سمیه بختیاری

از اوایل دورهء قاجار سیاحان بسیاری متوجه قلمرو بختیاری شدند. آنان توانستند اطلاعات بی نظیری درباره زندگی کوچ نشینی ایل، چگونگی ازدواج، بیماری های بومی، لباس مردان و زنان و جنبه های دیگر زندگی اجتماعی ارائه کنند. مقام و موقعیت زن در ایل بختیاری، ازجمله نکاتی است که نظر سیاحان اروپایی را به خود جلب کرده است؛ به طوری که افزون بر توصیف جایگاه و کارکرد زن در جامعه بختیاری، موقعیت خاص آن ها را نه تنها با زنان روستایی و شهری ایران، بلکه با زنان اروپا مقایسه کرده اند. سیاحان زنان را ستون فقرات ایل و محور اصلی هرگونه تلاش و کوشش دانسته اند و معتقدند که زن ایل از مزایایی برخوردار است که هر زن آزاده ای آرزوی آن را دارد. زن در ساختار اجتماعی ایل، همواره نیمی از جمعیت را شامل می شده و نقش مهمی در پایداری و استحکام نظام خانوادگی و ایلی داشته است. لذا، این پژوهش با چنین رویکردی به روش توصیفی و تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانه ای به بررسی موضوع می پردازد. این مقاله، پس از مقدمه و درآمدی بر جغرافیا و ساختار ایل بختیاری، به بررسی جایگاه اجتماعی و سیاسی و اقتصادی زن در ایل بختیاری و سیمای زنان شاخص، در گزارش های سیاحان دوره قاجار می پردازد.

نمایش مذهبی یکی از مؤلفه های فرهنگی دیرینه تاریخ ایران است. در فرهنگ تشیع، نمایش مذهبی یا به عبارت مصطلح آن، تعزیه به عنوان یکی از مراسم عزاداری برای شهادت سیدالشهدا ابی عبدالله الحسین(ع) شناخته می شود. پس از شهادت مظلومانه امام حسین(ع)، مسلمانان به خصوص شیعیان با برپا کردن مراسم سوگواری برای زنده نگه داشتن فلسفه قیام امام حسین(ع) کوشیده اند. در این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانه ای، قدمت نمایش مذهبی در ایران، تاریخ پیدایش تعزیه در ایران و چگونگی کاربری تکیه ها و حسینیه ها در ایّام سوگواری بررسی می شود.

هدف: هدف این پژوهش افزون بر نمایاندن وضعیت راه ها و محورهای ارتباطی استان اصفهان در دورة پهلوی، بررسی تأثیر آن بر توسعة صنعت گردشگری در این دوره است. روش/رویکرد پژوهش: روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی و بر پایة منابع اسنادی، مطبوعاتی و کتابخانه ای است. یافته ها و نتایج پژوهش: یافته های این پژوهش نشان می دهد که ماهیت گردشگری و جذب جهانگرد، جایگاه ویژه ای در رویکرد سیاست کلی دولت پهلوی- که بر پایة سه بنیاد نظری دولت سازی، ملت سازی و مدرن سازی استوار بود- داشته است. واقع بودن استان اصفهان در مرکز کشور به عنوان قلب تپندة مراودات اجتماعی و تجاری، افزون بر جاذبه های طبیعی و تاریخی منحصر به فرد گردشگری آن، به عنوان یکی از مهمترین قطب های گردشگری، در انعکاس زیرساخت های گردشگری و فراهم آوردن تسهیلات زیربنایی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در آن نقش بسزایی ایفا نموده است. از آنجا که ساخت و تسطیح راه ها و محورهای ارتباطی استان اصفهان به عنوان یکی از زیرساخت های گردشگری منجر به کاهش هزینه و وقت گردشگر می شد، می توان گفت که این عامل در توسعة صنعت گردشگری دورة پهلوی مؤثر بوده است.

هدف: بررسی اوضاع اجتماعی و اقتصادی عراق در دوره حکومت هشت ماهه مصطفی قلی خان فرّاش باشی و علل عزل او از حکومت عراق. روش/ رویکرد پژوهش : توصیفی-تحلیلی و برپایه منابع نسخ خطی، اسنادی، مطبوعاتی، و کتابخانه ای است. یافته ها و نتیجه گیری : یافته های پژوهش نشان می دهد که مصطفی قلی خان، فرّاش باشیِ ظلّ السلطان در دوره حکومت هشت ماهه خود در عراق (اراک امروزی) اقدامات بسیاری درزمینه اجتماعی و اقتصادی انجام داده است؛ ازجمله: ایجاد اطاق تحقیق؛ احیای قنات ها؛ تأمین آب از دیگر روستاها برای مردم؛ تعیین نرخ غلات و سایر اجناس با هدف تثبیت قیمت ها؛ کاهش قیمت ها در هنگام بروز بیماری در برخی بلوکات عراق؛ برگرداندن کشاورزان اراضی خالصه و احیای زمین ها؛ حل وفصل اختلافات محلی؛ و دستگیری مجرمان. درزمینه عزل ناگهانی مصطفی قلی خان از منصب فرّاش باشی و حکومت عراق و مصادره اموالش به دستِ ظلّ السلطان به دلایل زیر می توان اشاره کرد: طمع ظلّ السلطان به ثروت فرّاش باشی؛ محبوبیت فرّاش باشی نزد مردم اصفهان و عراق؛ موفق نبودن فرّاش باشی در پرداخت مالیات تعیین شده؛ و دسیسه متنفذان عراق که قدرتشان در دوران حکومت فرّاش باشی محدود شده بود.

حکم افتادن امپراتوری ساسانی توسط اقوام بدوی به اجرا درآمد. این رویداد عظیم، آغاز تاریخ جدید ایران و پایان عصر باستانی آن به شمار می رود. سقوط این امپراتوری عظیم و سازمان یافته ی چهارصد ساله به دست قوم گمنام عرب که به زحمت بیست سال از جستن ایشان از دنیای جهالت می گذشت؛ مورخان و محققان تاریخ ایران را برآن می دارد که دلایل سقوط ناگهانی و شگفت انگیز این دولت را کشف کنند. وضعیت سیاسی و اقتصادی امپراتوری در طول دوره حکومتشان فراز و فرود بسیاری را تجربه کرد که در قرار گرفتن امپراتوری در ورطه نابودی و آغاز شمارش معکوس سقوط آن مؤثر بود. این پژوهش با چنین رویکردی درصدد بررسی این تأثیر در طول مقطع زمانی حکومت ساسانی  به ویژه در اواخر آن به روش توصیفی و تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانه ای می باشد. 

تأسیسات اقامتی و پذیرایی، از زیرساخت های مهم صنعت جهانگردی است که دغدغه فراهم آوردن آن برای گردشگران خارجی از ابتدای دوره پهلوی در بین مسئولان حکومت وجود داشت. بررسی وضعیت تأسیسات اقامتی و پذیرایی اصفهان به عنوان یکی از قطب های جهانگردی کشور که همواره از دوره صفوی تاکنون مرکز توجه گردشگران بوده، اهمیت به سزایی دارد. با این رویکرد، هدف این پژوهش، بررسی زمانمند چگونگی توسعه تأسیسات جهانگردی استان اصفهان در جریان برنامه های عمرانی و مقایسه آن با دیگر استان ها و قطب های گردشگری در دوره پهلوی است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که سازمان برنامه تا پیش از تأسیس سازمان جلب سیاحان در ۱۳۴۲ش/1963م، علی رغم اذعان به اهمیت توسعه صنعت جهانگردی در کشور، بودجه ای برای تأسیسات جهانگردی اختصاص نداده بود. در طی برنامه های عمرانی چهارم و پنجم، اقدامات بسیاری در زمینه ساخت و توسعه تأسیسات اقامتی و پذیرایی صورت گرفت. با این حال، استان اصفهان سهم کوچکی از تحول تأسیسات اقامتی و پذیرایی کشور را داشت و صرف نظر از استان مرکزی با محوریت شهر تهران به عنوان پایتخت، استان های فارس، خراسان، خوزستان، مازندران و گیلان بیش از استان اصفهان تأسیسات اقامتی داشتند. این پژوهش به روش تحلیل تاریخی و با رویکرد توصیفی و تحلیلی بر اساس اسناد آرشیوی و گزارش های دولتی، مصاحبه فعال و مطالعات کتابخانه ای نگاشته شده است.

هدف : بررسی جایگاه تبلیغات سازمان جهانگردی در برنامه های عمرانی سوم تا ششم و شناسایی ابزارهای حکومت پهلوی برای تبلیغات جهانگردی. روش/ رویکرد پژوهش : روش این پژوهش تحلیلِ تاریخی با رویکرد توصیفی و تحلیلی مبتنی بر اسناد و مدارک آرشیوی و گزارش های دولتی است. یافته ها و نتیجه گیری : نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که حکومت پهلوی تا اواسط دهه چهل شمسی، باوجود جاذبه های متنوع جهانگردی در ایران، خط مشی سیاسی حکومت، کمتر متوجه تبلیغات برای جلب جهانگرد بود؛ زیرا دولت ها معتقد بودند که پیش از هرگونه اقدامی، تأسیسات و امکانات پذیرایی از جهانگردان باید در کشور مهیا شود و همواره انتشارات و تبلیغات جهانگردی پس از تهیه و تنظیم و اجرای طرح ها و برنامه های وسیع توسعه راه ها، تأسیسات و تسهیلات جهانگردی و آموزش خدمات جهانگردی اهمیت داشت. چاپ و انتشار کتاب های راهنمای جهانگردان، بروشور به زبان های مختلف، نقشه راه ها و شاه راه های جهانگردی، پوسترها و کارت پستال های آثار تاریخی کشور، تهیه فیلم و عکس از قطب های جهانگردی کشور، شرکت در نمایشگاه ها و برگزاری نمایشگاه های داخلی و خارجی و دعوت از روزنامه نگاران و فرهنگیان کشورهای دیگر ازجمله ابزارهای تبلیغات جهانگردی در دوره پهلوی دوم بود.

مدرنیته در معنای ابداع و ابتکار، نقطه مقابل سنت گرایی است، سیمین بهبهانی و بشری بستانی از جمله شاعران سرآمدند که در سروده های خود منعکس کننده جامعه سنتی و نوگرای ایران و عراق هستند. این دو علاوه بر گرایش به مدرنیته از سنت نیز رویگردان نبوده و توجه خاصی بدان دارند و می توان گرایش آنها را معتدل ارزیابی کرد؛ زیرا آنها از کنار سنت های ناپسند جامعه خویش عبور کرده و به نقد آن پرداخته اند. آنها علاوه بر رویارویی خلاقانه خود در گرایش به سنت و مدرنیته، توجه خاصی به اوضاع نابسامان زنان و گرایش های فمنیستی میانه رو دارند به طوری که در برابر جنس مرد، نه تنها موضع تندی نمی گیرند؛ بلکه هر دو را مایه کمال یکدیگر می دانند. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی بر پایه مکتب آمریکایی، بن مایه های سنت و مدرنیته را در آثار دو شاعر بررسی و تحلیل می کند. نتیجه این پژوهش، پرداختن به اوزان شعر سنتی، با گریز از وزن و قافیه است و از آنجا که ذهن هر دو شاعر به درگیر مضامین انسانی و اجتماعی است گاهی وزن شعر قربانی محتوا و مضمون شده است. ویژگی بارز دو شاعر، گرایش به مدرنیته و عدم رویگردانی از سنت بوده و در مجموع می توان رویکرد آنها در بهره گیری از معیارها و بن مایه های سنت و مدرنیته را یک موضع بی بدیل پنداشت. از آنجا که هر دوی آنها به نوعی شکست عاطفی در زندگی خود تجربه کرده اند بخش زیادی از شعر را به بیان مشکلات و مسائل زنان جامعه اختصاص داده اند.

المکونات الأسلوبیه، فرع جدید فی دراسه الأسلوب یتم فیه فحص السمات اللغویه للشعراء فی أعمالهم الأدبیه، والتی تشمل مستویات الترکیبیه والصوتیه والدلالیه. وفی المستوى الترکیبی یبحث عن قصر الجمله وطولها والعناصر الهیکلیه کالمبتدأ والخبر، والفعل والفاعل، وما إلى ذلک. وفی المستوى الصوتی، یتم استکشاف الموسیقى الداخلیه أو الإیقاع الداخلی کالتکرار وکذلک الموسیقى الخارجیه کالوزن والإیقاع الموسیقی. یهدف هذه الدراسه، وفق المنهج الوصفی - التحلیلی إلى دراسه هذه المکونات فی دواوین بشری البستانی الثلاثه (أندلسیات لجروح العراق) و (البحر یصطاد الضفاف) و (مکابدات الشجر) و من خلالها یتعامل مع أحد المستویات الدلالیه کالتشبیه وإحصاء جمیع أنواع التشبیهات فی هذه الدواوین. تظهر نتائج البحث أن بشرى استخدمت فی الغالب تعبیرات قصیره على المستوى الترکیبی، ومن وجهه النظر الدلالیه فإن التشبیه وبالتالی الاستعاره تخیمان علی صورها الشعریه بشکل ملحوظ. من وجهه نظر العناصر البنیویه فقد رکزت معظم اهتمامها على الجمل الفعلیه وبالإضافه إلى ذلک تعد الجوانب الهیکلیه المستقله جنبًا إلى جنب مع الأسالیب اللغویه الجدیده والموقف الجدید تجاه العالم من أهم میزات شعرها. وفی مجال الموسیقى الخارجیه والشعر الکلاسیکی فقد اجتازت فی حلبه السبق من الآخرین، والتکرار أحد العناصر الموسیقیه المهمه فی شعرها. وبشکل عام، من خلال ابتکار أسلوب جدید ولغه فاخره، تمکنت لتجذب انتباه الجمهور.

هدف: بررسی جایگاه تشکیلات نظامی ظل السلطان و چگونگی توسعه تأسیسات نظامی او با مطالعه موردی سربازخانه های اصفهان.روش/رویکرد پژوهش: این پژوهش با رویکرد توصیفی و تحلیلی به روش تحلیل تاریخی و محتوایی براساس نسخه های خطی، اسناد و تصاویر آرشیوی داخلی و خارجی و مطالعات کتاب خانه ای و میدانی نگاشته شده است.یافته ها و نتیجه گیری: ظل السلطان در دوره اقتدارش از سال 1296ق-1305ق/1878م-1887م تشکیلات و زیرساخت های نظامی گسترده ای شامل چهار سربازخانه، دو توپ خانه پیاده و سواره و چند انبار تسلیحات نظامی در اصفهان ایجاد و تجهیز کرد. او ارتشی کوچک و مجهز با حدود بیست ویک هزار سرباز براساس آموزش فنون نظامی نوین داشت. مصطفی قلی خان فراش باشی بنابه دستور ظل السلطان، کاربری میدان چهارحوض و نقش جهان و کاروان سرای مادرشاه را به سربازخانه تغییر داد و سربازخانه ای برای سوارهای فتحیه روبه روی کاروان سرای مادرشاه ساخت. او هم چنین در کنار میدان چهارحوض، سربازخانه ناصری را احداث کرد که پس از عمارت مسعودی، باشکوه ترین بنایی بود که به دستور ظل السلطان ساخته شده بود. توجه مستمر ظل السلطان به آموزش و تربیت نیروی نظامی، پرداخت به موقع مواجب شش ماهه و سالیانه صاحب منصبان، سربازان، سواران و توپ چیان و تهیه تجهیزات نظامی و وسایل موردنیاز برای مشق قشون، دلیل موفقیت او در تشکیل قشون منظم بوده است.