تحلیل تطبیقی نقوش گچ بری های عصر ساسانی و سلجوقی در خراسان (مطالعه موردی: بناهای بندیان درگز و رباط شرف) (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
هنر گچ بری یکی از مهمترین آرایه های معماری ایرانی است که در منطقه خراسان بزرگ در ادوار مختلف پیش از اسلام و دوران اسلامی کاربرد داشته و با تنوع نقوش و کیفیت ممتازش شناخته می شود. تمرکز این پژوهش بر دو بنای ممتاز و باشکوه بندیان درگز از عصر ساسانی و رباط شرف از عصر سلجوقی است که نزدیک ترین بناهای شاخص خراسان از حیث زمان در دو دوره پیش از اسلام و اسلامی هستند و هنر گچ بری یکی از مهمترین آرایه های آنهاست. محوطه باستانی بندیان درگز در منطقه شمالی خراسان، بیشترین سازه های گچ بری دوران ساسانی را در خود جای داده و نمایان گر شکوه، عظمت و زیبایی این هنر در آن روزگار است. رباط شرف نیز دارای جایگاهی ویژه در تاریخ معماری خراسان در دوره اسلامی است که با آرایه های گچی زیبا و آمیختگی آن با آجرکاری شهرت جهانی دارد و یادآور تداوم هنر گچ بری از اعصار پیشین است. از آنجایی که در باب تاثیر هنر گچ بری ساسانیان و کاربرد نقشمایه های آن بر بناهای دوره اسلامی در منطقه خراسان کمتر مطالعه ای صورت گرفته، ضرورت انجام پژوهش هایی از این دست مطرح می گردد. بنابراین با توجه به اهمیت این موضوع در هنر و معماری ایران، مساله پژوهش بدین شکل مطرح می شود: چه ویژگی هایی در شیوه بازنمایی نقوش گچ بری های عصر ساسانی و سلجوقی در منطقه خراسان با تاکید بر بناهای بندیان درگز و رباط شرف وجود دارد؟ وجوه اشتراک و افتراق آنها در چیست؟ این پژوهش به روش تحلیلی-تطبیقی انجام گرفته است و نتایج آن نشان از تداوم هنر گچ بری ساسانی در عصر سلجوقی منطقه خراسان دارد. بسیاری از تزیینات داخلی گچ بری های بنای رباط شرف بالاخص در نقوش گیاهی و هندسی مشابه بنای بندیان درگز است که خود نشانگر پایداری این هنر در گذر بیش از پنج سده است.Comparative study of the plastering designs of Sassanid and Seljuk eras in Khorasan (Case study: Historical Monuments of Dargaz and Robat Sharaf)
One of the most significant Iranian architectural elements employed in the interior decoration of structures during the Great Khorasan era, before Islam, and the Islamic era is plaster design, which is renowned for its wide range of designs and superior craftsmanship. The closest comparable examples may be found in the Seljuk period. It appears that the plaster decorations of the Islamic period of Khorasan were produced based on the history of pre-Islamic plaster art. The two historical monuments of Robat Sharaf from the Seljuk era and Dargaz from the Sassanid era, which are the nearest landmarks of Khorasan in terms of time in both the pre-Islamic and Islamic periods, are the subject of this study. Plastering is one of its significant arrays. The majority of Sassand-era plastering structures can be found at the Dargaz Archaeological Site in northern Khorasan, which also displays the magnificence and splendor of that period's plastering culture. Additionally, Robat Sharaf holds a unique place in the history of Khorasan architecture during the Islamic era. This building is renowned throughout the world for its stunning gypsum arrays and their combination with brickwork, which is reminiscent of the continued practice of plastering from earlier times. The need for such research is highlighted by the paucity of research on the impact of Sassanid bedding art and the use of its motifs on buildings from the Islamic era in Khorasan. Consequently, the following inquiries are made in light of the significance of this matter in the development of Khorasan's art and architecture: what features, focusing on two renowned historical sites, distinguish the plaster patterns of the Sassanid and Seljuk eras in Khorasan? What similarities and distinctions exist between them? The analytical-comparison method was used in this study, and the findings demonstrate the stability of this art form after more than five centuries by demonstrating how many of the interior plaster decorations of the Robat Sharaf building, particularly in plant and geometric designs, are similar to Dargaz building.
تبلیغات
