بررسی عناصر بصری و زیبایی شناسانه نقوش سفال های پیش از تاریخ ایران (با تمرکز بر دوره مس سنگی) (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

سفال به عنوان فراوان ترین داده مادی در باستان شناسی محسوب می شود. باستان شناسان سفال را از جنبه های مختلفی چون گونه شناسی، موقعیت و ارتباط لایه نگارانه، لعاب، پوشش، بافت و ترکیب، نقوش و غیره مورد ارزیابی و مطالعه قرار داده اند، اما پرداختن به نقوش سفالی از جنبه زیبایی شناسانه کمتر مورد توجه قرار گرفته است. عناصر زیبایی شناسانه و هارمونیکی چون تکرار، تقارن، تعادل، تناسب ،تمرکز، توازن و غیره بر روی سفال های پیش از تاریخ ایران به وفور دیده می شوند و بازگو کننده این نکته مهم هستند که بشر علاوه بر جنبه کاربردی سفال در زندگی روزمره، با نقوش مختلف هندسی، انسانی، گیاهی، حیوانی، موضوعی و نمادین که بر سفال ها ایجاد می کرده، سعی در ارضا کردن نیاز های زیبایی شناسانه خود بوده است. دوره نوسنگی شروع نقش اندازی بر روی سفال است که بیشتر نقوش، هندسی هستند، ولی در دوره مس - سنگی ما شاهد توسعه، تکامل و پیشرفت نقش اندازی روی سفال هستیم و انواع نقوش به زیبایی و ظرافت هرچه تمام تر روی ظروف سفالی محوطه های مختلف این دوره در ایران مشاهده می شود. در این تحقیق ضمن توجه به جنبه های بصری و زیبایی شناسانه نقوش روی سفال های پیش از تاریخ ایران، ارتباط میان انواع عناصر زیبایی شناسانه ، انواع نقوش روی سفال و کاربرد این عناصر در آنها مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که کاربرد عناصر زیبایی شناسانه مرتبط با ریاضیات هم زمان با پیشرفت جوامع پیش از تاریخ و تکامل اجتماعی انسان در دوره مس سنگی رو به پیچیدگی نهاده و این عناصر ظریف تر و زیبا تر خلق شده اند که نمود آنها استفاده از نقوش موضوعی و نمادین و بهره گیری از این عناصر به بهترین شکل ممکن هستند.