بی بی حکیمه حسینی

در سال های اخیر که کشور گرفتار آسیب های متنوع اقتصادی از جمله تحریم های ظالمانه است، راهبردهایی از سوی رهبر معظم انقلاب ارائه شده است؛ که یکی از مهم ترین آن ها، استفاده از ظرفیت های داخلی یا دنبال نمودن «پیشرفت اقتصادی درون زا» است. این راهبرد بی گمان از ارکان اصلی اقتصاد مقاومتی بوده و می تواند اثر سیاست های خصمانه خارجی را تا حدّ زیادی کاهش دهد و تحقق آن، بطور عمده، مستلزم مشارکت سه رکن مردم، نخبگان جامعه و مسئولان است. این مقاله از میان این سه رکن، بر نقش مسئولان متمرکز شده و با محوریت قرآن، روایات و بیانات رهبر انقلاب بر اساس روش توصیفی و تحلیلی، به استخراج و تبیین این عامل اهتمام ورزیده است. بررسی ها نشان می دهد، مسئولان از یک سو در بهره گیری از ظرفیت های طبیعی کشور همچون معادن، زمین ها و نفت دارای نقش هستند؛ و از سوی دیگر، خود به عنوان یک شاخه از ظرفیت های انسانی کشور مورد توجه اند. این تأثیرگذاری، شامل: اجرای عدالت، مبارزه با فساد، کارآفرینی، جلوگیری از اسراف و... است.

جهانی سازی یا جهانی شدن فرایندی است که اکنون درجهت تحمیل ارزش های غرب به دیگر ملت ها تعریف و دنبال می شود؛ حال آن که جهانی سازی فرهنگ اسلامی از مهم ترین اهداف اسلام است که در رسیدن به نظم نوین جهان نیز نقشی اساسی دارد. یکی از راه برد های جهانی سازی فرهنگ اسلامی «پیشرفت اقتصادی» است که چگونگی ارتباط میان این دو متغیر مسئله اصلی در این مقاله است. درصورت اثبات و تبیین این راه برد، مدیریت و جهاد اقتصادی حائز مرتبه جدیدی بسیار فراتر از تأمین معیشت مسلمانان و رفاه دنیوی ایشان می شود و حکمت تمرکز ره نمودها و شعارهای رهبر انقلاب در این حوزه نیز آشکارتر می گردد. روش در این پژوهش تحلیلی و استنباطی در چهارچوب نظری اقتصاد سیاسی است و یافته ها نشان می دهد که «پیشرفت اقتصادی» برمبنای تفکر اسلامی مؤلفه هایی بسیار متفاوت با توسعه اقتصادی موردنظر غرب دارد. این متغیر از جهات مختلف ازجمله ابتنای جدی پیشرفت اقتصادی بر مبانی فرهنگ اسلامی، ایجاد رقیب و گاه بدیل مناسب برای نظام های اقتصادی سکولار، اثبات کارآمدی نظام اسلامی از طریق تأمین نیازهای اساسی مردم، اعتلای فرهنگ اسلامی در سایه نشاط و جلب مشارکت های اجتماعی، افزایش تعاملات بین الملل، تأمین هزینه های تبلیغ و رسانه، و افزایش ایمان و عرق مذهبی مسلمانان می تواند موجبات جهانی سازی فرهنگ اسلامی را فراهم کند و تحقق آن را تسریع بخشد.

تمدن سازی نوین اسلامی یکی از مهم ترین گفتمان های نوظهور در دوران معاصر است که در پی نهضت های اسلامی، جنبش بیداری اسلامی و شکست و رسوایی مکاتب مادی، اذهان متفکران اسلامی را به خود جلب نموده است. با عنایت به اهمیت ترسیم تمدن نوین اسلامی برپایه قرآن کریم و نظر به حیثیت تربیت محوری تمدن اسلامی و ابتکارهای علامه طباطبایی در مباحث تربیتی، پژوهش حاضر به شیوه تحلیل متن، به استخراج و استنباط مبانی ویژه تفسیر المیزان در حوزه هستی شناسی و ارتباط آن با تمدن سازی پرداخته است. براساس مبانی قرآنی علامه در المیزان، عالم هستی یک نظام توحیدی فراگیر است که مدیریت یکپارچه و اتصال تدبیر در آن حاکم است. پرسش از عدالت و چگونگی آن در این نظام واحد نادرست است؛ چراکه عالم وجود، خود میزان عدالت و معیار سنجش آن است. بی تردید چنین شناختی از جهان در مدیریت کلان تمدنی بسیار حائز اهمیت است. براساس این نگرش، اهداف تمدن سازی اسلامی، گسترش باور به توحید و پرورش روحیه تسلیم و رضا در آحاد جامعه ترسیم می شود؛ و از جمله اصول و راه کارهای آن، اخلاص در مربی و متربی، باور به نظام احسن، حبّ عبودی، یادآوری نعمت های الهی و «آیت» دانستن تمام اجزای هستی است؛ که شناخت و تدبیر صحیح آن از لوازم تمدن سازی تربیت محور است.

از جمله مباحث مهم در معارف قرآن کریم، اقتصاد و رفتارهای اقتصادی است. با مطالعه و تدقیق در این حوزه، وعده هایی به چشم می خورد که خداوند در قبال انواع رفتارها و تصمیمات اقتصادی داده است. از آنجا که وعده های خداوند قطعی و حق است، می تواند به لحاظ انگیزشی حائز اهمیت فراوان باشد. لذا تحلیل وعده های اقتصادی خداوند در هر دو محور مثبت و منفی آن حاوی نکات و ثمرات رفتاری ارزشمندی است که تاکنون چندان مورد توجه قرار نگرفته است. این پژوهش با محور قرار دادن تفسیر المیزان و بهره گیری از آراء دقیق علامه ی طباطبایی، به بررسی این وعده ها پرداخته و به این پرسش پاسخ داده است که خداوند در امور اقتصادی چه وعده هایی را در قرآن مطرح فرموده و چه اصول رفتاری ای می توان از این وعده ها استنتاج نمود. طبق بررسی های انجام شده بر اساس روش توصیفی تحلیلی، اهم مصادیق وعده های اقتصادی قرآن عبارتند از: روزی رسانی خداوند، در برابر ترجیح نماز جمعه بر تجارت و لهو، جزای احسن، پاداش ایستادگی مقابل لهو اقتصادی، افزایش مال در قرض الحسنه، نابودی ربا و رشد صدقات، تضمین بهشت در برابر تسلیم جان و مال مؤمنین. اصول رفتاری که از تحلیل وعده های یادشده استنتاج شد نیز از این قرار است: لزوم مدیریت تصمیم در اولویت گذاری ها، محوریت و شاخص بودن رفتارهای اقتصادی نسبت به سایر ابعاد زندگی، اعراض و قهر خداوند در نتیجه ی ترجیح دنیا، پرهیز از غفلت مرتبه ای، تقابل رفتارهای اقتصادی بر اساس ماهیت و غایت، محوریت فطرت در ارزشگذاری رفتارهای اقتصادی.

در عصر حاضر با نفوذ همه جانبه ی نظام سلطه و تفکر غرب در سبک زندگی اقشار مختلف جوامع اسلامی، نظام تربیتی، به ویژه تربیت دینی نیز تحت تأثیر قرار گرفته و به تدریج در حال تغییر ماهیت از تفکر اسلامی به تفکر غربی است. از آن جا که یکی از ارکان فرهنگ غرب ایدئولوژی لیبرالی و آزادی مطلق نفسانی است، بایستی آن را واکاوی و تحلیل نمود تا به ریشه ها و علل گرایش به آن پی برد. از سوی دیگر با توجه به غنای فرهنگی قرآن و سیره ی معصومان(علیهم السلام) راه کارهای مناسب و کارآمد را با توجه به مقتضیات زمانه، از دل منابع اسلامی استخراج کرده و از این رهگذر به رفع معضلات و مشکلات حاصل از نفوذ فرهنگ غرب در ساحت جامعه ی اسلامی پرداخت. در این میان نهج البلاغه و سیره ی امام علی(ع) منبعی جامع و شامل برای دستیابی به معارف ناب علوی و راه کارهای مشکل گشای آن حضرت برای همه ی دوران هاست. مقاله ی پیش رو تلاشی است تا با استفاده از تحقیقات موجود در مورد لیبرالیسم، ابعاد نفوذ آن در جامعه را واکاوی نموده و به تأثیرات حاصل از آن در جامعه ی اسلامی بپردازد، و با استفاده از احادیث و کلام امام علی (ع) راهکارهای مقتضی با زمان و دوران کنونی را ارائه نماید.

واژگان تک کاربرد نسبت به سایر واژگان در قرآن کریم، نیاز به دقت بیش تری در ترجمه دارند؛ زیرا گزینه های توضیحی دیگری در سایر آیات نداشته و این فقدان مصداق و سیاق آیه مشابه، بازگردانی آن ها را با دشواری همراه کرده است. فعل « نشط » یکی از واژگان تک کاربرد در قرآن کریم است که تنها یک بار در آیه 2 سوره نازعات مورد اشاره قرار گرفته است. به نظر می رسد مترجمان در برخورد با این واژه ، گونه های مختلفی از ترجمه را در پیش گرفته و دچار تشتت آراء شده اند. پژوهش حاضر با هدف تحلیل داده ها و انتخاب ترجمه برتر، با روش دسته بندی رویکردهای مترجمان و تحلیل داده های قرآنی، اقدام به بررسی و نقد گونه های معنایی ارائه شده توسط ایشان نموده تا به این مسأله پاسخ گوید که نهایتاً کدام رویکرد دارای اعتبار بیشتری است؟ رهاورد پژوهش چنین است: مترجمان سه روش تحت اللفظی، وفادار و تفسیری را در ترجمه این آیه به کارگرفته اند؛ اما حقیقتاً هیچ یک نتوانسته است تمامی موازین نهفته در حقیقتِ واژه را رعایت نماید. در نتیجه لازم است در بازگردانی این آیه تجدیدنظر صورت گیرد.

نظریه پلورالیسم، حقیقت و رستگاری را منحصر در دین خاصی نمی داند و همه ادیان را به طور نسبی از حقیقت بهره مند می داند. برخی از متفکران اسلامی نیز این نظریه را برگزیده و به استناد بعضی از آیات قرآن از جمله سوره کافرون و آیه 62 سوره بقره و... بر اثبات تعدد و تکثر صراط مستقیم پای فشرده اند. نگارنده در پی آن است که اثبات کند پلورالیسم دینی از دیدگاه قرآن مردود بوده و صراط مستقیم یگانه است و تعدد و تکثری در آن راه ندارد. در این راستا به نقد مستندات قرآنی کثرت گرایان پرداخته با استناد به شواهدی از سخنان متفکران اثبات نموده است که با آمدن شریعت جدید الهی، شریعت های پیشین منسوخ گردید و معیار حق و باطل، شریعت اسلام است که هم جهانی است و هم جاودانی.

محمدبن ابی عمیر از یاران برجسته و خوشنام امام کاظم، امام رضا و امام جواد:و راوی و مصنف بخش مهمی از روایات امامیه است و نامش در توثیقات عام رجالی علاوه بر اصحاب اجماع، در میان مشایخ ثقات نیز به چشم می خورد. دانشوران امامیه از آغاز پیدایش این قواعد تاکنون، مواضع فکری و پیرو آن سیره های عملی مختلفی در برابر آن اتخاذ نموده و رویکردهایی، از پذیرش موسّع تا نقد و انکار قاطع روا داشته اند. از آنجا که کافی اولین کتاب از کتب چهارگانه حدیث شیعه و مهم ترین آنهاست، بویژه اینکه گزینش روایات آن برمبنای صحت صدوری و نقد فهرستی-و نه سندی- بوده است، این نوشتار تلاش کرده است ضمن تمحیص دقیق روایات وی در این کتاب گرانسنگ به این پرسش پاسخ دهد که آیا می توان بر گمانه ی صحت مرسلات ابن ابی عمیر صحّه نهاد و میان رویکرد قدما همچون شیخ کلینی، با مبانی فقه الحدیثی امروز وفاقی ایجاد نمود؟ مطابق بررسی های انجام شده، از 2880روایت ابن ابی عمیر در کافی، 349روایت ضعیف بود که از آن میان هفت راوی بدنام در سند14روایت از وی مشاهده شد. این امر به انضمام قرائن تاریخی، پذیرش حجیت مرسلات را حتی در مورد این راوی بزرگ دشوار نموده و ضرورت نقد و بررسی روایات کافی را نیز مورد تأکید قرار می دهد.

آیه شریفه یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا عَلَیْکُمْ أَنْفُسَکُمْدر سوره مائده،از جمله آیات مشکل تفسیری است که در باب ارتباط آن با فریضه امربه معروف و نهی از منکر دیدگاههای گوناگونی وجود دارد. برخی،ازنسخ حکم امربه معروف سخن گفته و شماری، تقیید و تخصیص آن حکم را از آیه فهمیده اند.در این میان نگارنده با نقد دیدگاهها و ترجیح دیدگاه علامه طباطبایی، امربه معروف را از شئون و مصادیق اشتغال به نفس دانسته است.علامه با عنایت به مبنای حکمت متعالیه و حرکت جوهری، معتقد است:نفس، همان مسیر سلوک انسان و نه رهرو این مسیر است. مقصد و انتهای این مسیر تکوینی خدای متعال بوده و پیمودن آن برای همگان - اعم از مؤمن و کافر-اضطراری است.این رویکرد نسبت به آیه، ثمرات مهمی در عرصه خودسازی و تربیت نفس به همراه دارد که مورد واکاوی و بررسی قرار گرفته است.