همبستگی رده شناختی نوع حرف اضافه با ترتیب فعل و مفعول در ترکیِ خراسانی (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

بین نوع حرف اضافه و ترتیبِ قرارگرفتنِ فعل و مفعول همبستگیِ رده شناختی وجود دارد. در مقاله حاضر این همبستگی در ترکیِ خراسانی مورد بررسی قرار گرفته است. پیکره پژوهش از داده های طرح اطلسِ زبانیِ ایران که در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در دست انجام است، استخراج شده است. این پیکره شامل 360 جمله و عبارت ترکیِ خراسانی است که در آنها معادلِ گویشیِ 7 حرف اضافه «با، در، به، از، تا، پیشِ، را» به کار رفته اند. به منظورِ محدودکردنِ داده ها و ایجاد امکان مقایسه، در این پژوهش در مجموع 24 گونه جغرافیاییِ ترکیِ خراسانیِ رایج در آبادی های استان بزرگ (پیش از تقسیم به سه استان) مورد بررسی قرار گرفته اند. از آن جا که گردآوری داده های مورد بررسی در دهه پنجاه شمسی و پیش از تقسیمات کشوری جدید که خراسان بزرگ را به سه استان شمالی، جنوبی و رضوی تقسیم کرد انجام شده است، در پژوهش حاضر استان خراسان دهه پنجاه (بدون تفکیک) مد نظر بوده است. در گونه های زبانی مورد بررسی، حروف اضافه، همگی پس اضافه هستند که یا به صورت واژه مستقل یا پسوند تظاهر می یابند. ترکیِ خراسانی ازنظرِ نوع حرف اضافه و ترتیبِ بی نشانِ ارکان جمله، مشابه ترکیِ آذربایجانی فاعل-مفعول-فعل (SOV) و از رده زبان های فعل پایانی است. یافته های پژوهش نشان داد در تمامیِ گونه های جغرافیاییِ ترکیِ خراسانیِ مورد بررسی، حروف اضافه همگی پس اضافه هستند و به دو صورتِ واژه مستقل یا پسوند تظاهر می یابند و مجاورت این گونه های زبانی با فارسی و سایر زبان های منطقه، جز در مواردی محدود، تأثیری در تغییر این ساخت نداشته است. افزون بر این، مطابق نتایجِ حاصل از این پژوهش، ترکیِ خراسانی از همگانی های رده شناختیِ زبان درخصوص همبستگی نوعِ حرف اضافه با ترتیب فعل و مفعول تبعیت می کند.