چشم انداز زبانی خیابان ولیعصر تهران: ارزیابی دوگانه شمال-جنوب (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

چشم انداز زبانی حوزه ای در زبان شناسی اجتماعی است که به بررسی تمام نشانه های زبانیِ قابل مشاهده در یک محدوده جغرافیایی می پردازد. در این پژوهش، ابتدا خیابان ولیعصر تهران به سه ناحیه تقسیم شد: ناحیه یک (میدان تجریش تا تقاطع بزرگراه شهیدچمران)، ناحیه دو (میدان ونک تا تقاطع خیابان شهیدبهشتی) و ناحیه سه (میدان راه آهن تا میدان منیریه). سپس در هفته پایانیِ اسفند 1395، از تمام نشانه های زبانی نواحی مذکور یادداشت برداری و عکس برداری شد. در مجموع، 3180 داده زبانی (اعم از بنرهای بزرگ و آگهی های بسیار کوچک) از محدوده مطالعه حاضر استخراج شد که از این میان، حدود 72 درصد در قالب الگوی یک زبانه فارسی می گنجند و 20 درصد در قالب الگوی دوزبانه فارسی-اروپایی جای می گیرند. الگوی یک زبانه اروپایی و الگوی دوزبانه اروپایی-فارسی نیز به ترتیب 7/5 درصد و 2/2 درصد از کل داده ها را به خود اختصاص می دهند. بنابراین، چشم انداز زبانیِ خیابان ولیعصر تهران به طور عمده به زبان فارسی است، هرچند سهم نشانه های زبانیِ غیرفارسی در سه ناحیه پژوهش برابر نیست، به طوری که در نواحی شمالیِ این خیابان، میزان استفاده از نشانه های زبانیِ غیرفارسی بیش از ناحیه جنوبی است و این امر دوگانه شمال-جنوب را که ناظر بر نوعی شکاف اقتصادی و اجتماعی است تقویت می کند. از این گذشته، تفاوت در شیوه انتقالِ پیام –برای مثال بازنمایی رویداد ملی نوروز- در چشم انداز زبانیِ نواحی شمالی و جنوبی این خیابان را نیز می توان تقویت کننده دوگانه شمال-جنوب دانست. درحالی که در ناحیه 3 شاهد استفاده از پیام های شادباش نوروری صرفاً به زبان فارسی هستیم، این قبیل پیام ها در ناحیه 1 و 2 به زبان های فارسی و البته انگلیسی هستند. تنوع زبانی و نیز صوری پیام های تبریک سال نو نیز به نوبه خود، دوگانه شمال-جنوبِ مطرح شده در این پژوهش را القا می کند. در بررسی داده ها به تفکیک اصناف نیز مشخص شد که کنش گران برخی کسب و کارها مانند بوتیک، دکوراسیون داخلی و خدمات سفر از نشانه های زبانیِ غیرفارسی بیشتر استفاده می کنند.