حامد سجادی

قابلیت شخصی از مهم ترین جنبه های بهزیستی ذهنی است که بر انگیزه و میزان فعالیت و تلاش افراد برای رسیدن به موفقیت و پیشرفت تأثیر می گذارد. هدف پژوهش بررسی قابلیت شخصی ساکنان محلات محروم است. این مفهوم (سازه) در دو بعد «امید به آینده» و میل به «برنامه ریزی در زندگی» سنجیده شده است. این پژوهش از نوع پیمایشی است که در آن با استفاده از نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای با 804 نفر از افراد بالای هجده سال ساکن در محلات محروم (404 نفر) و مناطق غیر محروم (400 نفر) شهر کرمان مصاحبه شده است. علاوه بر این به منظور مقایسه امید به آینده ساکنان محلات محروم با نمونه کشوری، یافته های طرح ملی سنجش سرمایه اجتماعی کشور (1394) مورداستفاده قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد که میزان امید ساکنان محلات محروم به شکل آشکاری کمتر از میانگین کشوری است. همچنین یافته ها نشان داد سطح قابلیت شخصی ساکنان محلات محروم در دو بعد «امید به آینده» و میل به «برنامه ریزی در زندگی»، از ساکنان محلات برخوردار پایین تر است. علاوه بر این نتایج حاکی از آن است که میزان قابلیت شخصی در خود محلات محروم هم متفاوت است و این تفاوت به لحاظ آماری معنی دار است. بررسی تفاوت ها در سه محله محروم نشان می دهد که میزان قابلیت شخصی ساکنان آن ها در سطح فردی با تحصیلات، درآمد، امنیت، بی نظمی اجتماعی و اعتماد و در سطح محله با شاخص های انباشتی عوامل مذکور به جز عامل اخیر (اعتماد) همبسته است. سرانجام اینکه متغیر وابسته در سطح فرامحلی با عواملی چون فقر تمرکزیافته، انزوای اجتماعی، رسمی سازی، محیط کسب وکار و شرایط اقتصادی ارتباط دارد.

سفرهای زیارتی به مناطق مرتبط با جنگ تحمیلی ایران تحت عنوان راهیان نور، با عمری بیش از دو دهه، یکی از راهبردهای فرهنگی مهم در زمینه ترویج و نشر ارزش های دفاع مقدس به شمار می رود. پژوهش حاضر با هدف بررسی معانی بین الاذهانی مردم اجتماع محلی میزبان، نسبت به گردشگران جنگ و راهیان نور به عنوان کلیتی وابسته به آن صورت پذیرفته است تا از این رهگذر، به فهم جایگاه ایشان در نزد جامعه محلی دست یابد. استراتژی پژوهش استفهامی و رویکرد روشی آن کیفی و متکی بر مردم نگاری است. در این روند نمونه گیری بر مبنای ترکیب تکنیک های گلوله برفی و نمونه گیری هدفمند در هفت شهر اهواز، خرمشهر، آبادان، سوسنگرد، هویزه، حمیدیه و بستان صورت پذیرفته است. درنهایت پس از دو مرحله کدگذاری داده ها، در تبیین معانی بین الاذهانی اجتماع میزبان سه دوگانه پیوستاری شامل جنگ تحمیلی دفاع مقدس، دولت محور مردم محور و زائر بازدیدکننده (گردشگر) شناسایی شد، که به ترتیب بسامد جنگ، دولت محوری و بازدیدکننده نمود بیشتری داشت. از سوی دیگر دوگانه تقابلیِ عرب حاشیه نشین فارس مرکزنشین نیز شناسایی گردید که البته در این میان تجارب موفقی از ارتباطات میان فرهنگی مبتنی بر احترام متقابل و آگاهی از حساسیت های فرهنگی جامعه میزبان از سوی گردشگران، در تضعیفِ این دوگانه بسیار مؤثر ارزیابی شده است. 

تفاوت های فرهنگی همواره امری معناساز در زیست اجتماعی بشر بوده است و شناخت همه جانبه از این مسئله جایگاه مؤثری در تبیین و پیش بینی تعاملات و ارتباطات میان فرهنگ ها و نیز درون آن ها فراهم می آورد. نظریه ابعاد فرهنگ ملی (dimensions of national culture) خِرت هوفستِدِه[i](Geert Hofstede) با محوریت کتاب سازمان ها و فرهنگ ها؛ نرم افزار ذهن از نظریات پیش گام و اثرگذار در عرصه مطالعه تفاوت های میان فرهنگی طی بیش از سه دهه اخیر بوده است. درمجموع، زمینه سازی عرصه ای جدید در مطالعات میان رشته ای فرهنگ و بهره گیری از طیف های دوگانه محدود از نکات مثبت نظریه هوفستده به شمار می رود و ازسوی دیگر، تاریخ محوری، کم توجهی به تغییرات و تنوع اجتماعی، و بهره نبردن از پشتوانه نظری منسجم، و مغالطه اکولوژیک نقدهایی است که بر این کتاب وارد است.

مدارس سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان (سمپاد) به عنوان یکی از ارکان اصلی سیاست گذاری نخبگان در عرصه آموزش و پرورش طی سه دهه اخیر به سرعت در سراسر کشور گسترش یافته و طیف وسیعی از دانش آموزان مستعد مناطق مختلف ایران را جذب نموده است. پژوهش حاضر در پی بررسی ابعاد فرهنگی متمایز اجتماع دانش آموزان/ دانش آموختگان سمپاد با تأکید بر پیکره اطلاعاتی در فضای مجازی می باشد. در این راستا با استفاده از نشانه شناسی فرهنگی به مثابه روش، بر مبنای نظریه ابعاد فرهنگی خِرت هوفستده (2012) چارچوب نظری سامان یافته است. به علاوه آنکه دینامیسم و پویایی مؤلفه های نشانه شناختی سمپاد در بستری از تقابل و ارتباط میان خود و دیگریِ غیرسمپادی، امکان دستیابی به برخی از ویژگی های مهم فرهنگی آن فراهم می سازد. براین اساس گروه دانش آموزان سمپادی در فیس بوک با بیش از 21900 عضو به عنوان بزرگترین گروه مختص به سمپادی ها در شبکه های اجتماعی، برای نمونه گیری انتخاب شد. از منظر تحلیل نشانه شناختی با توجه به اهداف تاریخی تأسیس مراکز آموزشی سمپاد و لزوم تمایزیابی هویتی اعضای آن، دوگانه تقابلی «هلنیسم بربریت» در شکل گیری اجتماع سمپاد جایگاهی محوری ایفا می کند. در این میان فاصله قدرتِ اندک، فردگرایی، مردگرایی، احتمال گریزی زیاد، جهت گیری بلند مدت و زیاده روی به عنوان ابعاد غالب فرهنگی هویت سمپادی در نسبت با دیگریِ فرهنگیِ خود، به شمار می آیند.

شیعه امامیه که یکی از جریانهای جدی در دین اسلام است، به عنوان یک مذهب اسلامی و با توجه به حجم تولیدات اندیشه ای، از جایگاه مهمی برخوردار است. در این زمینه حضور امامان شیعه طی 250 سال، بر تولید گسترده و عمیق اندیشه این مذهب، تأثیر شگرفی گذارده است. از طرفی با توجه به جایگاه این مذهب، نحوه تعامل آن با مذاهب دیگر اسلام بر کیفیت مناسبات و همبستگی اجتماعی جهان اسلام بسیار مؤثر است. از این رو در این نوشتار ارتباط شیعیان با اهل سنت و غالیان به مثابه دو فرقه مذهبی از منظر نشانه شناختی فرهنگی در حوزه روایات ائمه اطهار(ع) مورد توجه و تحلیل قرار گرفته است. بر این اساس، غالیان به دلیل آنکه «دیگری فرهنگی نزدیک» به شمار می روند، تعارضات هویتی جدی تری با شیعه امامیه در مقایسه با اهل سنت به عنوان «دیگری دور» دارند. حاصل این روند توصیه به عدم ارتباط با غالیان و ارتباط حسنه و محترمانه با اهل سنت در دو سطح اعتقادی و رفتاری است.