کاظم مؤذن

هدف این مقاله شناسایی مؤلفه های دیپلماسی رسانه ای ایالات متحده آمریکا در قبال تحولات بیداری اسلامی در پنج کشور تونس، مصر، یمن، بحرین و لیبی است. بدین منظور سایت فارسی زبانِ شبکه صدای آمریکا با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، در فاصله زمانی 1 ژانویه 2011 تا 1 ژوئیه 2011 و در قالب سه نظریه دروازه بانی، برجسته سازی و بازنمایی مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد. بررسی نتایج تحلیل محتوا و تفسیر آن در چارچوب مفهوم دیپلماسی رسانه ای نشان می دهد که ایالات متحده از طریق رسانه رسمی بین المللی خود یعنی صدای آمریکا، علی رغم اشتراکات فراوان، رویکرد واحدی نسبت به تحولات بیداری اسلامی در شش ماهه اول 2011 در خاورمیانه ندارد.

حضور گروه ها و جریان های سیاسی در دو جهان واقعی و مجازی علی رغم تفاوت های اساسی به یکدیگر وابسته است. فعالیت سیاسی در فضای مجازی قواعد خاص خود را دارد و جریان های سیاسی مختلف ممکن است هرکدام به گونه ای با این ویژگی ها مواجه شوند. این مقاله در مسیر پاسخ گویی به سؤال اصلی تحقیق یعنی «میزان و کیفیت بهره گیری جریان های سیاسی ایران از فضای وبلاگی»، با انتخاب 200 وبلاگ سیاسی به صورت نمونه گیری تصادفی، به تحلیل محتوای وبلاگ ها اقدام می نماید. تحلیل و بررسی نتایج تحلیل محتوا نشان می دهد جریان چپ بیشترین تعداد وبلاگ را داراست. وبلاگ نویسان جریان راست علیرغم در اختیار داشتن کمترین تعداد، فعالیت بیشتری در مقایسه با سایر جریان ها انجام داده اند. وبلاگ نویسان جریان راست بیشتر دوست دارند تا با مطالبی که در فضای مجازی درج می کنند شناخته شوند. در میان جریان چپ دغدغه های خبری بیشتر از بقیه است و دغدغه های تحلیلی کمتر از سایر جریان هاست. بررسی ها نشان از موج جدید وبلاگ نویسی در میان تمام جریان های سیاسی (بجز بی طرف) دارد. ارتباط اینترنتی و اطلاعاتی مناسبی در میان وبلاگ های جریان راست (در مقایسه با سایرین) ایجاد شده و وبلاگ های جریان اپوزیسیون از این حیث در ضعیف ترین وضعیت قرار دارند. وبلاگ های جریان اپوزیسیون مخاطبان کم یا مخاطبان بی تفاوت و جذب نشده ای دارند و در مقابل وبلاگ های جریان راست از مخاطبان زیاد و یا فعال و جذب شده برخوردارند. واژگان کلیدی: فضای مجازی، دوفضایی شدن، وبلاگ، جریان های سیاسی، ایران، تحلیل محتوا.

دعا معمولاً به عنوان یک پدیده فردی دیده می شود اما واقعیت امر این است که عمیق ترین و پیچیده ترین اشکال ارتباطی در قالب آن تحقق می یابد. در این مقاله تلاش شده با بررسی آیات و روایات و سیره معصومین (ع)، جنبه های عرفانی و فلسفی دعا و مقایسه آن با تعاریف و علم ارتباطات، ابعاد پیچیده ارتباطی این پدیده در قالب سطوح و انواع ارتباطات با تاکید بر صحیفه سجادیه مورد بررسی قرار گیرد. بررسی ها نشان می دهد که مهم ترین سطح ارتباطی دعا و درعین حال بیرونی ترین آن، ارتباطات برون فردی و مرکزی ترین آن، ارتباطات درون فردی است که تمامی عملکرد دعا در عرصه ارتباطات میان فردی، گروهی و جمعی تحت تأثیر و به واسطه آن صورت می گیرد. مهم ترین کارکرد دعا در سطح ارتباطات درون فردی «شکل دهی، تقویت و جهت دهی ارتباطات درون فردی در جهت دستیابی به یک احساس و تجربه معنوی» و در سطح ارتباطات میان فردی «تقویت هنجارها و ارزش های مرتبط» است. در سطح ارتباطات جمعی، دعا در «انتقال پیام های سیاسی، اجتماعی و دینی به مخاطبان انبوه» نقش آفرینی می کند. ارتباطات برون فردی حاکم بر دعا به خودی خود دارای چهار سطح و مرتبه است که با سطح اعتقادی و ایمانی دعاکننده ارتباط دارد. بحث ارتباطات کلامی در دعا حداقل در دو سطح مطرح می شود: 1- آنچه از خداوند خواسته می شود (که نشانگر نوع رویکرد دین داری است) 2- مباحث زیبایی شناختی موجود در زبان دعا. ارتباطات غیرکلامی در دعا، حداقل در سه زمینه «زمان»، «مکان» و «حالات بدنی» نمود پیدا نمی کند. دعا در زمینه ارتباطات میان فرهنگی، مشترک میان ادیان بوده و ناقل فرهنگ ها و مناسک فرهنگی است. ارتباطات امتی را بر بستر زبان عربی تسریع می کند و هنجارها و ارزش های مرتبط را تقویت می نماید. ارتباطات سیاسی نیز حداقل در سه سطح بینش، گرایش و رفتار سیاسی در دعا نمود پیدا می کند.

این مقاله با هدف بررسی دیپلماسی رسانه ای آمریکا در قبال دولت یازدهم، به ارزیابی و تحلیل ابعاد و چارچوب های محتوایی سایت فارسی صدای آمریکا، به مثابه یک شاخص و نمونه ای از فعالیت های رسانه ای این کشور می پردازد. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، با رهیافت عرفی، انجام گرفته و بازه زمانی مورد بررسی آن نیز 10 مرداد تا 7 آذر 1392 است. نتایج این مقاله نشان می دهد که شبکه صدای آمریکا تلاش کرده است تا با ارائه تصویری صلح جو و منطقی از کشورهای غربی و آمریکا از یک سو و با نشان دادن چهره جدی و قاطع در مقابله با ایران از سوی دیگر، افکار عمومی را برای مذاکره ایران و 1+5 و تسلیم شدن تهران در برابر تصمیمات غرب آماده سازد. از جهت دیگر صدای آمریکا تلاش می کند تا حمایت مردمی را به سمت سیاست های همسو با غرب جلب کند و در مقابل، دیدگاه های انتقادی را نسبت به سیاست های ناهمسو شکل دهد. صدای آمریکا هم چنین این دیدگاه را در افکار عمومی ایجاد می کند که دولت یازدهم در ساختار غیرانتخابی جمهوری اسلامی ایران نمی تواند کاری از پیش ببرد و تمایل دولت ایران به مذاکره نیز ناشی از فشارهای شدید تحریم ها است. صدای آمریکا شرایط را به گونه ای تصویر می کند که رویکردهای پیشینی که با اهداف غرب تناقض بیشتری داشته، شکست خورده است و تنها راه نجات حکومت ایران اتخاذ الگوی غربی و برقراری رابطه با غرب است. این رسانه، شرایط فعلی را بهترین وضعیت برای برقراری صلح و اصلاح حکومت ایران می شمارد.

اطلاع رسانی سرگرم کننده که به نحوی فزاینده در حال تبدیل شدن به یک پدیده مهم در عرصه سیاسی و رسانه ای دنیاست، در سال های اخیر در تلویزیون های فارسی زبان نیز رواج پیدا کرده است. در این مقاله به گونه شناسی ساختاری و محتوایی شش برنامه «شبکه نیم»، «دکتر کپی»، «آنتن»، «پارازیت»، «صرفاً جهت اطلاع» و «حساس نشو» در سه رسانه من وتو، صدای امریکا و صداوسیما با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی پرداخته شده است. بر اساس نتایج تحلیل، سه گونه کلان ساختاری قابل تفکیک است: سرگرمی محور، اطلاعات محور و ترکیبی. این برنامه ها اجزای ساختاری مشترکی نظیر استفاده از ادبیات خودمانی و پیگیری آگاهی بخشی در قالب های غیر سرگرم کننده دارند. به لحاظ محتوایی نیز سه نوع گونه شناسی قابل ارائه است: نوع جهت گیری سیاسی و انتقادی، سطوح نقد و میزان توجه به جنبه های ساختاری و ریشه ای و میزان پیگیری موضوعات غیرسیاسی. این برنامه ها به طور عمده، ویژگی های محتوایی مشترکی نظیر توجه و تأکید بر مشکلات اقتصادی و رفاهی مردم و توجه و تأکید بر رفتارهای نادرست و سخنان متناقض مسئولان کشور دارند.

هدف این مقاله شناخت میزان تحقق بخش هایی از مباحث نظری و دغدغه های مطرح شده درباره پدیده آمیختگی سیاست و سرگرمی در برنامه های سیاسی سرگرم کننده در شبکه های تلویزیونی فارسی زبان با تمرکز بر مخاطبانِ جوان این برنامه ها است. محقق با بهره گیری از سه مفهوم «اطلاعات-سرگرمی»، «سیاست-سرگرمی» و «نرمخبر» و دو نظریه «کاشت» و «استفاده و رضامندی» به الگوی مفهومی و نظری دست یافته و بر اساس آن به تحلیل مخاطبانِ جوان این برنامه ها در شهر تهران در زمینه میزان مصرف، ویژگی های جمعیت شناختی، علاقمندی به سیاست، انگیزه های مصرف، نحوه پیگیری، استفاده از منابع جایگزین اخبار و اطلاعات، مشارکت سیاسی و گرایش سیاسی مورد تحلیل می پردازد. بخشی از مهم ترین نتایج پژوهش نشان می دهد که برنامه های سیاسی سرگرم کننده عمدتاً به صورت مستقیم در تلویزیون دیده می شوند و برنامه های پخش شده از تلویزیون داخلی محبوبیت بیشتری دارند. «اطلاع از رویدادها و اخبار» و «سرگرمی و گذران اوقات فراغت» مهم ترین انگیزه های مخاطبان از تماشای این برنامه ها بوده است. میزان مصرف برنامه های سیاسی سرگرم کننده با استفاده از منابع جایگزین اخبار و اطلاعات رابطه مستقیم دارد. تقریباً هیچ مخاطبی وجود ندارد که از این قبیل برنامه ها به عنوان تنها منبع اطلاعات و اخبار استفاده کند. بین میزان مصرف برنامه های سیاسی سرگرم کننده و میزان مشارکت سیاسی مخاطبان رابطه وجود دارد اما به لحاظ مفهومی و نظری، تاثیرگذاری تماشای برنامه های سیاسی سرگرم کننده بر میزان مشارکت سیاسی منتفی است. به صورت کلی نمی توان از تاثیرگذاری مشخصات جمعیت شناختی (جنسیت و تحصیلات) بر میزان تماشای این برنامه ها سخن گفت، اگرچه این رابطه درباره برخی از برنامه ها وجود دارد. یافته ها در مجموع نشان می دهند که بیشتر «افراد علاقمند به سیاست» برنامه های سیاسی سرگرم کننده را پیگیری می کنند. میزان مصرف برنامه های پخش شده از شبکه های ماهواره ای در میان مخاطبان حامی جریان اصلاح طلب و میزان مصرف برنامه های پخش شده از صداوسیما در میان مخاطبان حامی جریان اصول گرا بیشتر است.

یکی از نیازهای محوری تمامی رسانه های فعال در جمهوری اسلامی ایران در مسیر پیشرفت و تعالی جامعه، شناخت بایسته های عملکرد رسانه ها در منظومه گفتمان انقلاب اسلامی است که بخش مهمی از آن ریشه در اسناد بالادستی و دیدگاه سیاست گذاران عالی دارد. بر همین اساس پژوهش حاضر با هدف کشف و صورت بندی مؤلفه های رسانه تراز انقلاب به مطالعه این اسناد و بیانات رهبران نظام اسلامی پرداخته است. مطالعه و تحلیل اسناد و بیانات مرتبط با موضوع رسانه و فرهنگ، براساس روش تحلیل مضمون سه مرحله ای ولکات صورت گرفته و نمونه گیری نیز از نوع «نمونه گیری نظری» بوده است. داده ها در قالب 13مضمون محوری به عنوان اصول مبنای گزاره های هنجاری سازماندهی شد. درنهایت بررسی عمیق تر مضامین استخراج شده نشان داد که نگاه رهبران انقلاب و اسناد بالادستی کشور در زمینه رسانه، حداقل در چهار محور کلی رسالت ها و مأموریت ها، باید و نبایدهای محتوایی، باید و نبایدهای فرمی، و ساختار مدیریتی و نیروی انسانی طرح شده و با یکدیگر ارتباط برقرار کرده اند که مؤلفه های ذیل آن در سطوح و موضوعات مختلفی (در منابع هنجاری) لحاظ شده است که نه تنها می تواند به عنوان راهنمای عملکرد سازمان ها و فعالان رسانه ای به آن توجه شود، بلکه از قابلیت کاربست در حوزه ارزیابی برخوردار است.

هدف این مقاله مطالعه مقایسه ای خوانش های مختلف شخصیت های فکری-سیاسی پس از انقلاب اسلامی به مسأله اسلام رحمانی از رهگذر کشف و صورت بندی مضامین اسلام رحمانی در اندیشه ایشان است.در این پژوهش سخنان 6 شخصیت فکری-سیاسی(دکتر حسن روحانی،حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی،حجت الاسلام سید محمد خاتمی،دکتر محسن کدیور،آیت الله جوادی آملی و آیت الله خامنه ای)در زمینه اسلام رحمانی به عنوان شخصیت های فکری-سیاسی که بیش از سایرین به این مسأله پرداخته اند،به روش تحلیل مضمون، مورد مطالعه و تحلیل قرار گرفت.در نهایت مضامین محوری این سخنان استخراج و مقایسه شد.مطالعه دیدگاه ایشان حکایت از دو قرائت از اسلام سیاسی است که یکی با پررنگ کردن سویه های لیبرالیستی امکان سازش آن با مفاهیم غربی را میسر ساخته و دیگری با توجه بر تفاوت ذاتی و جوهری مفاهیم اسلامی با مفاهیم مدرن و اصالت بخشی به معارف حقیقی اسلام بر مواجهه عقلانی با دشمنان تأکید می کند.آن چه عمدتاً در طرح التزام به اسلام سیاسی مطرح می شود نوعی دوگان سازی از سوی طرفداران اسلام رحمانی است که یک سوی آن اسلام رحمانی و سوی مخالفش، قرائت های افراطی ازاسلام است.حال آن که آیت الله خامنه ای و آیت الله جوادی آملی رویکرد سومی را پیش می کشند که همچون خوانش امام خمینی ره از اسلام سیاسی، بر مبانی توحیدی در برابر مبانی اومانیستی و لیبرالیستی اسلام رحمانی تأکید می کند.