتمان نوگرای محافل علمی و دانشگاهی (حفظ بقایای فرهنگی و دانش بومی) موضع مقاومتی درپیش گرفته است و در جایگاه «جامعة زیستی» سعی در تحمیل قدرت و کنشگری خود به دیگری دارد. چنی وضعیتی تاکنون ثبات نسبی داشته و همواره به چالش کشیده شده است و بازسازی می شود. به همین منظور، راهبرد حاکمیت ازطریق جامعه می تواند مبنایی برای پرکردن شکاف سیاست های عمومی توسعه و بهره برداری های محلی باشد و حرکت از «سیاست های روستایی» به «سیاست ها از روستا» به معیاری برای پیشرفت به سمت این رویکرد بدل شود.

اهداف: تحقیق حاضر بر آن است تا با مرور اجمالی بر ادبیات ارزیابی و سنجش پایداری اجتماعی و شناسایی مؤلفه های اصلی آن، علاوه بر معرفی چارچوب مناسبی برای انتخاب شاخص ها، با رویکردی نظام مند و یکپارچه به ارزیابی و اولویت بندی میزان پایداری اجتماعی در نواحی پنج گانة شهر بندر ترکمن بپردازد. روش: جمع آوری داده ها ازطریق پرسشنامه در حجم نمونة 380 نفر صورت گرفت و تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از روش های تحلیل چندمعیاره و درقالب مدل تاپسیس فازی سلسله مراتبی انجام شده است. یافته ها/ نتایج: ناحیة یک با ضریب اولویت 40/0، از پایداری بهتری برخوردار است و نواحی پنج، دو، سه و چهار به ترتیب با امتیازهای 24/ 0 ، 17/0 ، 11/0 و 09/0، ازنظر پایداری اجتماعی در اولویت های بعدی قرار گرفتند. نتایج رگرسیون گام به گام نشان داد که ابعاد کیفیت اشتغال و درآمد، آموزش، فرهنگی، پویایی جمعیت و کیفیت دسترسی به اطلاعات و ارتباطات، به ترتیب با ضرایب تعیین 653/0، 471/0، 289/0 ، 293/0 و 283/0 بیشترین تأثیر را در پایداری اجتماعی نواحی شهری دارند. نتایج آزمون تحلیل واریانس نشان داد ازلحاظ پایداری اجتماعی، بین نواحی مختلف شهری بندر ترکمن با ضریب 61/2 و سطح معنی داری 000/0 اختلاف معنی داری وجود دارد. نتیجه گیری: نتایج به دست آمده از گام های مختلف مدل تاپسیس فازی نشان داد وضعیت پایداری اجتماعی در نواحی شهری بندر ترکمن پایین تر از حد فاصل ایده ال، با میانگین 20/0 می باشد.

در سال های اخیر تحقیقات بسیاری بر این نکته اتفاق نظر دارند که با تحولات جهانی اقتصاد کشاورزی و چندکارکردی شدن فعالیت ها، ارتباطات جنسیتی در روستاها رو به تعادل است. درمقابل این پس زمینه فکری برخی از مطالعات هنوز به این معتقدند که هویت فعلی زنان روستایی به بازنمایی هایی از سنت درونی جوامع محلی برمی گردد. درواقع با هویت متکثر جنسیتی مبتنی بر چندگانگی محیط سکونتگاه های روستایی روبه رو هستیم. هدف تجربی مقاله انعکاس هویت های متفاوت فعالیت زنان و ابعاد پیچیده مرتبط با آن در 30 سکونتگاه روستایی بخش قوشخانه از توابع شهرستان شیروان است. قاعدتاً باید رویکردی کیفی با هدف بسط مدل سه گانه فضای هالفاکری در دستور کار قرار گیرد: شناخت رخدادهای اجتماعی برای استخراج گفتمان های متنوع جهانی و ملی، تبادل اطلاعات با 90 نفر از زنان محلی از طریق مصاحبه نیمه ساخت یافته و با اصول مندرج در روش شناسی کیو برای استخراج گفتمان های محلی و درادامه دخالت دادن هستارهای موقعیتی و طبیعی در تغییرات هویتی زنان. نتایج به دست آمده جایگاه متفاوت زنان قوشخانه را در گفتمان مردسالاری به عنوان عامل اول و گفتمان مزارع خانوادگی را به عنوان عامل دوم نشان می دهد؛ چیزی که باوجود تحولات جهانی اقتصاد کشاورزی و چندکارکردی شدن، بیانی از تداوم سنت پیشین ارتباطات جنسیتی در اذهان مردم است. همچنین کار زنان بیشتر با سازوکارهای درون خانوادگی مرتبط است تا جریان های بیرونی. ضمن اینکه عوامل موقعیتی و طبیعی نیز در به کار واداشتن زنان قوشخانه بی تأثیر نبوده است.

به منظور دستیابی به اهداف توسعه گردشگری در مناطق روستایی، ارتقای سطح کیفی این خدمات برای توسعه خدمات فیزیکی و فرهنگی گردشگری روستایی، از اهمیت بسیاری برخوردار می باشد. با توجه به وجود امکانات و توان های گردشگری برای توسعه گردشگری در روستاهای هدف در محور یاسوج – شیراز، بررسی سطح کیفی خدمات مرتبط ضروری است. مقاله حاضر سعی دارد سطح کیفی ابعاد مختلف خدمات گردشگری را بررسی کند و تاثیر آن را در جذب گردشگر در هشت روستای هدف محور شیراز – یاسوج تعیین نماید. روش تحقیق مقاله توصیفی- تحلیلی و همبستگی بوده جمع آوری داده ها از طریق پرسشنامه در حجم نمونه 338 نفر انجام شده است. و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار Spss و رتبه بندی سطح کیفی خدمات در روستاهای مورد نظر با فن تصمیم گیری چند معیاره برنامه ریزی توافقی و تاپسیس انجام شده است. بر اساس آزمونt  استیودنت، سطح کیفی خدمات در سکونتگاه های هدف گردشگری بالاتر از حد مورد انتظار ارزیابی شده است. براساس آزمون همبستگی اسپیرمن، بین سطح کیفی خدمات و میزان جذب گردشگر با ضریب 747/0 و سطح معناداری 033/0 رابطه مستقیم وجود دارد. نتایج رگرسیون گام به گام نشان داد معیارهایی همچون  روابط متقابل جامعه میزبان و میهمان، کیفیت مواد غذایی و آشامیدنی، ویژگی های طبیعی و کیفیت حمل و نقل به ترتیب با ضرایب تعیین 889/0، 480/0، 310/0 و 181/0 بیشترین تاثیر را بر میزان جذب گردشگر در روستاهای هدف داشته است.

مدیریت جامعه ی روستایی ایران از ساختار اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و طبیعی متنوع و متفاوت آن برخاسته است. ضمن این که، نواحی روستایی در سال های اخیر متأثر از جریان های بیرونی دچار تغییرات بسیاری شده اند و بیش از پیش با فضای متفاوت شده ی روستایی مواجه هستیم. اداره ی چنین جامعه ی ناموزونی دو راه بیش تر نداشته و ندارد: یا روی به تمرکزگرایی آورد؛ چیزی که در طول تاریخ برنامه ریزی توسعه ی روستایی در کشور شاهد آن بوده ایم و یا از روش های جدید مدیریت استفاده کرد. سازوکاری را باید اندیشید که بر این ناموزونی ها فائق آید بدون آن که از اهمیت آن کاسته شود. مقاله ی حاضر طرح واره ی هالفاکری(2006) یعنی زندگی روزمره ی روستایی را به عنوان راهکاری جهت تشخیص این ناموزونی ها و به علاوه تعیین حدود قلمروهای جوامع محلی معرفی می کند. با بهره گیری از این چارچوب دیگر از معیارهای تراکم جمعیت و اندازه ی قلمرو استفاده به عمل نمی آید، بلکه به پتانسیل های درون محلی توجه می شود. قلمروهای تاریخی جوامع محلی به عنوان ملاکی برای تعیین حدود واحدهای روستایی گرفته می شود. در این جا بلوک، به عنوان کوچک ترین واحد اقتصادی-اجتماعی تقسیمات کشوری این خواسته را برآورده می سازد. از طرفی، شاخص اراضی باز در قالب پوشش زمین به عنوان معیاری برای تشخیص تنوع و تفاوت های درون روستایی درنظر گرفته می شود. در نهایت، تعداد بلوک های پیموده شده برای رسیدن به مادرشهر منطقه می تواند به عنوان معیاری برای دسته بندی و ضابطه ای برای تقابل با تنوع روستابودگی در عین ملاحظه اهمیت آن باشد. 

بازنمایی خواسته های ساکنان روستایی یکی از مقتضیات فضای روشنفکری کشور در اعتراض به مدرنیته و بی نظمی های مربوط به آن در قبل و بعد از انقلاب اسلامی بوده است. با این اعتقاد که جامعه محلی باید جایگزین سیاست های رشد اقتصاد ملی شود و کسب و کارهای روستایی در مقوله ای مجزا و بدون دخالت دولت گسترش یابد. این دغدغه در حال حاضر با آموزه های جهانی شدن و دانش اقتصادی جدید مبنی بر اتکا به ظرفیت های درونی و توسعه ابتکارات محلی همزمان شده است. علی رغم روندهای عمومی ذکر شده، روستابودگی در ایران صرفا انعکاسی از هنجارهای یکنواخت جنبش روستایی و جریان های جهانی نبوده و تحت تاثیر انگیزه های هدفمند معانی مختلفی به خود گرفته است. درواقع، روستابودگی تابع معنای نمادین وایدئولوژیک شده و بجای اینکه به سمت تفویض اختیار و جلب مشارکت های مردمی حرکت کند در عمل دخالت دولت و تمرکزگرایی را به همان روال قبل در پیش روی خود می بیند. این پس زمینه از روستای ایرانی بواسطه تحلیل گفتمان از تحقیقات صورت گرفته در محافل علمی و دانشگاهی بدست آمده است. مقاله حاضر عناصر مشخصی از روستابودگی را ارائه می دهد که  به عناصر جنبش روستایی و جریان های جهانی ضمیمه شده و منطق مقایسه/جبران (برقراری عدالت اجتماعی) را جایگزین هسته مرکزی جامعه محلی کرده و دست دولت را برای مداخله و سیاست گذاری باز گذاشته است. این مداخله هژمونیک -که در پیوند با هسته مرکزی مقایسه/ جبران می باشد- معانی جدیدی از روستابودگی را بوجود آورده که در ادامه به تفضیل شرح داده می شود.