ارزیابی اثربخشی اقدامات مقابله با خشکسالی در کاهش آسیب پذیری سکونتگاه های روستایی (مطالعه موردی: دهستان القورات شهرستان بیرجند، استان خراسان جنوبی) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

در حال حاضر، یکی از دغدغه های اصلی پایداری روستایی، پدیده خشک سالی است. بررسی ها نشان می دهد که خشک سالی باعث کاهش امنیت غذایی و افول اقتصاد روستایی می شود. در چنین وضعیتی، معیشت روستاییانی که اساس زندگی شان بر کشاورزی استوار است، آسیب می بیند. ازاین رو، اجرای اقدامات مؤثر برای کاهش آسیب در مناطق روستایی بیش از پیش اهمیت می یابد. هدف پژوهش حاضر، ارزیابی اقدامات مؤثر مقابله با خشک سالی در نواحی روستایی است. دستاورد این پژوهش نیز، دست یابی به الگوی مناسب برای اجرایی کردن اقداماتی است که بتواند در کاهش آسیب پذیری زندگی روستاییان نقش مؤثری ایفاء کند. در این بررسی، براساس فرمول کوکران، 303 نفر به عنوان خانوار نمونه انتخاب شدند. اقدامات مقابله با خشک سالی در دسته بندی های گوناگونی مانند اقدامات زراعی و باغی، اقدامات آبیاری نوین، اقدامات دامی و مدیریت خشک سالی بررسی شده اند. داده های پژوهش از نوع کمی و کیفی و تجزیه و تحلیل آنها بر بنای مدل آماری ساختاری و تحلیل مسیر انجام شده است. براساس نتایج به دست آمده، روستاییان از اقدامات مقرون به صرفه و عملی استقبال کرده اند. اقدامات مختلف زراعت و باغ داری با 93 درصد تأثیر، بیشترین میزان گرایش را داشته است. این اقدامات شامل؛ به کارگیری کشت نشایی، شخم حفاظتی، تغییر نوع محصول به محصولات با نیاز کمتر به آب، جایگزینی گونه های گیاهان با نیاز آبی کم و سازگار با خشکی و کاهش تنوع درختان است. مدیریت خشک سالی نیز با ضریب تأثیر 93 درصد اثربخش بوده است و اقداماتی نظیر تقویت مدیریت مالی و مدیریت محلی اهمیت داشته است. از سوی دیگر، اقدامات حفظ منابع آب با محوریتساخت استخر، لایروبی قنات ها و به کارگیری فنّاوری های نوین آبیاری از اقدامات مهم و بسیار اثربخش اجرا شده در آن منطقه است. همچنین، آبیاری قطره ای از جمله اقداماتی است که در صرفه جویی منابع آب موجود نقش مهمی دارد.اقدامات حفظ منابع آب در محدوده بررسی شده با ضریب تأثیر 89 درصد توانسته است به استفاده بهینه از آب و مدیریت خشک سالی کمک کند.