کریم بیات

امروزه پایین بودن بازدهی و کارایی، عدم رعایت صرفه های اقتصادی و معضلات زیست محیطی از چالش های مهم بخش عمومی ایران به شمار می روند. برای حل این چالش ها می توان با ارائه مدل تحولی مناسب حسابرسی عملکرد به بهبود تدریجی فرآیندهای بخش عمومی ایران پرداخت. از این رو، هدف پژوهش حاضر واکاوی ادبیات موضوع برای استخراج عناصر بنیانی حسابرسی عملکرد با دو رویکرد فرایندی و محتوایی جهت ارائه الگویی مناسب با استفاده از مدل بلوغ قابلیت یکپارچه برای بخش عمومی ایران است. این پژوهش با روش آمیخته اکتشافی و از نظر ماهیت و محتوایی مبتنی بر روش دلفی و مدل سازی انجام شد. 100 نفر از ﺧﺒﺮگان و متخصصین حسابرسی عملکرد و عملیاتی با روش گلوله برفی به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات از روش مطالعات کتابخانه ای (با تکنیک های ترکیبی بررسی منابع) و میدانی استفاده گردید. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه و طرح تحقیق محقق ساخته است. برای واکاوی داده ها، از تحلیل های ترکیبی با استفاده از تکنیک های کدگذاری و تبدیل داده هاو نرم افزارهای کاربردی استفاده شد. بر اساس یافته ها ابتدا، (7)عامل و (127)بُعد ﻛﻠیدی به عنوان عناصر بنیانی حسابرسی عملکرد به روش اکتشافی استخراج و به تایید خبرگان رسید. سپس، مدل قابلیت حسابرسی عملکرد بخش عمومی ایران به شکل ماتریس چند صفحه ای طراحی و اعتبارسنجی شد. نتیجه اینکه این مدل یک نقشه راه و مسیر تکاملی را توصیف می کند و هدف آن توسعه حسابرسی عملکرد تا حد اعلای حرفه ای شدن برای بهبود فرآیندها است.

مرور ادبیات حسابرسی عملکرد و تجربیات محققان نشان می دهد ارائه ﭼﺎرﭼﻮب جامعی از عناصر بنیانی حسابرسی عملکرد بخش عمومی ایران نادیده گرفته شده است. بنابراین هدف تحقیق شناسایی عناصر بنیانی حسابرسی عملکرد بخش عمومی ایران (مبتنی بر مدل های فرآیند و قابلیت حسابرسی عملکرد) است. این تحقیق با رویکرد آمیخته اکتشافی و از نظر ماهیت و محتوائی مبتنی بر روش تحقیق دلفی انجام شده است. در این تحقیق 100 نفر از ﺧﺒﺮﮔ ﺎن حوزه سیاست گزاری و مدیریت حسابرسی های عملکرد و عملیاتی (ارشد ، میانی و عملیاتی) از دیوان محاسبات کشور، سازمان حسابرسی، موسسه حسابرسی مفید راهبر، موسسات عضو جامعه حسابداران رسمی و اعضای هیئت علمی دانشگاه های دولتی و غیردولتی استان تهران به عنوان نمونه تحقیق در نظر گرفته شدند. از روش نمونه برداری زنجیره ای (گلوله برفی) جهت شناسایی و انتخاب خبرگان استفاده گردید. به منظور جمع آوری اطلاعات مورد نیاز تحقیق از روش مطالعات اسنادی (کتابخانه ای) استفاده گردید. با نگاه ﻓﺮایﻨﺪی و ﻣﺤﺘﻮایﯽ ﻋﻨﺎﺻ ﺮ بنیانی حسابرسی عملکرد در دو ﺳﻄﺢ ﻋﻮاﻣ ﻞ و ابعادکﻠی ﺪی شناسایی و ﻃﺒﻘ ﻪﺑﻨ ﺪی ﺷ ﺪﻧﺪ. ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻃﻤیﻨﺎن از ﺗﺄییﺪ عناصر بنیانی شناسایی شده از روش تحقیق دﻟﻔی ﺑﻬﺮه ﺑﺮده ﺷﺪ. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه مبتنی بر اهداف تحقیق استفاده شد. از نرم افزارهای اکسل و SPSS 24 جهت کدگذاری و تحلیل داده های گردآوری شده استفاده گردید. ﻧﺘﺎیﺞ ﺗﺤﻘیﻖ ﺑﻪ ارائه فهرستی از 7 عاملکﻠیﺪی شامل برنامه ریزی سالانه حسابرسی عملکرد، برنامه ریزی رسیدگی حسابرسی عملکرد، اجرای حسابرسی عملکرد (آزمون)، گزارشگری حسابرسی عملکرد، پیگیری اجرای توصیه های حسابرسی عملکرد، بهبود و تضمین کیفیت حسابرسی عملکرد، و حل و فصل اختلاف نظرها در حسابرسی عملکرد اﻧﺠﺎﻣی ﺪ. همچنین 127 بُعد شامل 15 بُعد ذیل عامل اول، 44 بُعد ذیل عامل دوم، 23 بُعد ذیل عامل سوم، 24 بُعد ذیل عامل چهارم، 5 بُعد ذیل عامل پنجم، 9 بُعد ذیل عامل ششم و 7 بُعد ذیل عامل هفتم شناسایی گردید. ایﻦ ﭼ ﺎرﭼﻮب ﻣ ی ﺗﻮاﻧ ﺪ در جهت ارائه مدل جدید فرآیند حسابرسی عملکرد و مدل قابلیت حسابرسی عملکرد برای بخش عمومی ایران و همچنین ﺗﻌﺮی ﻒ ﻣﺘﻐیﺮﻫﺎییکﻪ در ﺗﺤﻘیﻘﺎت آتی در زمینه حسابرسی عملکرد اﻧﺠﺎم می ﺷﻮﻧﺪ،کﻤﻚکﻨﺪ.

بودجه ریزی مبتنی بر عملکرد، بخش جدایی ناپذیر از سازمان های دولتی است که هدف آن دستیابی به اجرای مؤثرتر و کارآمدتر مدیریت و بودجه ریزی عملکرد در راستای وظایف عمومی، کیفیت بالاتر خدمات عمومی، کاهش هزینه های دولت و کارکنان می باشد. لازمه اصلاح روند بودجه به سمت بودجه ریزی مبتنی بر عملکرد، انتخاب نرم افزاری بر پایه برنامه ریزی استراتژیک، اندازه گیری عملکرد و همسو سازی با اهداف بلند مدت سازمان می باشد. نرم افزار بودجه ریزی بر مبنای عملکرد از معدود نرم افزارهای کمیاب موجود در کشور می باشد، از این رو عدم وجود معیارهای موثر در انتخاب نرم افزار ، سازمان های دولتی را با چالش هدر رفت حجم عظیمی از هزینه ها مواجه می سازد، لذا لزوم تدوین و اجرای موفقیت آمیز معیار ها در این سیستم می تواند با فراهم آوردن پایه ای برای انتخاب بهتر نرم افزار، بهره وری سازمان را بهبود، هزینه های مؤثر در بودجه را مدیریت و آن را تبدیل به مزیت رقابتی برای سازمان ها کند. این مقاله با مطالعه در ادبیات موضوع و ارزیابی نرم افزارها، معیارهای موثر بر سیستم نرم افزار بودجه ریزی بر مبنای عملکرد با رویکرد کیفی-کمی در قالب پژوهش توصیفی-کاربردی و مشارکت چند تن از خبرگان در فرآیند تعیین معیارها، 11 معیار اصلی و 46 شاخص استخراج شد. یک مدل مفهومی با استفاده از تکنیک دیمتل فازی و تحلیل سلسله مراتبی برای شناسایی، رتبه بندی، میزان اهمیت و تاثیرگذاری معیارهای نرم افزار ارائه شده است. نتایج بدست آمده حاکی از آن است معیارهای تولیدکننده نرم افزار، بودجه، امنیت، گزارش گیری بودجه و عملکرد از بیشترین اهمیت و بالاترین تأثیرگذاری بر سایر معیارها برخوردارند. لذا جهت اتخاذ تصمیم بهینه و کمک به مدیران و سازمان ها در راستای بهبود عملکرد باید به این معیارها توجه ویژه ایی شود.

بهره گیری از نظام بودجه ریزی بر مبنای عملکرد در ایران آغاز شده است و سازمان های مختلف مدعی استقرار و پیاده سازی این نظام هستند. با این وجود میزان پیشرفت آن رضایت بخش نیست. از این رو به منظور ارزیابی میزان پیشرفت در آن و با بهره گیری از مدل بلوغ سازمان، مطالعات گوناگونی در طراحی الگوی سنجش بلوغ بودجه ریزی ارائه شده است. در این پژوهش با مرور مدل های مرجع بلوغ و همچنین دو مدل بلوغ بودجه ریزی بر مبنای عملکرد ارائه شده در ادبیات بودجه ریزی تلاش شده است مدل توسعه یافته بلوغ بودجه ریزی بر مبنای عملکرد با بیان نقاط ضعف مدل های اخیر ارائه شود. پس از مصاحبه با خبرگان بودجه ریزی در دستگاه های تصمیم گیر چون سازمان برنامه و بودجه کل کشور و دیوان محاسبات کل کشور و همچنین بهره گیری از ظرفیت نخبگی در دانشگاه ها چون تربیت مدرس، تهران، شهید بهشتی، الزهرا و... توجه به نتایج در مدل های بلوغ به عنوان خلاء نظری پیشینه بلوغ به ویژه بلوغ بودجه ریزی شناسایی گردید. بر این اساس مدل توسعه یافته بلوغ بودجه ریزی بر مبنای عملکرد در دو بخش قابلیت ها و نتایج تعریف و برای ارزیابی و سنجش هر یک از این دو بخش درختواره ای از شاخص ها و زیرشاخص ها احصا و تعریف گردید. بهره گیری از مدل این تحقیق این امکان را فراهم می کند تا میزان پیشرف دستگاه ها و سازمان های مختلف در امر استقرار و پیاده سازی نظام بودجه ریزی بر مبنای عملکرد توسط شاخص های عملکردی مورد ارزیابی قرار گیرد.

در عصر اطلاعات یکی از مباحث فراروی مهندسی سازمانی، فرآیندمحوری کسب وکار است. شناخت مدیران عالی از فرایندهای سازمان و اندازه گیری سطح بلوغ فرآیندمحوری کسب وکار از مباحثی است که پژوهش های متعددی در چند سال اخیر به خود اختصاص داده است. در این پژوهش، ابتدا ضرایب اهمیت ابعاد و شاخص های فرآیندمحوری کسب وکار تعیین شده است. در مرحله بعد امتیاز میزان شاخص های فرایندمحوری در بانک های تجاری دولتی ایران محاسبه شد و با توجه به ضرایب اهمیت شاخص ها، میزان فرایندمحوری در بانک های تجاری دولتی ایران سنجیده شده است. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که میزان فرایندمحوری در بانک های تجاری دولتی ایران کمتر از 50 درصد است. بیشترین میزان فرایندمحوری با 29 درصد به بعد «باورها و نگرش ها» و کمترین آنها به میزان 5/7 درصد به بعد «بهره وری» فرایند تعلق گرفته است.

ادبیات گسترده‌ای در زمینه تمرکز بر فرآیندهای کسب و کار یا جهت گیری فرآیند‌های کسب وکار (BPO) در سازمان ارائه شده است. هر یک از اندیشمندان این حوزه به یکی از ابعاد فرآیند محوری اشاره کرده‌اند، ولی تا کنون یک مدل فراگیر از ابعاد وشاخص‌های فرآیندمحوری وارتباط بین آنها ارائه نشده است.‌در این تحقیق، ابتدا با بررسی ادبیات در زمینه فرآیند‌های کسب و کار، ابعاد وشاخص‌های فرآیند محوری شناسایی ودر گام بعد،با استفاده از یک متدولوژی تحلیلی نوین تحت عنوان مدل سازی ساختاری تفسیری (ISM)روابط بین ابعاد و شاخص‌های فرآیند محوری تعیین وبصورت یکپارچه مورد تحلیل قرار گرفته است.نتیجه منجر به طراحی "مدل فرایند محوری کسب وکار "شده است.نتایج تحقیق نشان می‌دهد که مدل یکپارچه فرآیند محوری در برگیرنده شش بعد شامل ساختار، باورهاو نگرش، چار چوب، استراتژی‌های عملیاتی، مدیریت عملکردو بهروری فرآیند است، که این ابعاد با یکدیگر در تعامل هستند.