فاطمه شکاری

پژوهش در زمینه تجربه گردشگری مذهبی در سال های اخیر افزایش یافته است، با این حال، کماکان شناخت کافی از جنبه های گوناگون این تجربه ها وجود ندارد و اغلب پژوهش های انجام شده بر جنبه معنوی تجربه متمرکز بوده اند. پژوهش حاضر با هدف ارائه «چارچوب مفهومی یکپارچه و چندوجهی از تجربه های گردشگران مذهبی» با استفاده از مرور نظام مند ادبیات و تحلیل مضمون با رویکرد قیاسی انجام شد. مقاله ها در پایگاه اسکوپوس جستجو و 53 مقاله مربوط به بازه 2022-2006 از طریق رویه PRISMA شناسایی شد. تحلیل یافته ها نشان داد که تجربه گردشگران مذهبی را می توان در قالب هشت وجه شناختی، عاطفی، فیزیکی، رابطه ای، بازیابی، معنوی، دگرگون کننده و رفتاری دسته بندی کرد. یافته ها می تواند به توسعه ادبیات این حوزه کمک کند و از منظر کاربردی د در زمینه طراحی تجربه های گردشگری مذهبی و افزایش وفاداری دیدارکنندگان سودمند باشد.

یکی از مهم ترین و اصلی ترین بخش های تولیدی رسانه ملی بعنوان بزرگ ترین، تأثیرگذارترین و فراگیرترین نهاد فرهنگ ساز و جریان ساز در جامعه ایران، بخش تولید است که نقش بسیار مهمی در اطلاع رسانی و جریان سازی بعهده دارد. با وجود مشکلات فراوان در جامعه، رسانه های بیگانه نیز با ترویج بی اعتمادی و به تصویرکشیدن نمایی تیره وتار از آینده کشور، درصدد گسترش یأس و ناامیدی هستند. با توجه به این شرایط، نقش رسانه ملی بطور عام و بخش های خبری آن بطور خاص، در امیدآفرینی بسیار موثر و حتی تعیین کننده است. این پژوهش با هدف دستیابی به شاخصه های محتوایی و ساختاری خبر امید آفرین در رسانه ملی با روش کیفی فراترکیب انجام شده است. در این تحقیق با بررسی تحقیقات پیشین در زمینه امید آفرینی از طریق رسانه ها، 41 کد باز، 13 کد محوری (مفهوم) و 11 مقوله حاصل شد. مهم ترین مقوله های حاصل این تحقیق عبارتند از: سیاست گذاری خبری مناسب در پرداختن به موضوعات دیگر کشورها، استفاده از تاکتیک ها و تکنیک های پوشش خبری، خنثی سازی اقدامات ناامیدکننده رسانه های معاند، دادن وعده های تحقق آمیز به مردم، سیاست گذاری مناسب در پرداخت به اخبار مثبت و منفی، بازنمایی چشم انداز روشن نسبت به آینده و برآیند امیدآفرین بخش های خبری.  

گردشگری از یک سو، می تواند سبب تقویت و از سوی دیگر، منجر به کمرنگ شدن هویت های ملی-قومی گردد. بعلاوه، هویت ملی-قومی از جمله موانع در مقابل روند سریع همگون شدن فرهنگ ها تحت تاثیر جهانی شدن است. با توجه به بیش از پنج دهه مطالعه پیرامون گردشگری و هویت ملی-قومی، و فقدان مرور جامع پژوهش های پیشین، هدف از مطالعه حاضر مرور کمی این پژوهش ها با استفاده از تحلیل کتاب سنجی بوده است. برای این منظور، تحلیل عملکرد و ترسیم نقشه علم 383 سند نمایه شده در پایگاه اسکوپوس با استفاده از نرم افزارVOSviewer_1.6.18 به منظور شناخت ساختار اجتماعی و مفهومی پژوهش ها انجام شد. یافته ها نشان داد که گردشگری میراث بویژه در میان مهاجران، بازنمایی هویت ملی-قومی در میان گردشگران خروجی و بازنمایی هویت ملی-قومی مقصد از طریق گردشگری از جمله موضوع های پژوهشهای دهه اخیر بوده اند که می توانند در مطالعات آتی نیز مورد توجه قرار بگیرند.

زمینه و هدف: با توجه به اهمیت صنعت گردشگری به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای توسعه پایدار مقصدها و جوامع مختلف در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی از یک طرف و نیز اهمیت تدوین برنامه ها و سیاست های مناسب در راستای توسعه و بهره مندی از این صنعت رقابتی از طرف دیگر، مطالعه حاضر به منظور شناسایی اولویت های اجرایی دولت در راستای توسعه صنعت گردشگری ایران طراحی و اجرا گردید.روش شناسی: مطالعه حاضر در دسته پژوهش های کاربردی قرار می گیرد که به روش ترکیبی و با استفاده از روش تحلیل مضمون و روش بهترین- بدترین فازی  انجام شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر نیز متشکل از کارشناسان و خبرگان صنعت گردشگری است که در بخش کیفی نمونه ای به حجم 35 نفر و در بخش کمی 10 نفر با روش هدفمند انتخاب شده است.یافته ها: تحلیل داده های گردآوری شده نشان می دهد دولت در راستای توسعه صنعت گردشگری می بایست 5 دسته اولویت اصلی را مورد توجه قرار دهد که به ترتیب اهمیت عبارت اند از: اولویت های حمایتی (متشکل از 5 اقدام اصلی)، اولویت های مدیریتی (متشکل از 6 اقدام اصلی)، اولویت های مدیریت منابع انسانی (با 5 اقدام اصلی)، اولویت های بازاریابی (با 5 اقدام اصلی) و اولویت های مرتبط با تقویت و توسعه زیرساخت ها (شامل 4 اقدام اصلی).نتیجه گیری و پیشنهادها: توجه دولت به اولویت بندی ارائه شده در پژوهش حاضر در هنگام برنامه ریزی و اجرا می تواند زمینه ی توسعه بهتر صنعت گردشگری کشور را فراهم آورد.نوآوری و اصالت: در پژوهش حاضر برای اولین بار نسبت به شناسایی اولویت های اجرایی در سطح کلان ملی در راستای توسعه صنعت گردشگری پرداخته شده است.

هدف از این مطالعه بررسی تاثیر ویژگی های جمعیت شناختی گردشگران داخلی ایران بر نیت سفر آنان در دوران پاندمی کوید-19 و متغیرهای اثرگذار بر آن (ریسک ادراک شده، نگرش به اجتناب از ریسک و فراوانی سفر گذشته) بوده است. هم چنین، اهداف سفر گردشگران بر اساس ویژگی های جمعیت شناختی آنان مقایسه شده است. نمونه گیری با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس احتمالی انجام شده است. داده ها از شهریور تا مهر 1399 و با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته آنلاین گردآوری شده است. حجم نمونه 383 نفر بوده است. پایایی پرسشنامه بر اساس مقادیر آلفا کرونباخ تایید شده است. به دلیل استخراج گویه های پرسشنامه از ادبیات، روایی محتوا تایید شده است. داده ها با استفاده از روش های آمار توصیفی، آزمون t- test، ANOVA و تحلیل رگرسیون تجزیه و تحلیل شده است. یافته ها وجود تفاوت های مرتبط با جنسیت در نیت سفر، نگرش نسبت به اجتناب از ریسک، ریسک ادراک شده و فراوانی رفتار گذشته را تایید کرد. گروه های سنی از لحاظ نیت سفر و ریسک ادراک شده تفاوت معناداری نداشتند، اما از نظر نگرش به اجتناب از ریسک و فراوانی سفر گذشته تفاوت معناداری نشان دادند. نیت سفر و نگرش به اجتناب از ریسک از نظر میزان درآمد با یکدیگر تفاوت داشتند. فراوانی سفر گذشته، نگرش به اجتناب از ریسک و ریسک ادراک شده از نظر مراحل زندگی خانوادگی با یکدیگر تفاوت داشتند. تنها متغیری که با توجه به میزان تحصیلات تفاوت داشت، نیت سفر بود. نتایج نشان داد که به ترتیب 5%، 6%، %11 و 5% از تغییرات در نیت سفر، ریسک ادراک شده، نگرش به اجتناب از ریسک و فراوانی سفر گذشته را می توان با توجه به متغیرهای جمعیت شناختی توضیح داد. نتایج حاکی از وجود تفاوت های معنادار در اهداف سفر بر اساس ویژگی های جمعیت شناختی بود. این یافته ها به افزایش آگاهی سازمان های بازاریایی مقصد در مورد رفتارهای گردشگران داخلی در دوران پاندمی کوید-19 کمک می کند.

این مطالعه در قالب پژوهشی ترکیبی به منظور ارائه مدل توسعه اکوتوریسم در ایران اجرا گردیده است. در بخش کیفی به مصاحبه با خبرگان گردشگری اقدام و داده ها با روش تحلیل مضمون، تحلیل شد که به شناسایی 4 بعد اصلی و 19 استراتژی انجامید. در بخش کمی، با بکارگیری پرسشنامه به این ابعاد و استراتژی ها توسط خبرگان صنعت گردشگری کشور امتیاز داده شد. نتایج تحلیل داده ها با استفاده از روش مجموعه های فازی مردد، گویای این است که مهمترین ابعاد توسعه اکوتوریسم به ترتیب عبارتند از ابعاد مدیریتی، توسعه زیرساخت ها، بازاریابی، و آموزش و توسعه منابع انسانی. یافته ها نشان داد انجام فعالیت های بازاریابی برای افزایش سهم بازار (رسوخ در بازار)، تنوع بخشی به محصول اکوتوریسم (تنوع ناهمگون)، بهبود وضعیت راه های دسترسی به روستاهای هدف گردشگری و افزایش تاب آوری مقصدها در مقابل بلایای طبیعی به ترتیب مهمترین استراتژی های توسعه اکوتوریسم در ایران محسوب می شوند.

همگام شدن با روندهای جهانی و کسب مزیت رقابتی مستلزم این است که مقصدهای گردشگری راهبردهای خود را بر اساس شناخت اهمیت ویژگی های رقابت پذیری مقصد و عملکرد خود در این زمینه تدوین نمایند. در پژوهش حاضر، رویکرد IPA برای ارزیابی اهمیت فعالیت های مختلف جهت کسب مزیت رقابتی در مدیریت مقصد و بررسی عملکرد دو مقصد یزد و شیراز مورد استفاده قرارگرفته است. نتایج نشان داد که از دید خبرگان، در هر دو مقصد حدود نیمی از معیارها با اهمیت اندک و عملکرد ضعیف، اولویت پایینی برای اختصاص منابع دارند. بر اساس میانگین امتیازهای مرتبط با اهمیت، در شهر یزد ابعاد «مدیریت بحران»، «بازاریابی»، «تغییرات اقلیمی»، «آموزش گردشگری و مهمان نوازی»، «توسعه پایدار» و «توسعه محصول و نوآوری» و در شهر شیراز ابعاد «تغییرات اقلیمی»، «بازاریابی»، «مدیریت بحران»، «توسعه پایدار»، «توسعه محصول و نوآوری» و «آموزش گردشگری و مهمان نوازی» به ترتیب از بااهمیت ترین تا کم اهمیت ترین ابعاد مربوط به رقابت پذیری مقصد شناخته شدند.

تکثّر معنایی متن و ماهیت چند آوایی متون ادبی که در پیوند با نظریه بینامتنیت است، از جمله دست آوردهای بسیار مهم و مغتنم نظریه های ادبی مدرن می باشد که چشم اندازهای متنوعی را در برابر مفسران و منتقدان متون ادبی گشوده است. در میان آثار روایی، مثنوی مولانا از منظر ارتباطات بینامتنی، بویژه از لحاظ فزون متنیتی بی مانند است؛ چنان که نخستین داستان مثنوی، شاه و کنیزک، بیش متن چندین جریان و داستان مشابه در متون روایی و غیر روایی هم چون فردوس الحکمه، عیون الاخبار، قانون، ذخیره خوارزمشاهی، چهارمقاله، اخبار النساء، اسکندرنامه، اقبال نامه ، جوامع الحکایات و مصیبت نامه است. مقایسه این داستان با روایات پیش متن آن، بر اساس نظریه فزون متنیتی ژنت، سوای تعیین میزان ارتباط آنها با یکدیگر، نمایش گر ذوق سرشار مولانا در هنر داستان پردازی است. در این جستار، تجزیه روایت مثنوی به پیرفت های گزاره ها و تحلیل تطبیقی آن ها با اجزای روایات پیش متن بر مبنای نظریه فوق، نشان می دهد که ارتباط روایت بیش متن با پیش متن های منظوم، از نوع گشتار غیر مستقیم و پیچیده است و ارتباط آن با پیش متن های منثور، از نوع جایگشت شعر سازی است. همچنین کاربست اصل تداعی آزاد، که حاصل آن استفاده بسیار مولوی از داستان های درونه ای و گریزهای آگاهانه و عامدانه معنایی است، به شکست های پی در پی در خط داستان انجامیده است.

یکی از فاکتورهای بسیار تاثیرگذار بر رضایت گردشگران، کیفیت تجربه ی گردشگری است. ازدحام بیش از حد در زمان اوج تقاضا در برخی از سایت های گردشگری کشور منجر به عبور از آستانه های ظرفیت تحمل اجتماعی شده و نهایتاً به افت کیفیت تجربه ی گردشگران می انجامد. با این حال، برطبق مطالعات دیدارکنندگان در واکنش به ازدحام ادراک شده، برخی سازوکارهای مقابله ای را به کار می گیرند تا هم چنان رضایت خود را در سطح بالایی نگه دارند. هدف از مطالعه ی حاضر، تعیین ظرفیت تحمل اجتماعی دیدارکنندگان و واکنش های رفتاری آنان به ازدحام در آبشار مارگون بوده است. جامعه ی آماری این تحقیق را گردشگران درون حوزه ای دیدارکننده از آبشار مارگون تشکیل می دادند. داده های موردنیاز در تعطیلات نوروز 1390، به روش میدانی و از طریق پرسش نامه جمع آوری گردید. ازدحام ادراک شده به عنوان یک سازه روان شناختی از طریق فنون خود اظهاری و براساس مقیاس وسک و هبرلین سنجیده شد. برای تعیین ظرفیت تحمل اجتماعی از رویکرد هنجاری و روش تصویری استفاده گردید. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل 273 پرسش نامه، نشان داد که تراکم سایت از آستانه های اجتماعی مطلوب دیدارکنندگان فراتر رفته است. یافته ها مؤید این موضوع بود که شاخص رضایت به تنهایی برای تعیین سطح ظرفیت تحمل اجتماعی کافی نیست. بعلاوه، جایگزینی زمان و بطور مشخص کاهش طول مدت دیدار غالب ترین واکنش رفتاری بود.

عرضه فرصت­های تفریحی با کیفیت یکی از اهداف مهم مدیریت سایت های گردشگری است و سنجش «ظرفیت تحمل اجتماعی گردشگری» از ابزارهای مدیریتی برای نیل به این مقصود می­باشد. به علاوه، ظرفیت تحمل اجتماعی با «ازدحام ادراک شده» توسط دیدارکنندگان ارتباط نزدیکی دارد. مطالعات پیشین نشان داده است که با عبور از آستانه ظرفیت تحمل اجتماعی و نزدیک شدن به وضعیت ازدحام، شاهد افت کیفیت تجربه تفریحی دیدارکنندگان و به دنبال آن کاهش مطلوبیت منبع تفریحی خواهیم بود. در ایران، تاکنون مطالعه ای که به بررسی متغیرهای تأثیرگذار بر ازدحام ادراک شده توسط دیدارکنندگان پرداخته باشد، صورت نگرفته است؛ از این رو هدف از این مطالعه، شناسایی و اولویت بندی این متغیرها بوده است. بدین منظور داده های تحقیق در تعطیلات نوروز 1390، به روش میدانی و از طریق پرسشنامه جمع آوری شد. جامعه آماری این تحقیق گردشگران درون حوزه­ای دیدارکننده از آبشار مارگون بوده است. داده­ها با استفاده از روش های آماری توصیفی- استنباطی تجزیه و تحلیل شدند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل 273 پرسش نامه، نشان داد که 4 متغیر انتظار فرد از تراکم، کمبود فضای پارکینگ، رفتار سایر دیدارکنندگان و کمبود فضای پیک نیک (به ترتیب) بر ادراک دیدارکنندگان از ازدحام در آبشار مارگون مؤثر بودند. به علاوه، ازدحام ادراک شده در نقاط مختلف سایت تفاوت معناداری نشان داد.