تفکر کمیت گرای دوران معاصر، همچنان که نگاهی ماشینی به معماری و ساختمان و شهر دارد، طبیعت و عناصر موجود در آن را نیز به مثابه ماشینی قلمداد می کند که حداکثر بهره وری اقتصادی از آن مد نظر است. در این میان آب به عنوان یکی از اساسی ترین عناصر طبیعی، از روزگاران کهن، تأثیر بسزایی در شکل گیری و شکوفایی فضاهای شهری و معماری داشته است. این در حالی است که امروزه نحوه ارتباط انسان با این عنصر حیات بخش دگرگون شده است. به همین منظور چگونگی ارتباط مجدد و احیای فرهنگ به کارگیری آب در معماری، نیاز به بازنگری در روش های طراحی دارد. در نوشتار حاضر کوشش بر آن است تا ضمن بیان مبانی مفهومی و کارکردی و زیبایی شناختی آب و تحلیل این سه نظام در مصادیق معماری ایران، زمینه بهره گیری از تجارب گذشتگان با تأکید بر احیای سه بعد معنوی و مادی و روانی آب فراهم آورد. نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان از توجه ژرف گذشتگان به دسترسی به منابع آب چه از جنبه روابط ساختاری میان آب و شهر و چه در استفاده از آب در کالبد و فضای معماری دارد، به گونه ای که همواره جلوه های مختلف آن، علاوه بر تهییج و تحریک گرایش انسان به زیبایی، فراتر از آن به عنوان عنصری با ویژگی های والای معنوی و روحانی در طرح های انسانی حضور و نمود یافته است. روش تحقیق و جمع آوری اطلاعات در این پژوهش، توصیفی تحلیلی است که بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و بررسی های میدانی صورت گرفته است.
