زهره انواری

این مقاله ضمن تصریح بر اهمیت تعیین کننده های اجتماعی سلامت و بیماری، مناسبات بین درد مزمن و فقر را به مثابه مهمترین تعیین کننده اقتصادی و اجتماعی آن مطالعه می کند. برای تحقق این هدف، روش های های پژوهش کیفی و به طور مشخص اتنوگرافی رِوایی، و حدود نه ماه حضور مستمر در میدان و انجام مشاهده و مصاحبه روایی با بیماران اسکلتی دارای درد مزمن بکار گرفته شده است. برای تحلیل داده ها از تحلیل روایت مبتنی بر مضمون و از مدل سیال میلز و هابرمن استفاده شده است. یافته های این جستار نشان می دهد که نوعی درهم تنیدگی یا هم افزایی در شرایط محیطی، شاخص های جمعیت شناختی و دیگر تعیین کننده های احتماعی در خصوص درد مزمن وجود دارد. به طور مشخص، شرایط جغرافیایی خاص منطقه موکریان به همراه نظام های فرهنگی و اجتماعی فقر گستر با سوق دادن افراد ساکن در منطقه به انجام فعالیت ها و شغل های سخت و فرسایشی، آنان را مستعد ابتلا به بیماری-های اسکلتی دارای درد مزمن می نماید. همچنین فقر اقتصادی حاصل از مشاغل کم درآمد و ناپایدار و غیرایمن و بیکار شدن بر اثر درد و بیماری و ضعف یا فقدان حمایت اجتماعی کافی از یک سو، و عدم توسعه یافتگی، در حاشیه بودن و فقدان امکانات و تسهیلات خدمات بهداشتی و درمانی از سوی دیگر، بیماران اسکلتی دارای درد مزمن را در شرایط خطیر جسمانی و روانی و رنج روزافزون اجتماعی قرار داده است.

 برای آنکه فضای سبز بخشی از یک شهر پایدار محسوب شود، باید به وجوه اجتماعی و فرهنگی آن نیز توجه کرد. سه جنبه مهم فضای سبزی یک شهر پایدار عبارت است از: جنبه های زیست محیطی، ایجاد شبکه اجتماعی و کاهش طرد و افزایش شمول فرهنگی. در مطالعه حاضر، وضعیت پارک فدک در منطقه 2 تهران به عنوان فضای سبز شهری از منظر احراز شاخص های شهر پایدار مطالعه شده است. برای این مطالعه از دو گروه اثرگذاران شامل کارفرمایان، تصمیم گیران، برنامه ریزان و مجریان طرح در شهرداری و اثرپذیران، شامل ساکنان و همسایگان پارک و مصرف کنندگان پارک از طریق مصاحبه نیمه ساخت یافته تحقیق شد. همچنین با حضور در پارک و به کمک مشاهده مشارکتی در زمان های مختلف، توصیف کاملی از پارک صورت گرفت. مصاحبه ها در سه محور مقوله بندی شدند: پیامد زیست محیطی احداث پارک فدک: تأمین سرانه فضای سبز شهری، آلودگی صوتی و هوا، بحران آب؛ شبکه روابط اجتماعی در فضای سبز شهری: پارک به مثابه فضای سوم، تعلق به فضا و حذف و شمول فرهنگی در فضای سبز شهری: طرد طبقاتی، طرد جنسیتی، طرد سنی، طرد قومیتی و امنیت. نتایج حاکی است که این پارک به سرانه فضای سبز منطقه 2 شهری که پارک در آن واقع است کمک کند، اما برخی مناطق شهر تهران که در حد کمتری سرانه فضای سبز دارند، سبب توسعه نامتوازن فضای سبز در شهر تهران شده و اثری بر ایجاد شبکه روابط اجتماعی نداشته است. هرچند سبب طرد جنسی، سنی و قومی نشده، شمول فرهنگی نیز تقویت نشده است.

خوابگاه، عرصه ای نیمه عمومی است که در آن عده ای از همسالان درگیر تعاملات بین فرهنگی می شوند. این تعاملات می تواند تأثیر مثبت یا منفی ای بر زندگی فرد بگذارد و از او در برابر تصمیم گیری های زندگی اجتماعی اش، فردی مستقل یا منفعل بسازد. هدف اصلی این مقاله به تصویر کشیدن زندگی خوابگاهی است. پرسش ما این است که آیا دانشجویان دختر، به خوابگاه حس تعلق دارند؟ حس تعلق از این نظر اهمیت دارد که ازیک سو شرایط مناسب باعث ایجاد این حس می شود و از سوی دیگر، در صورت وجود حس تعلق به یک مکان، فرد برای بهبود وضعیت آن تلاش خواهد کرد. عوامل مهمی ازجمله امنیت، حریم خصوصی فرد، تعامل مثبت با دیگران مهم (هم اتاقی ها و مسئولان خوابگاه)، و قوانین، در شکل گیری حس تعلق مؤثر هستند. در این مقاله از طریق روش داستان زندگی با 60 دانشجوی دختر ساکن خوابگاه های دانشگاه های تهران، تربیت مدرس، الزهرا، و شهید بهشتی در تمام مقاطع تحصیلی مصاحبه کرده ایم. عوامل انسانی، مکانی، و زمانی در شکل گیری حس تعلق در خوابگاه مؤثر هستند. عوامل مهمی ازجمله رشته تحصیلی، مقطع تحصیلی، فرهنگ، و نوع جامعه پذیری افراد، سن، ویژگی های فردی مانند درون گرا و برون گرا بودن فرد و به میزان بسیار اندکی قومیت، بر شکل گیری این حس تأثیر می گذارند. همچنین، بررسی های ما نشان می دهد که به دلیل نداشتن حریم خصوصی، مشکل در ایجاد و برقراری ارتباط با مسئولان و هم اتاقی ها، و محدودیت های ناشی از قوانین خوابگاه، حس تعلق به خوابگاه در بسیاری از دانشجویان پایین است. در پایان، راهکارهایی برای بهبود شرایط زندگی در خوابگاه ارایه شده است.

این مقاله به مفهوم درد و نحوه التیام آن در منطقه موکریان کردستان پرداخته است. برای نیل به این هدف، دانش بومی و قومی موجود درباره درد، با توسل به روش های انسان شناختی و به طور خاص مردم نگاری، و حدود نه ماه حضور مستمر در میدان و انجام مشاهدات و مصاحبه با مطلعین کلیدی، مطالعه شده است. برای تحلیل داده ها از تحلیل روایت مبتنی بر مضمون و از مدل میلز و هابرمن استفاده شده است. یافته های این مطالعه نشان می دهند به رغم وجود درمانگران مختلف محلی و سنتی در منطقه موکریان، و مدیریت و درمان درد و بیماری با شیوه ها و شگردهای مخصوص به خودشان، درد به عنوان مسأله ای سخت، برای مردمان قوم کرد امری غیر قابل پذیرش و شخصی است، و آنها برای ابراز آن عمدتاً از استراتژی انکار استفاده می کنند و این در غالب داستان ها، روایت ها، و ضرب المثل ها منطقه نیز قابل مشاهده است. شرایط زیست محیطی موکریان زمینه را برای پرورش افراد قوی، نستوه و دلاور مهیا می کند و فرهنگ هم داستان با این شرایط هرگونه ضعف و ناتوانی را نهی می نماید، لذا مردم در شرایط درد و بیماری از خود ضعف نشان نمی دهند؛ چون سر خم کردن در برابر درد با ارزش های مردانگی منطبق نیست.

طبق تحقیقات انجام شده پیشین، غذا خوردن و نوشیدن در ظروف یک بار مصرف پلاستیکی می تواند خطرات و ضایعاتی برای بدن انسان ایجاد کند. همچنین رها کردن این ظروف در طبیعت به دلیل طولانی بودن دوره بازگشت آن به چرخه طبیعت مشکلات زیست محیطی ایجاد خواهد کرد. در این تحقیق برآنیم که با بررسی نگرش مردم نسبت به مصرف این ظروف به این موضوع بپردازیم که طی چه فرایندی فرهنگ نحوه غذا خوردن و آشامیدن تغییر کرده است؟ از این رو با صد نفر از شهروندان تهرانی طبقه متوسط اقتصادی، مصاحبه عمیق انجام دادیم. یافته های این تحقیق نشان داد علیرغم آگاهی این شهروندان از این مسائل باز این ظروف به دلیل راحتی در مصرف و حمل، ارزان بودن، دسترسی آسان، تغییر سبک زندگی، مصرف گرایی و تنوع در رنگ و شکل این ظروف برای استفاده در مهمانی ها و همچنین تصور بهداشتی تر بودن آن نسبت به سایر ظروف نزد مردم مورد استفاده فراوان قرار می گیرد و به نوعی سبک غذاخوردن آنان را تحت شعاع خود قرار داده است. از منظری گیدنزی می توان کل پدیده یک بار مصرف را نظامی انتزاعی دانست که به از جاکندگی کنش (از جمله کنش های مرتبط با خوردن و آشامیدن) از زمان- مکان محلی و بازاستقرار آن در سطحی دیگر می شود. اعتماد به این نظام انتزاعی ایجاد شده در حدی است که مضرات مصرف این ظروف و آسیبی که به بدن و طبیعت وارد می کنند مد نظر قرار گرفته نمی شوند.

مسئله ورود مهاجران آریایی به فلات ایران همواره از اهمیتی ویژه برخوردار بوده است. گرچه پژوهش های دیرپای زبان شناسی و بعدها باستان شناسی نتوانست به طور قطع به مجادله پیرامون این موضوع خاتمه دهد اما ژنتیکِ جمعیت ها و به ویژه ژنتیک باستانی توانست تا حدود زیادی سهم باستان شناسی، انسان شناسی و زبان شناسی در این بحث را روشن و نتایج کاربردی درباره منشأ، مهاجرت و سهم خزانه ژنتیکی ایرانیان از این مردمان مهاجر را ارائه کند. در این پژوهش نتایج استخراج موفقیت آمیز DNA  باستانی از استخوان های انسانی منتسب به عصر آهن (هزاره نخست پیش از میلاد و بلافاصله پس از ورود مردمان آریایی به ایران) در محوطه گوهرتپه جنوب شرق دریای مازندران ارائه شده است. مقایسه شناساگرهای ژنتیکی مردمان عصر آهن این محوطه با مردمان پیش از عصر آهن و همچنین ساکنین امروزی این ناحیه جغرافیایی، در کنار مروری اجمالی بر نتایج ژنتیکِ باستانی مردمان ایرانی که توسط متخصصین دیگر انجام پذیرفته، همگی در تائید این گزاره هستند که گرچه تأثیر جمعیت هایی که در تاریخ، آریایی خوانده شده اند بر خزانه ژنتیکی ساکنین بومی سرزمین ایران چندان قابل توجه نبوده، ولی نمی توان اثرات فرهنگی چشمگیر بر روی زبان و آرایه های آئینی جدید را نادیده انگاشت. مردمان امروزی ساکن در ایران اساساً نوادگان هزاران نسل از دودمانی هستند که ریشه در پارینه سنگی جدید (حوالی 40 هزار سال پیش) داشته و در ادوار سپسین با تأثیرپذیری از دیگر فرهنگ های مهاجر، در نهایت پدیدآورنده هویت زیستی- فرهنگی ساکنین امروزی فلات ایران گردیده اند.

به طور معمول، جابه جایی اجباری و اسکان مجدد ناخواسته به دلایل متعددی انجام می گیرد. در این میان اجرای پروژه های توسعه ای از جمله سدسازی یکی از مهمترین این عوامل می باشد. پژوهش حاضر با هدف ارزیابی تاثیرات اجتماعی جابه جایی اجباری و اسکان مجدد ناخواسته ناشی از پروژه سدکنگیر در استان ایلام با روش کیفی و بهره گیری رویکرد اتنوگرافیک انجام گرفته است. کار گردآوری داده ها با استفاده از مشاهده مشارکت آمیز و مصاحبه های قوم نگارانه انجام گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که که اَشکال مختلف نقل مکان و جابه جایی شامل نقل مکان به جایی در محدود پروژه، نقل مکان شخصی و نقل مکان به سایت جدید اسکان مجدد بوده است. نوع اول نقل مکان، مناسب ترین گزینه است، چون این کار به مردم اجازه می دهد تا در محیطی آشنا باقی بمانند و در عین حال، کمترین میزان وقفه را نیز به همراه دارد. در نقل مکان شخصی بعضی از مردم ترجیح می دهند تا نقل مکان شان را خودشان مدیریت کنند. این کار به آن ها امکان می دهد تا به انتخاب خود در جایی ساکن شوند. جایی که فکر می کنند فرصت های درآمدی بهتری برای شان دارد. اما نوع سوم نقل مکان، یعنی نقل مکان به سایت جدید مععمولا واجد رحجان کمتری بوده و پیامدهای منفی زیادی در ابعاد مختلف برای نو-ساکنان به همراه داشته است و از آن می توان تحت عنوان اسکان مجدد نارضایت بخش یاد کرد.

انسان شناسی زیستی از آغاز شکل گیری تا کنون دچار تحولات چشمگیری شده است. از قرن نوزدهم تا نیمه های قرن بیستم نژاد مفهوم محوری مورد بررسی در انسان شناسی زیستی بوده است. از نیمه دوم قرن بیستم موضوع نژاد جایگاه خود را به موضوعات جدیدی داد. نیمه دوم قرن بیستم را می توان دوره گذار انسان شناسی زیستی نامید. سه دهه آخر این قرن سال های رو به رشد انسان شناسی زیستی برشمرده می شوند. در این سال ها این علم از حالت عمومی به سمت تخصصی تر شدن پیش رفت. ژنتیک انسانی، نخستی شناسی، محیط شناسی انسانی، دیرین انسان شناسی از جمله این تخصص ها بودند که تا کنون نیز توسعه یافته اند. در قرن بیست و یکم علاوه بر ادامه روند تخصصی شدن رویکرد مهم دیگری زیرمجموعه انسان شناسی زیستی شکل گرفت. این رویکرد موضوعات مورد بررسی خود را با در نظر گرفتن هم زمان ویژگی های فرهنگی و جسمانی مطالعه می کند و رویکرد زیستی- فرهنگی نام دارد. این رویکرد در انتقاد به تخصصی شدن زیرشاخه های انسان شناسی شکل گرفته است. انسان شناسی پزشکی و بدن، انسان شناسی تغذیه، انسان شناسی عصب شناختی از جمله حوزه هایی هستند که زیرمجموعه این رویکرد در انسان شناسی زیستی شکل گرفته اند. این حوزه ها از جمله کاربردی ترین زیرشاخه های انسان شناسی در قرن معاصر محسوب می شوند که به وسیله آن ها می توان بحران های زیست محیطی، شیوع بیماری های قرن معاصر و بحران های غذایی و بیماری های ناشی از آن ها را بررسی کرد. در این مقاله به بررسی این رویکرد و معرفی حوزه های شکل گرفته ذیل آن پرداخته ایم.

پیشرفت در حوزه وسایل کمک باروری و انتخاب باروری تغییراتی را در معنا و دلالت های منسوب به جنین و فرزند در دنیا ایجاد کرده است. برای نخستین بار، کنترل جمعیت، پیش از تولد ممکن شده، از به دنیا آمدن فرزندانی که ناهنجاری های جنینی داشته باشند جلوگیری و فقط به فرزندان «سالم» اجازه حیات داده می شود. این تکنولوژی ها، که به مرور زمان به کشورهای در حال توسعه کوچ می کنند، محصولاتی صرف یا خنثی نیستند. بلکه یک دستگاه - با تعبیر میشل فوکو- هستند که در قالب فرمی فرهنگی در دل شکل بندی فرهنگ بومی جا می گیرند. معمولاً پیشگامان پزشکی طی یک فرایند زمانی و تاریخی به مشروعیت سازی، عادی سازی و بهنجارکردن این نوآوری ها پرداخته و موانع و تابوها را از سر راه بر می دارند. اینجاست که تولد از یک امر صرفاً زیستی یا یک انتخاب شخصی به امری اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بدل می شود. به عبارت دیگر، دولت ها در چند دهه گذشته از کنترل کمّی جمعیت فراتر رفته و به کنترل کیفیت جمعیت توجه نشان داده اند. بنابراین، داشتن فرزند سالم، فقط یک فانتزی فردی نیست، بلکه امری ست که تحقّق آن تا حدود زیادی به سیاست گذاری های دولتی وابسته است. هدف این مقاله توجه به ضرورت مطالعات و تأملات انسان شناختی در این حوزه در حال رشد مطالعاتی است. اینکه آیا ورود و کاربرد و ارزیابی این تکنولوژی ها لازم و مفید است؟ همچنین، برای مطالعه این فرایند اجتماعی تغییر معانی و دلالت های فرهنگی مفهوم جنین و فرزند و سیاستگذاری های دولتی در جهت روتین شدن و عملیاتی شدن این تکنولوژی روش مطالعاتی و نظریاتی مرتبط و مناسب پیشنهاد شده است.

در پژوهش حاضر، از طریق مطالعه شهر گرمسار، به رابطه میان فضای شهری و عامل انسانی ای که فضاها را هم مصرف و هم بازتولید می کند، پرداخته شده است. به علت ویژگی خاص گرمسار که از همزیستی چند قوم در کنار هم طی چندین سال متمادی ایجاد شده، بیشترِ توجه تحقیق به مسئله قومیت است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی تحلیلی است و گردآوری داده ها به روش اسنادی، مصاحبه کانونی و مصاحبه بوده است. داده های این تحقیق نشان می دهند که به طور کلی قومیت تأثیر معناداری بر شکل گیری محله های گرمسار ندارد و اقوام مختلف به صورت پراکنده در همه محله های شهر زندگی می کنند. مردم گرمسار در ذهنیتی که از شهر خود دارند، قومیت خود را دخالت نمی دهند و از شهرشان مفهومی یکپارچه در ذهن دارند. آن ها برای معرفی خود بیش از این که از قوم خود یاد کنند، از گرمساری بودن نام می برند. در عین حال هنوز مردم در انتخاب همسر و نماینده شورای شهر و دوست ، عضوی از قوم خود را به دیگر اقوام ترجیح می دهند.